De sector van cosmetica, detergenten en onderhoudsproducten wil microplastics – kleine pastic deeltjes die onoplosbaar en niet biologisch afbreekbaar zijn – tegen 2020 volledig vervangen in afspoelbare cosmetica en mondproducten. De oceanen zitten immers vol met drijvende plasticdeeltjes, maar hoe schadelijk zijn die eigenlijk?
De Nederlandse professor Peter Hollman, tot vorig jaar (in 2016 ging hij met pensioen) verbonden aan het Departement Agrotechnologie en Voedingswetenschappen van de Universiteit Wageningen, maakte deel uit van de groep wetenschappers die zich bij de Europese Voedsel- en Veiligheidsautoriteit (EFSA) buigt over vervuilende bestanddelen in de voedselketen. Het EFSA-panel van wetenschappers bracht een rapport uit over micro- en nanoplastics in de voedselketen.
Wat staat er in het rapport?
Peter Hollman: De EFSA heeft de wetenschappelijke literatuur over het onderwerp uitgebreid onder de loep genomen en komt tot de bevinding dat er te weinig gegevens voorhanden zijn over de impact van micro- en nanoplastics, de toxiciteit en wat ermee gebeurt na opname via de voeding. De EFSA weet nu wel waar de hiaten in de kennis zitten en schreef aanbevelingen uit voor onderzoek in die domeinen.
Wat zijn micro- en nanoplastics?
Hollman: Door het toenemende gebruik van plastics in de voorbije decennia drijft er heel veel plasticafval in de oceanen. Afval verplaatst zich via stromingen en wind. Veel van het plastic concentreert zich daardoor op bepaalde plekken in de oceaan. Het zijn locaties waar de oceaanstromingen een ringvormige beweging maken omdat het er windstil is. Zo zijn er al drijvende vuilnisbelten gespot zo groot als Frankrijk. We noemen dit de plasticsoep. Al dat afval wordt gaandeweg afgebroken tot kleine partikeltjes, microplastics, die vervolgens verder degraderen tot nanoplastics. Het onderscheid tussen beide ligt in de grootte. Microplastics worden gedefinieerd als stukjes tussen 0,1 en 5000 microgram, wat ongeveer overeenkomt met stukjes van maximaal 5 millimeter grootte, terwijl nanoplastics vele malen kleiner zijn: tussen 0,001 en 0,1 micrometer (of 1 tot 100 nanometer).
Cosmetica en verzorgingsproducten
Plastic in de vorm van kleine bolletjes wordt van oudsher toegevoegd aan scrubproducten en tandpasta. Ze schuren zachtjes tegen de huid of de tanden en zorgen voor een reinigende werking of doen de huid zachter aanvoelen. Veel cosmeticabedrijven hebben de microplastics vervangen door andere, niet-plastic ingrediënten, zoals vruchtenpitten, zand of (het maalsel van) bamboe, silica of andere natuurlijke verbindingen met een schurende werking.
In welke voedingsmiddelen worden ze aangetroffen?
Hollman: We hebben geen zicht op de aanwezigheid van nanoplastics in de voeding. Wat we tot nu toe weten is dat microplastics worden aangetroffen in voedsel uit de zee. Vissen bevatten soms hoge concentraties in de maag en de darmen, maar die organen worden verwijderd wanneer vis wordt gereinigd voor consumptie. Door vis te eten krijg je dus geen microplastics binnen.
‘Door vis te eten krijg je geen microplastics binnen. Anders is het gesteld met schaaldieren zoals mosselen en oesters.’
Anders is het gesteld met schaaldieren zoals mosselen en oesters. Van deze dieren eten we alle ingewanden op, dus ook de microplastics die ze zelf verorberd hebben. Er zijn ook sporen van microplastics teruggevonden in honing, bier en keukenzout.
Zijn microplastics schadelijk voor de consument?
Hollman: Waarschijnlijk niet, maar het is te vroeg om dat met zekerheid te stellen. Wel zijn we bezorgd over de hoge concentraties polluenten, zoals pcb’s en PAH’s, die soms in microplastics opstapelen. Ook bisfenol A (BPA) kan worden aangetroffen in microplastics. Er zijn studies die suggereren dat deze polluenten, die wel schadelijk kunnen zijn, na inname van de microplastics migreren en doorheen de darmwand in de weefsels belanden. We weten bijvoorbeeld dat nanopartikels (van verschillende types nanomateriaal) in de cellen kunnen geraken, wat dus schadelijk kan zijn. Daarom is het belangrijk om te onderzoeken hoeveel we van dergelijke stoffen gemiddeld opnemen.
Enig idee hoeveel microplastics we gemiddeld opnemen?
Hollman: De EFSA schat dat een portie mosselen (225 gram) tot 7 microgram microplastics kan bevatten. Stel dat zo’n portie uitzonderlijk veel pcb’s en bisfenol A zou bevatten, dan is dat nog steeds een uitermate kleine fractie van de totale hoeveelheid pcb’s waaraan we worden blootgesteld. Een portie mosselen zou de blootstelling aan pcb’s met minder dan 0,01 % verhogen en die aan BPA met minder dan 2 %. In het slechtste geval.
‘Een portie mosselen (225 gram) bevat tot 7 microgram microplastics.’
Wat moet er nu gebeuren?
Hollman: Wetenschappers moeten helpen om meer duidelijkheid te scheppen over het voorkomen van micro- en nanoplastics in de voedselketen. Van nanoplastics weten we helemaal niets. Geraken ze door de darmwand? Hoe toxisch zijn ze? Theoretisch kunnen deze kleinste partikeltjes tot diep in de weefsels doordringen. Er is meer onderzoek nodig om te weten welk effect ze hebben. De EFSA heeft een aantal aanbevelingen geformuleerd over hoe dat onderzoek het best gevoerd wordt.
Onderzoekt de EFSA ook de risico’s voor dieren en omgeving?
Hollman: Neen, de EFSA focust op voedselveiligheid voor de mens. Andere organisaties onderzoeken de impact van plastics op het milieu. De Europese Commissie onderzoekt ook hoe de enorme vuilnisbelt aan plastics verminderd kan worden.
Plastic op je bord
Het dringt stilaan door dat kleine plasticdeeltjes, de zogenaamde micro- en nanoplastics, die worden doorgegeven via de voedselketen, op ons bord terechtkomen.
Behalve in vis, schaal- en schelpdieren werden ook microplastics aangetroffen in zeezout. Uit onderzoek van het ILVO, het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek, blijkt dat in België de hoogste concentratie aanwezig is in ambachtelijk, ongewassen zeezout. Maar zelf als dagelijks 11 gram van dat zeezout gebruikt wordt, blijft de aanbreng van microplastics beperkt tot 875 deeltjes per jaar. Er zijn ook microplastics aangetroffen in honing en bier. Hoe de deeltjes daarin terechtkwamen, is niet duidelijk. Verontreiniging via water of lucht is een mogelijkheid. In elk geval is er nood aan meer onderzoek om de blootstelling via voeding in kaart te brengen.
Het is evenmin duidelijk wat het effect van micro- en nanoplastics op onze gezondheid is. Een klein deel van de microplastics passeert de darmwand. Onderzoekers achten de kans echter klein dat ze diep doordringen in de organen en daar schade aanrichten. Mogelijk kunnen ze in de darm lokaal ontstekingen veroorzaken.
Over de nanodeeltjes maken de onderzoekers zich meer zorgen. Allicht kunnen ze wel dieper doordringen in de organen. Uit onderzoek blijk alvast dat ze de celmembranen in het maag-darmkanaal en ook die van de placenta kunnen passeren. Welke schade ze verder in het lichaam kunnen aanrichten weet men niet.
Zowat het enige wat duidelijk is, is dat nog veel vragen beantwoord moeten worden. Tot dan is het niet mogelijk aanbevelingen over een maximaal toegelaten dosis te formuleren. Ondertussen kunnen we wel proberen de vervuiling een halt toe te roepen door plasticafval zoveel mogelijk te vermijden en niet te laten rondslingeren. Ook het vermijden van tandpasta en verzorgingsproducten met microplastics is een stap in de goede richting.
Nina Van Den Broecke
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
