Wat gebeurt er tijdens de perimenopauze? ‘Het is zoveel meer dan opvliegers’

Politica Gwendolyn Rutten vraagt meer aandacht voor de perimenopauze en alle klachten die er voor acht op de tien vrouwen mee gepaard gaan. Wetenschapsjournalist Liesbeth Gijsel legt uit wat we allemaal moeten weten over deze periode in het leven van elke vrouw.

De mens is zowat de enige diersoort waarbij de voortplanting van de vrouw volledig stopt als ze ouder wordt. Bij de meeste andere dieren vermindert de vruchtbaarheid alleen maar.

‘Waarom weten wij als vrouw dan zo weinig over de lichamelijke veranderingen die met deze nieuwe fase in het leven gepaard gaan?, vraagt politica Gwendolyn Rutten (Open VLD) zich in een opiniestuk in De Standaard af nadat ze een jaar lang ontredderd op zoek was gegaan naar een diagnose voor haar klachten.

‘De menopauze is zoveel meer dan opvliegers en het stoppen van de menstruatie’, zegt wetenschapsjournalist Liesbeth Gijsel (45), die zopas het boek F*ck de menopauze. Wat niemand je vertelt over de overgang (verkrijgbaar vanaf 17 oktober) schreef. Er gaat een jarenlang proces aan vooraf dat zich al op 40 jaar op gang kan trekken zonder dat vrouwen echt goed weten wat er aan de hand is. Heel veel vrouwen kampen ook met slaapproblemen, gewichtstoename, stemmingswisselingen en spierklachten die hun levenskwaliteit kunnen aantasten.

Die periode heet officieel de perimenopauze, maar Gijsel spreekt liever van de overgang. ‘Er bestaat nogal wat verwarring over de menopauzeterminologie’, legt ze uit. ‘De menopauze is geen periode maar slechts één enkele dag, namelijk de eerste dag van de allerlaatste menstruatie. De zogenaamde perimenopauze begint gemiddeld zo’n vijf tot zes jaar voor de menopauze en loopt officieel tot 12 maanden erna omdat je pas dan echt weet dat het effectief je laatste menstruatie was. De effecten van de perimenopauze kunnen wel veel langer dan een jaar na de laatste menstruatie aanhouden. Vandaar dat “overgang” een betere term is. De overgang heeft ook geen vastgepind einde, maar stopt wanneer je lichaam opnieuw een hormonale balans heeft gevonden.

Hoe verloopt de fase voor de menopauze?

Gijsel: ‘De vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron beginnen meer en meer te schommelen, de menstruaties volgen elkaar sneller op en vrouwen ervaren mogelijk allerlei al dan niet subtiele klachten en een hogere stressgevoeligheid. De overgangsperiode begint lang voor de menopauze, maar eigenlijk is dat heel logisch. De puberteit loopt ook over enkel jaren. Gemiddeld begint de overgang rond de 45 jaar, maar het kan al vanaf 40 jaar. Als de effecten nog vroeger beginnen, dan spreken we van een vervroegde overgang. Na vijf of zes jaar breekt dan effectief de menopauze aan, op een gemiddelde leeftijd van 51 jaar.’

Gwendolyn Rutten klaagt aan dat overgangsklachten vaak niet of fout behandeld worden. Hoe komt dat?

Gijsel: ‘Meestal besef je als vrouw niet dat je in de overgang bent omdat er heel wat effecten zijn die we helemaal niet aan de overgang linken. Daardoor blijven sommige vrouwen met hun klachten zitten. Ze negeren ze, erkennen het belang er niet van of ze kennen de juiste oplossing niet. Sommige vrouwen nemen slaapmedicatie voor hun vermoeidheid, andere krijgen hartkloppingen en zoeken een cardioloog op. Maar als hartkloppingen een gevolg zijn van opvliegers, dan zijn ze meestal onschuldig en is hartmedicatie helemaal niet nodig. Ik heb voor mijn boek vrouwen gesproken die antidepressiva kregen voorgeschreven zonder dat de arts geïnformeerd had naar hun overgangsklachten. Terwijl menstruatieveranderingen een duidelijk teken zijn. Dat is anders voor vrouwen die niet natuurlijk menstrueren omdat ze een hormoonspiraal als anticonceptie gebruiken.’

Kun je de overgang medisch vaststellen?

Gijsel: ‘Dat is moeilijk. Er bestaat een bloedtest maar die is enkel betrouwbaar als er een periode van zes maanden of langer tussen de menstruaties ligt. Een goede meting is alleen mogelijk als je al dicht bij de menopauze zit. In de periode daarvoor schommelen de hormonen zo hard dat de uitslag van zo’n test van week tot week totaal kan verschillen.’

Een aangepaste hormonenbehandeling kan een mogelijke behandeling zijn voor overgangsklachten, maar wordt vaak vermeden omdat ze in het verleden in een negatief daglicht kwam. Terecht?

Gijsel: ‘In 2002 werd een studie naar hormonale substitutietherapie stopgezet omdat sommige vrouwen borstkanker en hart- en vaatziekten ontwikkelden. Ondertussen is het beeld over de voor- en nadelen van hormoontherapie genuanceerder. Het is een zeer goede therapie als je veel last hebt. Al na twee weken kan het de klachten verminderen. Maar er blijven risico’s aan verbonden. Zo is er bijvoorbeeld een grotere kans op borstkanker, bloedklonters, trombose en embolie. Maar het moet wel gezegd dat die risico’s ook bij andere medicijnen bestaan, zoals de anticonceptiepil. Er is nu ook veel te doen rond de nieuwe bio-identieke hormonen, die natuurlijker zouden zijn. Maar ook die worden in een lab gemaakt. Studies tonen aan dat ze iets veiliger zijn, maar daarover bestaat nog geen 100 procent zekerheid.’

‘Met een hormoonbehandeling kunnen vrouwen naar het toppunt van hun kunnen gaan tijdens de (peri)menopauze en worden ze opnieuw uitstekende arbeidskrachten’, schrijft Rutten. Maar is de overgang niet net een uitgesproken kans om anders te kijken naar onze manier van werken en leven?

Gijsel: ‘Ik heb vrouwen gesproken die tijdens de overgang voor zichzelf hebben beslist om niet meer mee te draaien in de prestatiemaatschappij. Ook de leeftijd speelt en rol, waarbij vrouwen zich afvragen “wie ben ik?” en “wat wil ik nog doen?”.

‘Iedere vrouw moet dat voor zichzelf uitmaken. Als een vrouw dankzij hormoontherapie kan blijven meedraaien en dat ook heel graag wil blijven doen, moet dat zeker kunnen. Maar omgekeerd moet de 24-uursmaatschappij ook rekening houden met mensen die dat niet meer kunnen of willen.’

(Lees verder onder de preview)

Rutten pleit tot slot voor een menopauzebeleid dat uitgaat van vrouwen en rekening houdt met vrouwenlichamen en de veranderingen die daarbij horen. Hoe moet zo’n beleid eruit zien?

Gijsel: ‘Ik betwijfel of een specifiek menopauzebeleid de juiste oplossing is. Er zijn zoveel gezondheidsproblemen die een impact hebben op iemands functioneren op de werkvloer. Het is bijna onmogelijk om voor al die aandoeningen een specifiek beleid te ontwikkelen. Dat wil niet zeggen dat er in een werkomgeving geen rekening kan worden gehouden met klachten, niet alleen overgangsklachten. Er is nood aan veel meer openheid, flexibiliteit en werk op maat. Werkgevers kunnen werknemers het gevoel geven dat er rekening met hen wordt gehouden en dat aanpassingen mogelijk zijn. Dat is niet alleen heilzaam voor vrouwen in de overgang, maar voor alle oudere werknemers, ook de mannen.’

Meer info: F*ck de menopauze. Wat niemand je vertelt over de overgang. Liesbeth Gijsel. Uitgeverij Lannoo, 214 blz., 22,99 euro. Beschikbaar vanaf 17 oktober.