De coronacrisis drukt ons met de neus op de feiten: driekwart van de patiënten op intensieve zorg heeft overgewicht of obesitas. Maar wat als je ondanks een langdurige, volgehouden aanpassing van je levensstijl onvoldoende kunt vermageren? Kom je dan in aanmerking voor een vermageringsingreep? Wij spraken met een patiënte en experts van het multidisciplinaire obesitasteam van het UZA.
Wat is een vermageringsoperatie en voor wie is het bedoeld?
Een vermageringsingreep – of bariatrische ingreep – wordt (grotendeels) terugbetaald voor volwassenen met een BMI van minstens 40, of van minstens 35 in combinatie met diabetes type 2, therapieresistente hoge bloeddruk of slaapapneu. Vooraf moet weliswaar worden aangetoond dat je met de klassieke obesitasbehandeling alleen onvoldoende resultaat boekt.
De ingreep is slechts een hulpmiddel, niet de ultieme oplossing.
‘Maar ook na de ingreep moet je de klassieke én andere, specifieke levensstijladviezen ter harte nemen’, benadrukt obesitaschirurg Anthony Beunis. ‘De ingreep is slechts een hulpmiddel, niet de ultieme oplossing, in de strijd tegen zwaarlijvigheid en de ziekten die ermee gepaard kunnen gaan.’
Bij een ‘gastric sleeve’ wordt de maag verkleind, waardoor je sneller een verzadigings- en volheidsgevoel hebt en minder kunt eten. De ingreep die in België en ook wereldwijd het meest wordt uitgevoerd, is de ‘gastric bypass’. Anthony Beunis: ‘Daarbij verkleinen we via een kijkoperatie de maag en snijden we ook de dunne darm op een welbepaald punt door. Het onderste darmdeel trekken we omhoog en sluiten we op de verkleinde maag aan. Het bovenste darmdeel, waarin het sap van de restmaag, de gal en het pancreassap samenkomen, sluiten we 1 tot 1,5 meter lager op de dunne darm aan. Het voedsel komt bijgevolg pas veel later met verteringssappen in aanraking. Na de ingreep neem je bijgevolg ook minder vlot voedingsstoffen op en moet je, met de hulp van een diëtist, je eetgewoonten danig aanpassen.’
Je risico op osteoporose blijft, zelfs met de nodige calcium- en vitamine D-supplementen, wat verhoogd na een gastric bypass,
‘Ook heb je levenslang (niet-terugbetaalde) supplementen nodig om de nodige vitaminen en mineralen op te nemen’, vult endocrinoloog Eveline Dirinck aan. ‘Met regelmatige bloedonderzoeken sporen we eventuele tekorten op. Die laten zich niet meteen voelen, maar kunnen op termijn wel klachten veroorzaken, van vermoeidheid, haaruitval en broze nagels, tot gevoelsstoornissen en broze botten. Je risico op osteoporose blijft, zelfs met de nodige calcium- en vitamine D-supplementen, wat verhoogd na een gastric bypass, blijkt uit onderzoek.’
Wat zijn de risico’s
Zoals aan elke andere invasieve ingreep zijn ook aan een bariatrische ingreep risico’s verbonden. Volgens rapport 316A van het KCE (Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg) uit 2019 is het risico op overlijden klein: 0,04 tot 0,38%. Ongeveer 5% van de patiënten wordt binnen 30 dagen heropgenomen voor vroege verwikkelingen, zoals infecties, bloedingen, lekken, perforaties of obstructies. En bij ongeveer 20% van de patiënten is binnen 5 jaar een interventie nodig om ongemakken of late verwikkelingen te verhelpen, van refluxklachten tot bijvoorbeeld een ‘interne herniatie’ (alleen na een gastric bypass). ‘Daarbij zit de dunne darm klem in een opening die door de gewijzigde anatomie van de buikholte is ontstaan’, legt obesitaschirurg Anthony Beunis uit. ‘Dat kan met terugkerende of acute hevige buikpijn gepaard gaan. Het kan verholpen worden door die opening chirurgisch te sluiten.’
Ondanks de mogelijke verwikkelingen van een bariatrische ingreep is de globale baten-risicobalans absoluut gunstig, stelt het KCE-rapport.
Hoe ziet je leven er uit na een vermageringsoperatie?
Met de juiste levensstijlaanpassing verliezen patiënten na de ingreep doorgaans 60 tot 80% van hun overgewicht. ‘Elk lichaam reageert weliswaar anders op de ingreep’, benadrukt Beunis. ‘Het resultaat dat je behaalt, en hoe duurzaam dat is, hangt ook samen met hoe goed je de voedings- en bewegingsadviezen opvolgt. Gelukkig kun je met minder kilo’s alvast makkelijker bewegen. Sommige ziekenhuizen (waaronder het UZA) bieden een aangepast bewegingsprogramma met conditietraining en spieropbouw aan. De kinesisten en lotgenoten kunnen je on track helpen. En nadien is het een kwestie van volhouden, wat natuurlijk makkelijker gezegd is dan gedaan. Ook mogen steunen op een psycholoog kan dan het verschil maken.’
Met het wegslinken van het overgewicht verbetert doorgaans ook de algemene gezondheid. Veel patiënten kunnen in de eerste jaren na de ingreep hun diabetes-, cholesterol- of bloeddrukmedicatie verminderen of zelfs stopzetten. ‘Maar een ziekte zoals diabetes schrijdt onverminderd voort’, vertelt Dirinck. ‘Na verloop van tijd moet je je medicatie mogelijk weer opstarten of opdrijven. Liever laat dan vroeg, uiteraard. Veel bewegen is dus de boodschap. Dat helpt niet alleen om een gezond gewicht te behouden, maar heeft op zich ook een gunstig effect op je suikermetabolisme, je hart- en vaatconditie, je cholesterol en je bloeddruk.’
‘De gezondheidswinst die je met de ingreep boekt, doe je natuurlijk grotendeels teniet als je blijft roken’, gaat Dirinck voort. ‘Stoppen met roken is dus absoluut aangewezen. Alcohol beperken ook. Na de ingreep reageer je gevoeliger op alcohol en is je kwetsbaarheid voor verslavingen in het algemeen ook wat verhoogd. Vertel ook elke arts over de ingreep, zodat hij er rekening mee houdt bij het voorschrijven van medicatie. Niet-steroïdale ontstekingsremmers, bijvoorbeeld, die je maag erg belasten, vermijd je beter. Andere medicatie, zoals de pil, neem je mogelijk minder goed op, waardoor een niet-oraal contraceptivum aangewezen kan zijn. Weet ook dat zwaarlijvigheid samengaat met een gemiddeld lagere vruchtbaarheid. Na de ingreep raak je dus mogelijk makkelijker zwanger. Wel raden we aan een zwangerschap uit te stellen tot je gewicht na de ingreep stabiel is.’
Wat mag je nog eten?
Na een bariatrische ingreep moet je je maaltijden – qua porties, samenstelling en frequentie – danig aanpassen. Niet alleen met het oog op een duurzaam gewichtsverlies, maar ook om voedingstekorten en ongemakken bij of na het eten te vermijden.
Na een bariatrische ingreep loop je een verhoogd risico op eiwitondervoeding en een tekort aan vitaminen en mineralen.
Als je maag nog slechts een kiwi groot is, kun je vanzelfsprekend maar kleine porties eten. Je zult dus vaker moeten eten, bij voorkeur 6 keer per dag, met vaste regelmaat. ‘Dat is vaak een hele aanpassing, zeker voor mensen die veel op de baan zijn of hun pauzes niet vrij kunnen kiezen’, vertelt diëtist Axel Stas. ‘Toch is die regelmaat dé sleutel tot succes om een gezond gewicht te verkrijgen en te behouden en je lichaam van de nodige voedingsstoffen te voorzien. Na een bariatrische ingreep loop je een verhoogd risico op eiwitondervoeding en een tekort aan vitaminen en mineralen. Een gezonde en eiwitrijke voeding is dus erg belangrijk. Eiwitten vind je onder meer in zuivel en soja-alternatieven, kaas, vlees en charcuterie, eieren, vis, peulvruchten, tofu en quorn. Om voldoende vitaminen en mineralen op te nemen zijn ook levenslang supplementen nodig.’
De verkleinde maag ledigt zich mogelijk sneller, waardoor het voedsel vroegtijdig in te weinig verteerde stukken in de dunne darm wordt ‘gedumpt’. Dat kan klachten geven. ‘Zoals kort na de maaltijd een overvol gevoel, misselijkheid, braken, winden, diarree, vermoeidheid, warmteopwellingen, zweten, hartkloppingen en duizeligheid’, illustreert diëtist Sanne Mouha. ‘Ook kun je 1,5 tot 5 uur na de maaltijd een te lage suikerspiegel hebben als gevolg van een verhoogde insulineproductie. Met vervelende klachten tot gevolg, zoals bibberen, zweten, hartkloppingen, ijl in het hoofd, zich niet kunnen concentreren en… een sterk hongergevoel. Veel mensen grijpen dan intuïtief naar suikerrijke, ongezonde voeding. Veel beter is het om de klachten zoveel mogelijk te voorkomen door de regelmaat van 6 kleine maaltijden, gespreid over de dag, goed aan te houden.’
En wat met het hoofd?
Terwijl een nutritionele opvolging na een bariatrische ingreep nog in beperkte mate wordt terugbetaald, is dat voor de psychologische opvolging niet het geval. En dat is jammer, want je kunt best wat steun gebruiken om met alle (gedrags)veranderingen om te gaan.
Voor en na een bariatrische ingreep krijg je allerlei aanbevelingen op het vlak van voeding, beweging, rookstop, alcoholbeperking, enzovoort. Je moet dus mogelijk op heel veel vlakken je gedrag veranderen, en dat ‘goede’ gedrag levenslang aanhouden. Daarbij mogen rekenen op de professionele steun van een multidisciplinair team – en dus ook van een psycholoog – is geen overbodige luxe.
Vooral als de euforie van het afvallen voorbij is, krijg je het weleens moeilijker en moet je alert zijn om niet in foute eetgewoonten te hervallen.
Voorafgaand aan de ingreep is een psychologische evaluatie verplicht. Ernstige psychische problemen die aan het licht komen, zijn mogelijk een tegenindicatie voor de ingreep. ‘Ook peilen we naar je verwachtingen over de ingreep’, vertelt psycholoog Eva De Backer. ‘Of die wel realistisch zijn, bijvoorbeeld. En hoe je de levensstijladviezen concreet gaat toepassen. Dat doen we eenvoudig om de kans te verhogen dat je er ook in zult slagen. Daar samen bij stilstaan en het concretiseren kan het verschil maken.’
In de eerste 2 jaar na de ingreep slinken de kilo’s meestal nog weg. Maar dan stabiliseert je gewicht. En in het beste geval neemt het alleen weer een beetje toe bij het natuurlijke verouderingsproces. ‘Vooral als de euforie van het afvallen voorbij is, krijg je het weleens moeilijker en moet je alert zijn om niet in foute eetgewoonten te hervallen’, waarschuwt De Backer. ‘Het loont dus om samen, voor en na de ingreep, bij de psychologische mechanismen en risicofactoren stil te staan. Wanneer wordt je eetgedrag op de proef gesteld? En met welke gevoelens en gedachten gaat dat gepaard? Inzicht krijgen in ‘risicosituaties’ en ze zelf herkennen, daar begint het mee. Om vervolgens te leren hoe je er beter mee kunt omgaan. Vier elke overwinning – hoe klein ook – om je zelfvertrouwen en zelfbeeld te boosten.’
Getuigenis: ‘Je maag is geopereerd, maar je hoofd niet, en dat moet maar volgen’
Vandaag bruist ze van (mentale) energie. Maar dat was ooit anders. Om lotgenoten te steunen vertelt Anke De Meester (34) openhartig over haar leven voor en na haar vermageringsoperatie.
‘Ik ben 1,82 meter groot en mijn overtollige kilo’s zaten altijd goed verdeeld over mijn lichaam, waardoor het nooit erg opviel dat ik, vanaf mijn puberteit, meer woog dan gezond voor me was. En ja, ik heb diëten gevolgd, maar altijd herviel ik in foute eetgewoonten. Niet dat ik zo’n snoeper was of alleen maar ongezonde dingen at. Ik at vooral te veel. Dat was mijn manier om met moeilijke emoties om te gaan. Na mijn scheiding ging het van kwaad naar erger. Tot ik 142 kg woog, met erg pijnlijke gewrichten worstelde, foto’s van mezelf heel confronterend vond, me heel snel vermoeid voelde, en ook de diagnose van burn-out kreeg. Ik overwoog een vermageringsoperatie. Maar op aanraden van mijn huisarts ging ik eerst in behandeling voor mijn burn-out. Gelukkig maar, want een vermageringsoperatie vergt een grote levensstijlaanpassing, en je kunt niet alle hindernissen tegelijk nemen.”
‘In september 2018 onderging ik een gastric sleeve. In de week erna was ik misselijk en vervloekte ik mezelf. Wat had ik mezelf aangedaan? Maar de misselijkheid verdween en ik kon weer genieten van eten. Mijn hongergevoel is sinds de ingreep verminderd. En dat is een hele geruststelling. Dumpingklachten heb ik zelden. Ik houd me wel goed aan die regelmaat van 6 kleine, gezonde maaltijden per dag, want anders voel ik me snel slap. Zeker in het begin was het wat zoeken naar de concrete invulling en planning ervan – vooral om aan voldoende eiwitten te komen. Ik heb even een eiwittekort en haarverlies gehad. Maar de diëtist hielp me weer op het goede spoor. Ook de psycholoog heeft voor mij het verschil gemaakt, nog altijd overigens. Het doet deugd om behalve met familie en vrienden ook met professionals, die objectief zijn, te praten over je onzekerheden. Want je maag is geopereerd, maar je hoofd niet, en dat moet maar volgen. In 9 maanden tijd viel ik 55 kg af, maar ik moest mezelf er regelmatig met foto’s van overtuigen dat ik werkelijk vermagerd was.’
‘Na 3 maanden sporten onder begeleiding van een kinesist had ik de conditie en het zelfvertrouwen om zelf wat uit te proberen. Zwemmen was altijd al mijn ding, omdat je in water je gewicht niet moet meesleuren. Om de regelmaat erin te krijgen, koos ik voor iets mét fun-factor: aquajump, oftewel aerobics op trampolines in water. Geweldig leuk! Ik doe nu ook aan yoga, neem veel vaker de fiets, en ga meer wandelen sinds ik ook een hondje heb. Mijn zelfbeeld en zelfvertrouwen kregen een boost, wat me geholpen heeft om een carrièreswitch te maken. Ik werk nu als zelfstandige loopbaanbegeleider, coach en trainer, en geef bij ‘WW, Weight Watchers heruitgevonden’ workshops (www.ankedemeester.be). Mijn ervaringen delen met lotgenoten stimuleert me enorm om mijn gezonde levensstijl vol te houden!’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
