Wanneer heroveren we onze vrijheid? ‘Vanaf half maart zitten we in een totaal andere situatie’

Gesteld dat de vaccinatiecampagne volgens plan verloopt, kan ‘het rijk van de vrijheid’ dan niet al over een paar maanden komen in plaats van op z’n vroegst deze zomer? ‘Men zou de bevolking veel beter een boodschap van hoop brengen’, meent epidemioloog Yves Coppieters (ULB).

Als eenmaal de bewoners van de woonzorgcentra en de 65-plussers tegen het coronavirus zijn gevaccineerd, zal dat alvast veel stress en ellende wegnemen in die groepen. Je kunt je afvragen of we vanaf dat moment – in de loop van maart en april, als de vaccinatiecampagne geen grote tegenslagen kent – ook niet de coronamaatregelen voor de rest van de bevolking aanzienlijk kunnen gaan versoepelen. Meer dan 90 procent van de geregistreerde coronaoverlijdens valt volgens Sciensano immers in de groep ouder dan 65. En het cijfer schommelt wel in de loop van de pandemie, maar ook de grote meerderheid van de ziekenhuisopnames zit in die leeftijdscategorie.

Experts verwachten dat de eerste fase in de vaccinatiestrategie vooral het aantal overlijdens zal doen dalen. Bewoners van woonzorgcentra zijn evenwel niet de grote verantwoordelijken voor de verspreiding van het virus. Om die in te dammen, en dus ook de ziekenhuisopnames te laten dalen, moet je vooral de groep vanaf 60 à 65 jaar vaccineren.

Maar als die meest kwetsbare groepen hun prik hebben gehad en in een veilige haven zijn, is het gevaar dan niet geweken? En zijn de vrijheidsbeperkingen die nu van kracht zijn dan nog wel noodzakelijk? Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) stelde ‘het rijk van de vrijheid’ in augustus of dit najaar in het vooruitzicht, als hopelijk 70 à 80 procent van de bevolking is gevaccineerd. De vraag is of het allemaal zo lang moet duren, en of de op haar tandvlees lopende bevolking überhaupt nog strenge coronamaatregelen zal accepteren, als het argument van solidariteit met de zwakkeren in de samenleving grotendeels is weggevallen.

Boodschap van hoop

‘Als ook de 65-plussers zijn gevaccineerd – dan hebben we het over de fase die in maart begint – komen we in een totaal andere situatie terecht. De parameters waarop we ons baseren om coronarestricties te handhaven, zullen radicaal wijzigen, en dus ook de manier waarop de samenleving functioneert’, gelooft ULB-professor en epidemioloog Yves Coppieters, een graag geziene expert in Franstalige media. ‘Vanaf half maart zullen de vaccinaties immers impact hebben op de ziekenhuisopnames: die zullen niet meer stijgen, wat er ook gebeurt. Zelfs als het virus blijft circuleren in de bevolking, en zelfs als de Britse variant oprukt, want het Pfizer-vaccin lijkt ook daartegen te beschermen. Vanaf maart beschikken we bovendien allicht ook over de vaccins van Johnson & Johnson en AstraZeneca. We gaan dan in heel snel tempo kunnen vaccineren, en drie weken later zullen de parameters die de ernst van de epidemie aangeven eerst stabiliseren, en vervolgens dalen.’

Om die reden acht Coppieters vanaf de twee helft van maart substantiële versoepelingen mogelijk.

‘Waar het artsen en politici in het coronabeleid vooral om draait, is voorkomen dat de ziekenhuizen kraken. Zodra je zeker weet dat covid-19-patiënten de ziekenhuizen niet meer zullen doen overlopen, kun je, massa-evenementen zoals festivals of grote dansfeesten uitgezonderd, vrijwel alle activiteiten opnieuw toelaten. Mét inachtneming van sanitaire protocollen weliswaar en van basisregels zoals handen wassen en afstand houden.’

De epidemioloog vindt sowieso dat politieke leiders de horizon van maart en april zouden moeten benadrukken, in plaats van ‘het rijk van de vrijheid’ pas deze zomer of zelfs later in het vooruitzicht te stellen.

‘De boodschap van onze politici is nogal hard. Minister Vandenbroucke heeft een paternalistische toon, hij is een beetje de strenge vader van iedereen, en weinig empathisch. Men zou de bevolking veel beter een boodschap van hoop brengen en duidelijk maken dat de verbetering en de normalisering van ons leven direct proportioneel is met het aantal gevaccineerde mensen. Dat is niet mensen valse hoop geven, dat is gewoon zo.’

Remmen los

Toch waarschuwt vaccinoloog Pierre Vandamme (UAntwerpen) voor premature vaccinatie-euforie: ‘De kans is groot dat we dankzij de combinatie van vaccinatie en maatregelen in maart inderdaad in een gunstiger situatie zitten, maar je ziet op dit moment toch ook hoe moeilijk het is om de epidemie in bedwang te houden.’

Aangezien de actieve bevolking het virus het meest overbrengt op anderen, en niet de leeftijdsgroepen die in eerstefases worden ingeënt, kunnen we volgens de vaccinoloog voorlopig maar beter niet te hoog inzetten op versoepelingen van de coronamaatregelen.

‘Het is niet zo dat zodra alle 65-plussers zijn gevaccineerd alle remmen los kunnen. Om te beginnen beschermt het vaccin geen 100 procent. Daarnaast riskeer je bij grote verspreiding van het virus onder jongeren en de actieve bevolking een scenario zoals vorige zomer, toen onze huisartsen het niet meer aankonden. Bovendien kunnen ook mensen in jongere leeftijdscategorieën, zeker als ze ook onderliggende ziektes hebben, zware coronapatiënten worden en op intensieve zorg belanden. Zolang er geen groepsimmuniteit is bereikt, moeten we ook voorkomen dat zwangere vrouwen, kankerpatiënten en mensen met immuunziekten aan het virus worden blootgesteld.’

Derde golf

Het Verenigd Koninkrijk en Ierland laten op dit moment zien dat ziekenhuizen ook kunnen dreigen te bezwijken onder het simpele gewicht van het pijlsnel oprukken van een licht gemuteerd coronavirus. Zoiets zou bij ons in de komende weken en maanden ook kunnen gebeuren. ‘En dan kraakt je zorgstelsel niet meer doordat de kwetsbare groepen in het ziekenhuis terechtkomen, maar doordat je zo veel meer gevallen hebt in de gemeenschap, en dus ook veel meer coronapatiënten in de leeftijdsgroep van de veertigers en de vijftigers’, zegt Vandamme.

Toch laat het zich raden dat de vraag naar versoepelingen op het eind van de winter almaar luider zal klinken. Het wordt lastig balanceren, beseft Vandamme, ’tussen zachtjes lossen, hand in hand met de stijgende vaccinatiegraad in de bevolking. Dat zal jongeren hopelijk motiveren om zich nog even aan de maatregelen te houden. We moeten duidelijk maken dat de vaccinatiecampagne veel vlotter loopt als wij de epidemie beter onder controle hebben. Een grote derde golf zal de organisatie van de vaccinatiedorpen onder druk zetten. Men zal dan op zoek moeten naar vrijwilligers en gepensioneerde gezondheidswerkers, want de ziekenhuizen en huisartsen zullen de handen vol hebben. Dus hoe meer tijd we winnen op het virus, hoe meer kans dat de vaccinatie gesmeerd gaat en de bovenhand krijgt.’