Waarom we niet té proper moeten worden

De huidige overdaad aan hygiëne, in een toch al hygiënische wereld, is op langere termijn zorgwekkend, vinden sommige experts. Te proper zijn veroorzaakt andere pathologieën. En het kan zelfs de westerse kwetsbaarheid voor het coronavirus verklaren.

Pre-coronahygiëne is niet meer hetzelfde als post-coronahygiëne. Het is een essentiële noodzaak zolang handen wassen, mensen vermijden, een masker dragen en ontsmetten de enige manieren zijn om te voorkomen dat het virus zich verspreidt. ‘Deze regels zullen de komende maanden deel uit maken van ons dagelijks leven’, zegt Isabelle Godin, gezondheidsprofessor aan de ULB.

En wat als ze blijven duren? Het zou historisch niet de eerste keer zijn. ‘Al na de eerste grote epidemie, in de 5e eeuw voor Christus, had deze gevolgen voor het gedrag’, zegt Annick Le Guérer, antropoloog en historicus en auteur van het boek De kracht van de geur (Les Pouvoirs de l’odeur). ‘Dokters raadden aan om zich niet te wassen met warm water, ze dachten dat het de poriën van de huid opende en miasma’s liet doordringen, waardoor de organen verrot raakten.’ De sociale distancing bestond ‘al ten tijde van de builenpest’, zoals het ademen door geparfumeerde doeken, die verondersteld werden te ontsmetten.

Sindsdien hebben we Louis Pasteur gehad. Het wassen van je handen voor het eten, na het toiletbezoek, het vermijden van spugen, het ontsmetten van medische instrumenten… Vóór hem (in het midden van de 19e eeuw) had niemand daaraan gedacht.

Na de Tweede Wereldoorlog zou de industrie een nieuwe vorm van hygiëne genereren. Gemaakt van deodorants, doekjes, ontsmettingsmiddelen, voedsel met conserveringsmiddelen… Zozeer zelfs dat we nu in een te steriele omgeving zouden leven.

Stoelgangtransplantatie

Door te proberen de bacteriën weg te jagen, zouden we er te veel doden. Onze immuunsystemen, die geen vijanden meer hebben, zouden zich wenden tot tegenstanders waarmee ze geen rekening hadden moeten houden.

Dat zou de oorzaak zijn van veel van de steeds vaker voorkomende ziekten van vandaag: allergieën (vooral astma), voedselintoleranties, type 1-diabetes, darminfecties, en misschien zelfs obesitas. Wetenschappelijk onderzoek bestudeert de mogelijkheid om bepaalde bacteriën in het lichaam te ‘herintroduceren’ om deze pathologieën te behandelen. De voordelen van fecale transplantaties worden zelfs serieus geanalyseerd.

‘De revolutie is aan de gang’, dixit Georges Daube, bacterioloog en decaan van de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit van Luik. ‘Op dit moment beschrijven we veel, maar we kunnen nog steeds niet alles uitleggen. Het kan nog tien of vijftien jaar duren voor we een therapeutische benadering hebben.’

Met andere woorden, deze experts zijn niet bepaald opgetogen met de recente (en mogelijk langdurige) populariteit van hydroalcoholische gel. ‘Mensen zijn al niet erg ontvankelijk voor het begrip overmatige hygiëne, maar deze epidemie van covid-19 zal zaken als ontsmetting met Dettol en een gebrek aan contact tussen mensen en met de natuur versterken,’ betreurt Fabrice Bureau, vicerector Onderzoeksbeleid aan de ULiège, die naast het coronavirus (hij staat momenteel aan het hoofd van een taskforce die zich bezighoudt met testen) werkt aan de ontwikkeling van een remedie tegen astma.

‘In tijden van crisis is het uiteraard noodzakelijk om voorzorgsmaatregelen te nemen. Maar afgezien daarvan moet je echt stoppen met deze rampzalige hygiënische maatregelen’.

Het probleem, zegt Isabelle Godin, ‘is dat veel mensen onvoldoende geïnformeerd zijn en in staat om bepaalde kennis toe te passen. Het is helemaal niet nodig om alles met Dettol te reinigen. Je handen ontsmetten in plaats van ze te wassen met zeep is niet slim.’ Het heeft geen zin om ziekenhuismaatregelen om te zetten naar thuis.

Vuile landen vs nette landen

Voor sommige wetenschappers zou onze overdaad aan hygiëne in het hele Westen verklaren waarom covid-19 in Europa en de Verenigde Staten meer ravage aanricht dan in andere landen.

‘De nieuwe virussen worden geboren in landen waar weinig hygiëne is, en tasten vervolgens die landen aan waar veel hygiëne is, ook al zijn hun gezondheidssystemen de meest geavanceerde van de wereld’, merkt Fabrice Bureau op. Volgens de gegevens van Sciensano meldde China op 10 mei 4637 doden, de rest van Azië 16.704, vergeleken met 83.901 voor Noord-Amerika en 147.888 voor Europa.

Verschillende verklarende factoren zijn ongetwijfeld met elkaar verweven (vergrijzing van de bevolking versus jongeren, moeilijke vergelijkingen tussen telsystemen enzovoort) Maar toch, wat als het ook vanwege de hygiëne was?

Viroloog Michel Balaka-Ekwalanga, hoogleraar aan de faculteit geneeskunde van Lubumbashi, suggereerde die verklaring op 18 maart jl. in Le Soir als reden voor een relatief gespaard gebleven Afrika (2062 sterfgevallen). ‘De buitentemperatuur heeft er niets mee te maken […] We leven in een multi-infectieuze omgeving, die antigenen veroorzaakt, waarvan sommige het coronavirus kruisen. Met andere woorden, de immuunrespons is sneller. In Europa is de situatie niet hetzelfde, de omgeving is veel cleaner en de bevolking is daardoor kwetsbaarder.’

Niet elke wetenschapper is het eens met die theorie. Iedereen is het er echter over eens dat overmatige hygiëne pathologieën veroorzaakt… die misschien comorbiditeitsfactoren kunnen zijn van covid-19. Zo werd diabetes gevonden bij 21,5 procent van de gehospitaliseerde patiënten, chronische longziekte (inclusief astma) bij 14,6 procent en obesitas bij 9,9 procent.

Een herinnering aan het feit dat, afgezien van het coronavirus, de huidige sterfte niet langer – zoals aan het begin van de 20e eeuw – te wijten is aan besmettelijke ziekten. ‘Maar wel aan het chronische van ziekten,’ herhaalt Isabelle Godin. Aan ons gedrag, onze levensstijl. ‘Roken, een zittende levensstijl, vervuiling, slechte voeding… We sterven nog veel meer aan dat alles.’ Maar stoppen met roken is veel moeilijker dan je handen te ontsmetten totdat je kloven hebt.