Duizenden Belgen wachten op een geneesmiddel dat niet verkrijgbaar is. Hun pogingen ze alsnog te vinden of over te stappen op een alternatief kost veel tijd, moeite en soms ook geld. En bovenal: het kan hun gezondheid schaden. Ook hier heeft corona een rol gespeeld, zo blijkt.
Een vijftiger stapt de apotheek binnen en geeft een voorschrift af. ‘Het spijt me’, zegt de apothekeres. ‘Dat geneesmiddel hebben we op zijn vroegst over twee maanden weer.’ De man loopt rood aan, hapt naar adem en begint dan te schreeuwen. Weet ze wel hoeveel zijn vrouw zal afzien als ze haar artritismedicatie niet ingespoten krijgt? Beseft ze wel dat ze dan amper nog zal kunnen stappen? Uiteindelijk weet de apothekeres de klant te kalmeren met de belofte dat ze contact met de producent zal opnemen en zo veel mogelijk collega’s uit de streek zal opbellen. Wie weet heeft een van hen nog een doos op voorraad.
Zulke taferelen zijn al lang geen uitzondering meer in Belgische apotheken. Vandaag zijn honderden vergunde geneesmiddelen tijdelijk niet te verkrijgen. Dat gaat van pillen tegen incontinentie over een geneesmiddel voor mensen met de ziekte van Crohn tot alzheimermedicatie en antidepressiva. Uit een enquête van Test Aankoop blijkt dat bijna een op de drie Belgische gezinnen de voorbije jaren met zo’n tekort werd geconfronteerd.
De pandemie had ook een impact op de productie en de logistiek van farmabedrijven.
Sommige van die geneesmiddelen hebben een grote impact op iemands levenskwaliteit of zijn zelfs levensnoodzakelijk. Vandaar dat apothekers gemiddeld 5 tot 6,5 uur per week spenderen aan de zoektocht naar valabele alternatieven.
Het sop en de kool
Grosso modo zijn er drie redenen waarom medicijnen een tijdlang niet verkrijgbaar kunnen zijn. Om te beginnen zijn sommige gecontingenteerd: in dat geval heeft de producent het aantal dozen beperkt dat maandelijks op de Belgische markt wordt geleverd. ‘Dat doet hij om te voorkomen dat bepaalde firma’s zulke verpakkingen zouden opkopen en exporteren naar landen waar ze duurder zijn’, zegt Georges Verpraet, secretaris-generaal van de nationale federatie van zelfstandige apothekers (APB). Het gevolg is dat veel gecontingenteerde geneesmiddelen tegen het eind van elke maand onbeschikbaar zijn. ‘Patiënten moeten dus hoogstens een paar dagen op hun medicatie wachten. De meesten kennen dat probleem en zorgen ervoor dat ze hun geneesmiddel tijdig in huis halen. En apothekers die een patiënt hebben die zo’n middel nodig heeft, zorgen er meestal voor dat ze de nodige voorraad hebben.’
Veel ingrijpender is het als geneesmiddelen weken- of zelfs maandenlang niet kunnen worden besteld. Die schaarste heeft vaak te maken met problemen op het vlak van de productie, de kwaliteit van het geneesmiddel of het transport. Het kan ook dat sommige grondstoffen ontbreken. Daarbij helpt het niet dat liefst 80 procent van de gebruikte actieve bestanddelen buiten de Europese Unie worden geproduceerd, veelal in lagelonenlanden zoals China of India. Vaak gebeurt dat zelfs maar in één fabriek.
Dat is een van de redenen waarom de coronacrisis de bevoorrading van sommige geneesmiddelen nog heeft bemoeilijkt: de toevoer van grondstoffen uit onder meer China viel in sommige gevallen stil. ‘De coronacrisis heeft wereldwijd een verhoogde vraag naar dezelfde producten teweeggebracht’, zegt Ann Eeckhout, woordvoerster van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). ‘De pandemie had ook een impact op de productie en de logistiek, bijvoorbeeld doordat een productiesite door een plaatselijke uitbraak op verminderde capaciteit moest draaien.’
Ten slotte zijn er de geneesmiddelen die tijdelijk of definitief van de markt verdwijnen, zoals het artritismedicijn waar de man in de apotheek zich zo druk over maakte. Een van de mogelijke oorzaken van zo’n ‘stopzetting of onderbreking van commercialisatie’ zijn de systematische prijsdalingen die de overheid oplegt zodra het patent van een medicijn is vervallen. ‘Dat mechanisme bestaat al lang, maar de opeenvolgende regeringen hebben bijkomende maatregelen genomen om de prijs nog meer te drukken’, legt Verpraet uit. ‘Dat houdt een risico in: voor de producent dreigt het sop de kool op den duur niet meer waard te zijn. Dan zou het kunnen dat een geneesmiddel bij ons van de markt wordt gehaald, maar wel nog wordt verkocht in Europese landen waar de opgelegde prijsdalingen beperkter zijn.’
Andere bijwerkingen
De patiënt zelf heeft natuurlijk geen boodschap aan al die onderliggende oorzaken. Daarom bewegen apothekers soms hemel en aarde om hem toch te kunnen helpen. In eerste instantie bellen ze meestal met bevriende apothekers of posten ze een vraag in een gesloten Facebookgroep. ‘Als we in een andere apotheek een doos vinden, kunnen we die soms laten overkomen. Maar vaak moeten patiënten zelf het land doorkruisen om er één op te halen. Sommigen trekken daarvoor zelfs naar het buitenland’, zegt een apotheker uit Gent. ‘Mensen die goed ingelicht en mondig zijn, mobiliseren soms ook hun hele netwerk om alsnog aan een verpakking te raken. Anderen hebben die mogelijkheid niet, zeker als ze het niet breed hebben en digitaal niet erg onderlegd zijn.’
Om apothekers en patiënten te begeleiden, lanceerde het FAGG eind 2019 de website Farmastatus.be. Daar kun je niet alleen checken of en hoelang een geneesmiddel onbeschikbaar is, maar ook wat de alternatieven zijn. Vaak is dat een min of meer vergelijkbaar geneesmiddel of een magistrale bereiding. ‘Soms heeft zo’n alternatief middel toch grote gevolgen voor de patiënt’, klinkt het bij het Vlaams Patiëntenplatform. ‘Chronisch zieke mensen nemen vaak medicatie die hen niet geneest, maar hun wel zo veel mogelijk levenskwaliteit biedt en zo weinig mogelijk nevenwerkingen veroorzaakt. In veel gevallen hebben ze al een hele zoektocht achter de rug om goede medicatie te vinden. Overstappen naar medicatie die je misschien anders moet innemen en die andere bijwerkingen heeft, is dan allesbehalve vanzelfsprekend.’
Een andere optie is dat het farmabedrijf de toestemming krijgt om een lot van het geneesmiddel uit een ander land in te voeren, of dat een apotheker dat doet. Dat mag als er in België geen gelijkwaardig geneesmiddel is. Alleen wordt het middel dan in veel gevallen niet terugbetaald, wat voor sommige patiënten een zware dobber is.
Het FAGG wil veel meer op preventie inzetten. ‘Tot nu lag de focus op het vinden van oplossingen wanneer een geneesmiddel al onbeschikbaar is. De pandemie heeft ons geleerd dat de proactieve opsporing en aanpak loont’, zegt Eeckhout. ‘We zullen daartoe verschillende pistes onderzoeken, zoals opvolging van de voorraad, vroege opsporing van tekorten, gecontroleerde distributie en roterende strategische stocks’, zegt Eeckhout.
Er zijn wel grenzen aan wat een nationale organisatie als het FAGG kan ondernemen. ‘Als we echt iets aan die lange lijst met onbeschikbare geneesmiddelen willen doen, is overleg op een hoger niveau, zoals de Europese Unie, aangewezen’, zegt Verpraet. ‘Samen staan Europese landen sterker in de onderhandelingen met de producenten. En daar wordt de patiënt alleen maar beter van.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
