Waarom koffie + powernap de gouden combinatie is voor een nachtelijke autorit

Een zogenaamd koffiedutje, een combinatie van koffie en een powernap, is de enige manier om een nachtelijke autorit tot een goed einde te brengen. Hoe komt dat en wat doet het met je hersenen?

Eind vorig jaar voerde de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV)voor het eerst een onderzoek naar slaperigheid bij chauffeurs tijdens nachtelijke ritten. Daarin wees de hoeveelheid melatonine, een slaaphormoon in het bloed van de bestuurders, aan dat een op de drie zich in zijn biologische nacht bevond. Dat is de periode waarin hun lichaam aangeeft eigenlijk te moeten slapen. Na middernacht gaat het over de helft van de chauffeurs.

1 op 5 ongevallen door vermoeidheid

Bij de start van de biologische nacht is de bestuurder minder alert en loopt hij tot 30 procent meer kans om in een ongeval terecht te komen. Dat is op z’n minst onrustwekkend, maar wat de alarmbel nog harder doet rinkelen, is dat we onszelf slecht kunnen inschatten. Uit het onderzoek van de VSV blijkt dat de grote meerderheid zichzelf wakker genoeg voelde om te rijden, zelfs wanneer hun biologische nacht al begonnen was.

Internationaal onderzoek toont aan dat een op de vijf ongevallen wordt veroorzaakt door vermoeidheid. ’s Avonds en ’s nachts loopt het aantal nog op. Best is om deze nachtelijke ritten te vermijden. Wanneer dit niet kan, zijn koffiedutjes de enige oplossing.

Andere trucjes als een raampje openzetten, luide muziek draaien of een korte pauze nemen om de benen te strekken hebben geen effect. Sterker nog. Ze kunnen ervoor zorgen dat de slaap je nadien dubbel zo hard treft. Ook een kopje koffie of een dutje alleen overtreffen de combinatie niet.

Koffiedutjes zijn dutjes na een kop koffie. Simpel, al klinkt het contra intuïtief, koffie voor het slapengaan. Wanneer je snakt naar een lange nachtrust is het nog steeds geen aanrader, maar wanneer je weet dat je nog lang je bed niet zal zien, is het het ideale pepmiddeltje.

Slaap boost cafeïne

Om te begrijpen waarom een koffiedutje werkt, is het belangrijk te weten hoe cafeïne werkt. In je hersenen bevinden zich receptoren. Deze worden normaal gevuld met het molecule adenosine, een bijproduct van de hersenactiviteit. Wanneer adenosine de receptoren vult, slaat de vermoeidheid toe. Cafeïne kan dat voorkomen. Omdat cafeïne en adenosine gelijkaardig gevormde moleculen zijn, kunnen ze beiden receptoren vullen. Wanneer een receptor gevuld is met cafeïne, is er geen plaats meer voor de adenosine. Ook omgekeerd is dat het geval. Zo wedijveren cafeïne en adenosine om de receptoren, en voel je je meer of minder moe.

Maar wat doet het dutje dan in het hele proces? Slapen veegt als een natuurlijke gom de adenosine uit de hersenen, waardoor de cafeïne minder tegenstand heeft en makkelijker meer receptoren kan vullen.

Let wel: wanneer je langer dan twintig minuten slaapt, dreig je in een diepere slaap terecht te komen. Diepere slaapstadia vragen doorgaans een langere herstelperiode om weer tot alertheid te komen. Van korte dutjes ontwaak je doorgaans niet slaapdronken en wanneer je daarvoor nog eens koffie dronk, ben je meteen klaarwakker.

Studieobject

Het directe effect van koffiedutjes op de hersenen is nog niet onderzocht. Studies vandaag baseren zich vooral op de bestaande kennis van hoe cafeïne, adenosine en slaap ieder apart op de hersenen inspelen. Toch toonden verschillende experimenten al het directe effect van koffiedutjes op het prestatievermogen.

Een studie van de Loughborough Universiteit toonde een dikke twintig jaar geleden het effect van koffiedutjes op chauffeurs al aan. Het experiment liet de vermoeide deelnemers een ritje maken in een driving simulator. Wie een koffiedutje deed, beging bij de volgende test minder fouten dan wie enkel koffie dronk, enkel een dutje deed of een placebo kreeg. In een andere studie uit Japan vertoonden de deelnemers betere scores op geheugentesten na een koffiedutje. Ook in deze studie was het effect van een koffiedutje groter dan een dutje, koffie, een kattenwasje of fel licht alleen. De deelnemers gaven ook aan zich effectief minder moe te voelen. Volgens weer een andere studie zouden koffiedutjes het mogelijk maken om langere periodes zonder degelijke slaap succesvol te overbruggen.

Als onderdeel van een nieuwe campagne lanceerde VSV de website beloofd.be. Hierop kunnen autobestuurders zelf de belofte doen om niet slaperig achter het stuur te kruipen of om wanneer het niet anders kan eerst een koffiedutje te doen. Ook kan je er zelf berekenen wanneer je eigen biologische nacht begint.