Waarom de candida-schimmel zich plots tegen ons keert

Bijna elke mens draagt de schimmel candida in zich. Meestal worden we daar niet ziek van, maar soms wel. Hoe komt dat?

Candida-schimmels zijn alomtegenwoordig, ook in ons lichaam. Velen hebben er geen last van, maar sommige mensen worden geplaagd door een terugkerende ontsteking van de huid of de slijmvliezen, vooral die in de vagina. Mihai Netea, immunoloog van het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen, houdt zich al jaren bezig met de vraag hoe het kan dat een organisme waarmee we doorgaans in vrede samenleven zich plots tegen ons keert. Het antwoord moeten we volgens hem zoeken in ons afweersysteem. ‘Sommige mensen blijken kwetsbaarder dan andere door natuurlijke genetische variatie in de eiwitten die ons beschermen tegen schimmelinfecties.’

Kleine verschillen in ons DNA leiden ertoe dat de opbouw van bepaalde eiwitten niet bij alle mensen identiek is, waardoor ze niet bij iedereen op dezelfde manier functioneren. Dat beïnvloedt de mate waarin de schimmel in ons lichaam zijn gang kan gaan, legt Netea uit. ‘Belangrijk zijn bijvoorbeeld de eiwitten die het buitenste laagje van onze huid en onze slijmvliezen ondoordringbaar maken voor ziektekiemen. Andere eiwitten zorgen er dan weer voor dat onze witte bloedlichaampjes candida herkennen en uitschakelen.’

Medicijn

Ons lichaam probeert zo te verhinderen dat candida onze bloedbanen binnendringt. ‘Dat is levensgevaarlijk, maar het gebeurt bij mensen met een sterk verzwakte afweer. Daarvan zijn er steeds meer’, zegt Netea. Ziekenhuizen nemen uitgebreide maatregelen om te voorkomen dat zwakke patiënten besmet worden, want de behandeling is behoorlijk zwaar en niet zonder risico. Nieuwe, minder gevaarlijke behandelingen zouden dan ook vele levens kunnen redden. Toch is preventie wellicht beter. ‘Eens de schimmel in je systeem zit, is het bijzonder moeilijk om hem weer kwijt te raken. Maar als we zouden achterhalen waarom sommige mensen kwetsbaarder zijn dan andere, dan leert dat ons meer over de zwakke plekken in onze verdediging, en kunnen we het eiwit dat het laat afweten misschien vervangen of omzeilen met een medicijn.’

‘Zo’n 5 procent van de verder gezonde vrouwen wordt 3 of meer keer per jaar getroffen door vaginale candidiasis’, weet Netea. ‘Je gaat er niet dood van, maar het heeft wel een impact op de levenskwaliteit. En er is in het verleden eigenlijk opvallend weinig onderzoek naar gedaan.’

Soms wordt die ontstekingsreactie, zoals je zou verwachten, uitgelokt door candida-cellen die hun boekje te buiten gaan. ‘Dat is vaak het geval bij chronische ontsteking van de huid, nagels en slijmvliezen. Het afweersysteem slaagt er in dat geval blijkbaar niet in candida onder controle te houden.’

Overreageren

In andere gevallen worden regelmatige ontstekingen eerder veroorzaakt door een overgevoelige afweer. ‘Omdat invasieve infecties zo gevaarlijk zijn, zou het kunnen dat ons lichaam voor alle zekerheid soms overreageert op de aanwezigheid van candida.’ Een lichaam dat in aanraking komt met candida maakt eiwitten aan die indien nodig een ontsteking in gang kunnen zetten. ‘Maar doorgaans worden die eiwitten pas actief wanneer candida door de huid of het slijmvlies heen dringt en de eerder ronde candida-cellen uitgroeien tot schimmeldraden.’

Bij sommige mensen lijkt het immuunsysteem niet te wachten tot het zover is. ‘We zijn dit nog volop aan het onderzoeken, maar we hebben goede aanwijzingen dat sommige vrouwen met een volstrekt normale vaginale flora toch ontstekingsverschijnselen ontwikkelen, terwijl andere merkbaar het slachtoffer zijn van overmatige groei. Het is dus niet uitgesloten dat er verschillende aandoeningen zijn die we allemaal vaginale candidiasis noemen, veroorzaakt door een eerder hyperactief dan wel falend immuunsysteem.’

De behandeling van candida lijkt een uitgelezen kandidaat voor zogenaamde gepersonaliseerde geneeskunde, waarbij niet simpelweg de symptomen van een aandoening behandeld worden, maar eerst wordt onderzocht hoe die bij de patiënt veroorzaakt worden.