De gezondheidsrisico’s van een langdurige quarantaine mogen niet worden onderschat. Volgens gezondheidsjournalist Jos Vranckx is er daarom nood aan een positief verhaal als antidotum voor het sluipend gif van frustratie, angst en fatalisme.
Vertrouwen dat we eruit zullen geraken, dat hebben we nodig. Angst en verkramping helpen ons niet vooruit. Dat betekent ook: de coronastatistieken nuchter bekijken en in perspectief plaatsen. Zonder te minimaliseren, natuurlijk, maar ook zonder te over-dramatiseren.
Als we weten dat er een uitzicht is, als we een houvast hebben, is het makkelijker om de harde maatregelen te aanvaarden en goed door te komen. Even belangrijk zijn concrete adviezen om zélf iets voor onze gezondheid en immuniteit te doen, in afwachting dat er een vaccin beschikbaar komt (mogelijk binnen anderhalf jaar). De communicatie over dat bepaalde aspect laat te wensen over. Alsof corona louter en alleen een fataliteit is.
Gebiologeerd als we zijn door het virus op zich en het dagdagelijkse nieuws daarover, dreigen we de ruimere – ook psychosociale – context uit het oog te verliezen. De chronische blootstelling aan slecht coronanieuws, met al die doemscenario’s die elkaar de voorbije weken hebben opgevolgd, kan contraproductief werken. Die negatieve fall-out zien we niet, omdat ze ongrijpbaar is.
Hypochondrie
‘Met het coronavirus lijkt er een maatschappelijke hypochondrie te zijn ontstaan’, stelt preventiearts Ilse Six vast in Artsenkrant. Hypochondrie is de overmatige angst om ziek te worden, ook als uit onderzoek blijkt dat er geen reden toe is. We zien de gevolgen. Mensen, zeker ouderen en alleenstaanden, worden opgezadeld met angst terwijl ze minder kans hebben om hun vragen, zorgen en emoties te delen met vrienden of familie. Mensen reageren ongerust op kleine lichamelijke ongemakken, die ze nu plots scherp gewaarworden. Apotheken en artsen worden overstelpt. Veel pijnstillers worden onnodig geslikt. Sommige spoeddiensen rapporteren een toestroom van mensen met vage klachten die getest willen worden en het systeem blokkeren. Andere ziekenhuizen vragen zich af waarom ze minder niet-coronapatiënten zien dan normaal. Ook uit angst? In de supermarkt kijken mensen aan de kassa elkaar wantrouwig aan en houden angstvallig afstand. Iedereen zwijgt. Het is ieder voor zich.
Dat de angst voor corona zo groot is, komt natuurlijk vanwege de besmettelijkheid. Een onvatbare dreiging is veel beangstigender dan een vijand die we kennen, zoals de griep of een bekende chronische ziekte als diabetes. Een onzichtbare vijand die willekeurig kan toeslaan… dat is onverdraaglijk. Het leven is niet zo maakbaar als we dachten. We zijn kwetsbaar, en dat besef komt hard aan.
Maar ook die angst zelf kan een sneeuwbaleffect veroorzaken. En ziekmakend werken. Wie schrik heeft, krjgt ook slaag. Negatieve emoties kunnen na verloop van tijd somatiseren – tot lichamelijke klachten leiden. Volgens antropoloog en cognitief wetenschapper Samuel Paul Veissière in Psychology Today is deze irrationele angstfactor, die is ingegeven door onze biologische overlevingsreflex, zelfs het échte gevaar van de huidige pandemie, meer dan het virus zelf.
Een quarantaine is nodig – een alternatief bestaat helaas niet – maar we kunnen de risico’s ervan ook niet onder de mat schuiven. Zoals blijkt uit een indrukwekkende epidemiologische studie van het King’s College, gepubliceerd in The Lancet, op basis van de ervaring tijdens vroegere epidemieën. De psychische gezondheidsproblemen kunnen er diep inhakken en lang doorwerken. We moeten er dus alles aan doen om zulke gevolgen te voorkomen.
Een crisis brengt zowel het slechtste als het beste in de mens naar boven. Gelukkig stellen we vast dat overal in Vlaanderen netwerken van solidariteit ontstaan, dat telefonische hulpdiensten en andere initiatieven uit de grond schieten, lokaal en digitaal. Maar er zal wellicht een tandje moet worden bijgestoken, zeker als de ‘lockdown’ langer dan twee weken blijft duren of nog wordt aangescherpt.
Nieuwe cijfers
Vanwege het dagelijkse media-bombardement met cijfers van het almaar toenemend aantal dodelijke slachtoffers, in België en wereldwijd, leggen veel mensen onbewust de link ‘corona = ziekte = dood’. Een beeld dat toch moet worden genuanceerd.
Tachtig procent van de besmette personen heeft geen of milde symptomen en geneest spontaan. Op basis van de ervaring op het cruiseschip Diamond Princess, met 3711 passagiers die drie weken in quarantaine waren gezet, hebben epidemiologen het sterftecijfer naar beneden bijgesteld tot 0,5% van de geïnfecteerden. Nog altijd veel vergeleken bij griep (0,1%), maar in elk geval minder dan eerst gedacht. ‘Hoe meer we testen, hoe lager het sterftecijfer kan worden.’
Overigens heeft ook de WHO het sterftecijfer bijgesteld van 5,8% naar 1,4% op basis van een nieuwe studie in Wuhan. Ook van de 80-plussers geneest de grote meerderheid.
De corona-diagnostiek is trouwens niet zo eenduidig als het lijkt. De echte doodsoorzaak blijkt bij nader onderzoek vaak de chronische ziekte(n) te zijn waaraan de slachtoffers leden (co-morbiditeit), blijkt bijvoorbeeld uit een Italiaanse steekproef. (Vooral obesitas lijkt de grootste risicofactor in Italië. In Wuhan, met eens zoveel manneljke als vrouwelijke slachtoffers, zou er een verband zijn met de rookverslaving van 50% van de mannen.)
‘Zoals alle griepachtige ziekten is Covid-19 een syndroom, wat betekent dat er niet één enkele oorzaak is’, bevestigt epidemioloog Tom Jefferson van het onafhankelijk onderzoeksnetwerk Cochrane, in de British Medical Journal (BMJ). ‘We kunnen hier pas zinnig over oordelen als de epidemie voorbij is. Hoe besmettelijker een virus is, hoe zwakker het wordt naarmate het zich meer verspreidt.’
Immuniteit
Het is ongetwijfeld verantwoord mensen bang te maken voor het virus om ze zo te motiveren de richtlijnen stipt op te volgen. Maar het blijft een delicate evenwichtsoefening. Enkel inzetten op angst werkt slechts op korte termijn. Beter lijkt om mensen ook houvast en hoop te geven en ze positief te motiveren – wat ook op de lange termijn kan ‘renderen’ voor henzelf en de samenleving.
Daarmee komen we bij een cruciaal thema: de immuniteit, onze natuurlijke afweer of biologische weerbaarheid. Hierrond is bij de bevolking verwarring ontstaan. Sommige experts zeggen dat het immuunsysteem geen rol speelt om ons tegen Covid-19 te beschermen, omdat het de nieuwe indringer nog niet herkent en dus geen antistoffen heeft. Enige redmiddel is het vaccin waaraan in de hele wereld nu koortsachtig aan wordt gewerkt.
Maar hoeven we daarop te wachten?
Feit is dat mensen met een zwakke immuniteit, om welke reden dan ook, het meest kans lopen op de ziekte en overlijden, en dat kinderen, twintigers en dertigers weinig of niet getroffen worden.
We kunnen er dus maar beter van uitgaan dat dankzij een gezonde immuniteit het virus je wél kan besmetten, maar je niet ziek zal maken. De immunologie is vandaag één van de meest beloftevolle en innovatieve takken van de medische wetenschap, ook inzake kankerbestrijding. ‘Onderschat nooit de kracht van ons immuunsysteem!’, zei de Amerikaanse immunoloog Carl H. June bij de uitreiking van een eredoctoraat aan de KU Leuven in 2017. Dat onze natuurlijke afweer verband houdt met levenswijze, voeding, lichaamsbeweging, gezonde lucht, voldoende slaap, positieve levenshouding, zingeving… geldt vandaag als een evidentie in de preventieve gezondheidszorg.
Om de coronacrisis te helpen bestrijden, zouden mensen dus de boodschap kunnen krijgen extra aandacht te besteden aan hun voeding, met veel groenten en fruit en voldoende variatie. Zulk advies hebben de Nederlanders wél gekregen van hun nationaal Voedingscentrum: ‘Met een goede weerstand is je lichaam beter bestand tegen ziekmakende bacteriën en virussen en word je minder snel ziek. Mocht je toch ziek worden, dan herstel je sneller.’
Opkikkers
Mensen grijpen tegenwoordig steeds meer naar voedingssupplementen met vitamines en mineralen, vooral om de winter door te komen. De meerwaarde ervan is wetenschappelijk niet aangetoond maar het gebruik ervan wordt (door de farmacologische waakhond Cochrane) niet afgeraden, omdat er geen schadelijke neveneffecten zijn bij normaal gebruik. Niet te onderschatten in dat verband is zeker ook het placebo-effect: als mensen iets kunnen doen voor hun gezondheid, en geloven dat het helpt, kan dat een biologische opkikker geven. Dit is intussen voldoende aangetoond.
Interessant lijken de klinische studies die momenteel plaatsvinden aan medische faculteiten in Wuhan en Shanghai, waarbij vitamine C in hoge dosis intraveneus wordt toegediend aan corona-patiënten. De eerste resultaten zijn positief, de mensen zouden genezen zijn. De onderzoekers zien ook perspectieven voor preventie.
Een biologische opkikker kunnen we ook krijgen dankzij de helende kracht van de natuur. De immuniteitsregulatie wordt erdoor verbeterd. Wie een stevige wandeling maakt, laat de ‘natural killer’-cellen in zijn bloed toenemen. In de lentezon zitten of lopen zorgt voor de aanmaak van vitamine D. Probleem is natuurlijk dat niet iedereen een bos in de buurt heeft. Het zet bij velen kwaad bloed dat de maatregelen verstrengd zijn tegen bezoekers – veelal gezinnen met kinderen – die met de auto komen. Gaat dat niet te ver?
Zorg en affectie
Intussen is en blijft de beste preventie de menselijke verbondenheid, zorg en affectie, mekaar steunen door mekaar zoveel mogelijk nabij te zijn en zo de vereenzaming tegen te gaan. Niet eenvoudig in deze tijden, nu de knuffels taboe zijn, we niet naar de fitness of de yoga kunnen, we niet mogen feesten en zelfs niet naar de kerk mogen voor troost en sterkte.
Maar er zijn alternatieven beschikbaar voor wie zoekt, lokaal en digitaal. Overal zien we toch veel goodwill, verbondenheid en creativiteit opborrelen, van onderuit.
De corona-duisternis is dus zeker niet zonder lichtpunten. Zuivere lucht, stilte, rust, tijd om alles eens op een rijtje te zetten… Belangrijk toch om ook daarop te focussen in plaats van enkel op het slechte coronanieuws. Trouwens, uiteindelijk komt alles goed. Hoe dan ook.
Up-to-date overzicht: alles wat u moet weten over de coronacrisis
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier