Waarom boosten we nog steeds met de Wuhan-variant en 13 andere vragen over de boostervaccins

Premier Alexander De Croo wil een “nieuwe vaccinatiegolf” ontketenen. En daar hoort ook een coronabooster voor iedereen bij. Dit is wat je moet weten.

Iedereen. Sinds september worden de kwetsbare groepen zoals bewoners van woonzorgcentra, 65-plussers en mensen met een verminderde weerstand geprikt. Vanaf midden november krijgt het zorgpersoneel een boost en in december is het aan de mensen die eerder met het Janssen-vaccin werden gevaccineerd. Tegen het voorjaar 2022 zou de brede bevolking (ouder dan 12) ingeënt moeten zijn. De algemene boostercampagne zal in tegenstelling tot de eerste vaccinatieronde niet volgens leeftijd verlopen maar wel volgens gekregen vaccin, te beginnen met AstraZeneca.

Een booster zorgt voor extra antistoffen in het bloed en aangenomen wordt dat die ook extra bescherming bieden voor de gevaccineerde. Cijfers uit Israël, waar men al sinds augustus booster shots toedient, lijken dat vermoeden te bevestigen. Ook het Verenigd Koninkrijk toonde aan dat de booster de bescherming van 50-plussers boven de 90 procent brengt.

Bepaalde bevolkingsgroepen hebben ontegensprekelijk nood aan zo’n extra bescherming, zeker nu de deltavariant zo hard toeslaat. Uit een advies van de Hoge Gezondheidsraad (HGR) van september 2021 blijkt dat de bescherming tegen covid-19, en dan vooral de ernstige vorm, na een tijdje vermindert bij ouderen. 65-plussers lijden bovendien aan ‘immunosenescence’: met name een verlaagde immuunrespons na basisvaccinatie omdat hun afweersysteem sowieso wat verouderd is. Dit effect neemt toe met de leeftijd. Al is het moeilijk om de algemene grens op een specifieke leeftijd te leggen.

Wat de Janssen-gevaccineerden betreft, blijkt uit een Amerikaanse studie, gepubliceerd in het vakblad Science, dat dit coronavaccin zes maanden na de eerste (en voorlopig enige) prik nog maar voor 13,1 procent beschermt tegen een besmetting met het coronavirus. Voor de HGR is dat eveneens een reden voor een boostershot met Pfizer of Moderna. Voor wie gevaccineerd is met AstraZeneca geeft de HGR nog geen advies, omdat dit vaccin niet toegediend wordt in de Verenigde Staten en dus ook niet in de studie in Science werd opgenomen.

‘Door deze boostervaccinaties wordt opnieuw een “verdedigingslinie” versterkt tegen de viruscirculatie, ziekten en een mogelijke overbelasting van ons gezondheidszorgsysteem’, aldus de HGR. Dat laatste is ook de reden waarom de HGR een boostervaccin aanraadt voor mensen in de zorg. Zij worden niet per se zwaar ziek, maar zijn niet langer inzetbaar als ze corona krijgen.

Sinds eind juni is niet langer de Wuhan-variant of alfavariant van het coronavirus heer en meester, maar wel de veel besmettelijkere en agressievere deltavariant. Dat verklaart ook de doorbraakinfecties bij gevaccineerden en zware vierde golf. Toch prikken we nog steeds met een variant die niet meer bestaat. Maar een bijgewerkt vaccin is volgens experts voorlopig niet nodig omdat de huidige vaccins nog steeds effectief zijn tegen ernstige ziekte en sterfte, zeker met een boostervaccin. Het is niet duidelijk wanneer de vernieuwde vaccins klaar zullen zijn. Maar ook dan kunnen er weer nieuwe varianten ontstaan.

Daarom zoeken wetenschappers nu eerder hun heil in multivaccins die werkzaam zijn tegen alle varianten van het coronavirus. Het Rega Instituut van de KU Leuven heeft zo’n vaccin ontworpen maar het zal nog jaren duren voor dat op de markt komt.

Momenteel is er dus geen vaccin op de markt dat specifiek gericht is op de deltavariant. De boostervaccins worden toegediend met de originele Pfizer of Moderna-vaccins. Moderna geeft een halve dosis als booster. Wie slecht reageerde op een van de mRNA-vaccins kan binnenkort een eiwitvaccin van Novavax krijgen, eens het in Europa is goedgekeurd.

Voor bepaalde groepen is een extra dosis zeer zinvol. Het gaat dan om patiënten met een verminderde immuniteit, zoals mensen die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, patiënten met aangeboren afweerstoornissen, mensen die chronische nierdialyse moeten ondergaan, bepaalde hiv-patiënten, enz… Al spreken we dan eerder over de finale dosis van de basisvaccinatie in plaats van een ‘boostervaccin’.

Daarnaast is het ook nuttig voor oudere, kwetsbare mensen, zeker diegenen die in zorgcentra verblijven. De helft van de sterfgevallen gelinkt aan covid-19 in België heeft een leeftijd boven de 85 jaar.

Voor een algemene boosterprik voor alle Belgen heeft de HGR vandaag nog geen advies geformuleerd. De beslissing om iedereen een derde prik te geven, is een politieke beslissing.

Ook op bevolkingsniveau zijn er aanwijzingen dat de boosterprik erg nuttig is. Dat blijkt uit gegevens in Israël en het Verenigd Koninkrijk, waar de boosterprikken voor een daling van de ziekenhuisopnames, mortaliteit en besmettingen zorgen.

Neen, daarvoor komen de boosters op brede schaal te laat. De extra prik begint pas twee tot drie weken na de inenting te werken. De vierde golf moeten we nu temmen door de viruscirculatie omlaag te halen met mondmaskers, minder contacten, handen wassen, afstand houden en telewerken. Maar de boosters kunnen mogelijk wel een vijfde golf in het voorjaar afwenden.

Een persoonlijke beslissing omtrent het nemen van een boostervaccin is met de huidige kennis niet eenvoudig. Je kunt je bloed laten nakijken op antistoffen, maar daar bestaat terughoudendheid over. Als het aantal antistoffen laag is, betekent dat niet dat je niet meer beschermd bent. Het lichaam beschikt ook nog over zoiets als cellulaire immuniteit en heeft dus de blauwdruk om bijkomende antistoffen te maken. Wetenschappers zoeken momenteel uit welke concentratie aan antistoffen of andere immuunmarker het meest geassocieerd kan worden met een goede effectiviteit van het coronavaccin.

De boosters worden aangeboden minstens vier maanden na de tweede prik van het AstraZeneca-vaccin of de enige prik van het Johnson & Johnson-vaccin, en minstens zes maanden na de tweede prik van het Pfizer- of Moderna-vaccin.

Neen, het is enkel sterk aanbevolen om de bescherming tegen covid-19 te optimaliseren.

Iedereen krijgt een mRNA-vaccin, ongeacht wat het merk van de eerste dosis was. Er is geen bewijs dat het toedienen van twee verschillende vaccins schadelijk zou zijn. Er werden ook geen ernstige bijwerkingen gerapporteerd in de Verenigde Staten en Israël, waar al heel wat boosterprikken gezet zijn. Tegelijkertijd wijzen experts erop dat de gegevens over zo’n mix-and-match boosting beperkt zijn. In vergelijking met de klinische studies met de aparte coronavaccins, is het aantal deelnemers voor de gemixte studies een stuk kleiner Maar aangezien alle coronavaccins sowieso veilig zijn, gaat men er van uit dat er ook geen probleem is met het mixen ervan.

Een advies van de HGR stelt dat simultaan vaccineren tegen seizoensgriep en covid-19 kan. Al raadt het Amerikaanse centrum voor ziektepreventie en -bestrijding aan om ze in twee verschillende armen toe te dienen.

Maar in andere landen is men daar niet van overtuigd. In Nederland moet er bijvoorbeeld twee weken tussen de coronabooster en het griepvaccin voorzien worden.

Moderna zegt te werken aan een gecombineerd corona- en griepvaccin. Van het vaccin zou één dosis volstaan als booster voor zowel de immuniteit tegen het coronavirus als tegen influenza. Of en wanneer het vaccin op de markt zou komen, is nog niet duidelijk. Concurrent Novavax, waarvan het coronavaccin nog groen licht moet krijgen van het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA, kondigde ook al een soortgelijk combinatievaccin aan.

De boostercampagne dendert momenteel niet zo snel vooruit als de eerste vaccinatiecampagne. Dat komt omdat de medische interval tussen het toedienen van de vaccins moet worden gerespecteerd. Voor Pfizer is dat bijvoorbeeld zes maanden. Daarnaast stonden veel grote vaccinatiecentra in oktober op het punt om te sluiten, waardoor ze op zoek moesten naar een nieuwe locatie. Het is niet evident om medisch personeel te vinden die de vaccins kan zetten omdat de zorg overbevraagd is en veel vrijwilligers hebben het plafond van hun vergoedingspremie bereikt. Toch maakt het Agentschap Zorg en Gezondheid zich sterk dat het vaccinatietempo in november – wanneer voor veel mensen het te respecteren tijdsinterval is verlopen – een stuk hoger zal liggen dan in oktober.

Over een mogelijk tekort aan vaccins hoeven we ons, in tegenstelling tot het begin van het jaar, alvast geen zorgen te maken. Die zijn er genoeg.

Ook als je corona hebt gehad, krijg je een uitnodiging voor een boosterprik. Op dat vlak zitten wetenschappers nog steeds in een leerproces. Er is onenigheid over het feit of een infectie met covid-19 genoeg immuniteit biedt. Ook in dit geval worden antilichamen aangemaakt, maar die kunnen net zo goed na verloop van tijd verdwijnen. Toch zijn er ook experts die geloven dat volledig gevaccineerden die het virus alsnog opliepen, de sterkste immuniteit hebben, ook tegen varianten. Anderen menen dat een boostervaccin in dat geval geen kwaad kan.

In de Verenigde Staten krijgen mensen met een verzwakt immuunsysteem zes maanden na de derde coronaprik een vierde inenting, wat eigenlijk hun échte booster is. De vierde prik voor deze groep wordt ook in België onderzocht. Wellicht zullen overheden de eerste jaren inzetten op extra prikken zolang de viruscirculatie hoog is en de ziekenhuiscapaciteit onder druk staat. Daarna is het koffiedik kijken hoe het coronavirus verder evolueert en of de boosterprik al dan niet een jarenlange immuniteit biedt. Wetenschappers leerden ook al doende dat een tetanusvaccinatie best om de tien jaar gegeven wordt.

Het is echter onethisch om nu al te spreken over een jaarlijkse coronaprik, zoals het griepvaccin, voor de rijke landen als zelfs de gezondheidswerkers in arme landen nog niet gevaccineerd zijn.

Momenteel word je als ‘volledig gevaccineerd’ beschouwd als je twee doses van de vaccins van Pfizer, Moderna of AstraZeneca gekregen hebt of één dosis van het Janssen-vaccin. Dan heb je recht op het Covid Safe Ticket, dat tot een jaar na de laatste vaccinatie geldig blijft. Het is echter niet uit te sluiten dat volgend jaar het CST wordt uitgebreid met de extra prik. In Frankrijk krijgen 65-plussers en risicogroepen die nog geen derde prik kregen vanaf december niet langer een geldige coronapas. Ook in Israël is een boostervaccin intussen vereist voor een geldig coronatoegangsbewijs.