‘Vrij verkeer van personen is niet voor iedereen een realiteit’

‘In de EU moeten we werk maken van vrij verkeer voor alle burgers’, schrijft eurocommissaris Helena Dalli bij het indienen van een wetsvoorstel voor de eerste Europese gehandicaptenkaart.

Het vrij verkeer van personen is één van de belangrijkste beginselen en verwezenlijkingen van de EU. Het laat ons toe onze horizon te verruimen, in een wip en een sprong de trein naar een buurland te nemen, andere culturen te ontdekken, werk te zoeken, een opleiding voort te zetten of elders een nieuw leven te beginnen. Kortom, dit grondrecht heeft ertoe geleid dat de Europese burgers zich met elkaar verbonden voelen.

Hoewel alle Europese burgers op papier van datzelfde grondrecht genieten, is dit in praktijk niet altijd het geval. Neem nu mensen met een handicap. Zij stellen zich vragen en maken zich zorgen over bijzondere voorwaarden en rechten op reis. Wordt de status van persoon met een handicap erkend? Is de stad toegankelijk voor personen met een handicap?

Het vrij verkeer van personen is dus niet voor iedereen een realiteit.

In de Europese Unie hebben ongeveer 87 miljoen personen een handicap. Al te vaak worden zij in hun mogelijkheden beperkt door structurele barrières en systemische ongelijkheden, en kunnen ze hun rechten als burger niet volledig en in gelijke mate als anderen genieten. Omdat hun status van persoon met een handicap niet automatisch wordt erkend wanneer ze naar een andere lidstaat reizen, wordt ook hun recht op vrij verkeer belemmerd.

Het gevolg is dat personen met een handicap in het buitenland met andere voorwaarden (bijvoorbeeld geen verlaagde tarieven of specifieke accommodatie) kunnen worden geconfronteerd dan personen met een handicap die in het land zelf wonen. Door deze rechtsonzekerheid en extra kosten kunnen personen met een handicap worden ontmoedigd om naar andere EU-landen te reizen.

Toen ik in 2019 Europees commissaris ben geworden, heb ik de aanzet gegeven voor de ontwikkeling van een nieuwe tienjarige strategie voor de rechten van personen met een handicap. Ik heb uitvoerig overlegd met de lidstaten, de EU-instellingen en de organisaties van personen met een handicap gepleegd over de lacunes, de problemen en de vereiste maatregelen om ervoor te zorgen dat personen met een handicap ten volle aan onze samenlevingen kunnen participeren. Het gebrek aan wederzijdse erkenning van de status van persoon met een handicap (en van de gehandicaptenkaart) tussen de lidstaten bleek een van de belangrijkste punten van zorg te zijn.

Als een van de vlaggenschipinitiatieven van de strategie dienen we vandaag een wetsvoorstel voor de eerste Europese gehandicaptenkaart in. Het voorstel is afgestemd op het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, waarbij de EU en al haar lidstaten partij zijn. Het roept op tot veranderingen en vormt een extra stap om het vrije verkeer voor iedereen te vergemakkelijken.

Het voorstel voor een Europese gehandicaptenkaart bouwt voort op het succes van een proefproject waaraan acht lidstaten, waaronder België,  hebben deelgenomen. Op basis van de positieve ervaringen stellen we nu wetgeving voor met het oog op een gemeenschappelijke Europese gehandicaptenkaart voor alle EU-landen.

De kaart is gebruiksvriendelijk en heeft een gemeenschappelijk ontwerp. Ze vergemakkelijkt de wederzijdse erkenning van de status van persoon met een handicap, zodat ze hun EU-rechten kunnen uitoefenen en zich vrij binnen de Unie kunnen verplaatsen wanneer ze naar een ander EU-land reizen. Volgens het voorstel moeten personen met een handicap overal in de EU in gelijke mate van preferentiële voorwaarden kunnen profiteren. Het kan daarbij gaan om vrije toegang; verlaagde tarieven, tolgelden of gebruikskosten; prioritaire toegang; persoonlijke assistentie; ondersteuning (zoals toegang tot braille en audiogidsen); en mobiliteitshulpmiddelen, bijvoorbeeld bij het gebruik van openbaar en particulier vervoer, het bijwonen van culturele evenementen (bijvoorbeeld concerten) of het bezoeken van musea, vrijetijdscentra, sportcentra of pretparken. Ik reken erop dat het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie als medewetgevers het voorstel van de Commissie snel zullen goedkeuren.

De kracht van onze Unie berust niet alleen op haar economische welvaart, maar ook op de wijze waarop ervoor wordt gezorgd dat alle burgers in gelijke mate hun rechten kunnen uitoefenen. We mogen niet ophouden barrières te slechten, toegankelijke omgevingen te creëren en voor gelijke kansen te zorgen, zodat personen met een handicap in onze samenlevingen worden geïntegreerd en ten volle kunnen participeren.

Het ontsluiten van het vrije verkeer voor alle EU-burgers is een nieuwe stap in die richting.

Helena Dalli is Europees Commissaris voor Gelijkheid.