Ultrabewerkt voedsel is slecht voor onze gezondheid: nu weten we ook waarom

Dat ultrabewerkt voedsel slecht is voor de gezondheid, is geweten. Maar tot voor kort wisten we niet precies waarom. Nu zijn er steeds meer aanwijzingen dat chips, koekjes, fabrieksbrood en bereide vleeswaren niet simpelweg een slechte voedingswaarde hebben, maar schadelijke ontstekingen in het lichaam kunnen veroorzaken, schrijft biochemicus Richard Hoffman.

In Europese en Noord-Amerikaanse landen is ultrabewerkt voedsel nu goed voor meer dan de helft van de geconsumeerde calorieën. Dit is zorgwekkend, aangezien deze voedingsmiddelen in verband zijn gebracht met een aantal gezondheidsproblemen. Zo is er een groter risico op obesitas en verschillende chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten en dementie.

Bij ultrabewerkte voedingsmiddelen worden verschillende synthetische of industriële ingredieënten (zoals emulgatoren, verdikkingsmiddelen en kunstmatige smaakstoffen), samengevoegd tot voedingsproducten door een reeks ingrijpende productieprocessen.

Suikerhoudende dranken en veel ontbijtgranen behoren tot de ultrabewerkte voedselgroep, net als recentere innovaties. Er zijn bijvoorbeeld de zogenaamde ‘plantaardige’ hamburgers, die meestal zijn gemaakt van eiwitisolaten en andere chemicaliën om de producten lekker te maken.

De intense industriële processen die worden gebruikt om ultrabewerkt voedsel te produceren, vernietigen de natuurlijke structuur van de ingrediënten. Op die manier verdwijnen veel nuttige voedingsstoffen zoals vezels, vitamines en mineralen.

Dat ultrabewerkt voedsel schadelijk is voor onze gezondheid, is geweten. Maar het was tot voor kort onduidelijk of dit simpelweg komt omdat deze voedingsmiddelen een slechte voedingswaarde hebben. Twee recente onderzoeken tonen echter aan dat dit misschien niet volstaat om hun gezondheidsrisico’s te verklaren.

Gezondheidsrisico’s

Bij de eerste studie werden meer dan 20.000 gezonde Italiaanse volwassenen onderzocht. Zo werd ontdekt dat deelnemers die het meeste ultrabewerkt voedsel consumeerden een verhoogd risico hadden om vroegtijdig te overlijden, om het even door welke oorzaak. De tweede studie, waarbij meer dan 50.000 mannelijke gezondheidswerkers in de VS werden onderzocht, stelde vast dat een hoge consumptie van ultrabewerkte voeding gelinkt was aan een groter risico op darmkanker.

Het meest interessante aan deze onderzoeken is dat de gezondheidsrisico’s van een ultrabewerkt dieet bleven bestaan, zelfs nadat er rekening werd gehouden met de slechte voedingswaarde van zo’n dieet. Dit suggereert da andere factoren bijdragen aan de schade die wordt veroorzaakt door ultrabewerkte voeding.

Het houdt ook in dat het verkrijgen van de juiste voedingsstoffen elders in het dieet, misschien niet volstaat om het risico op ziekte door het eten van ultrabewerkte voeding uit te sluiten. Ook kunnen pogingen van de voedingsindustrie om de voedingswaarde ervan op te krikken door een paar extra vitamines toe te voegen, een meer fundamenteel probleem met deze voedingsmiddelen omzeilen.

Ontstekingsreacties

Dus welke factoren kunnen verklaren waarom ultrabewerkt voedsel zo schadelijk is voor onze gezondheid?

Uit de Italiaanse studie bleek dat bepaalde ontstekingswaarden – zoals een hoger aantal witte bloedcellen – hoger waren in groepen die het vaakst ultrabewerkt voedsel aten. Ons lichaam kan om verschillende redenen een ontstekingsreactie veroorzaken, bijvoorbeeld als we verkouden worden of ons snijden. Het lichaam reageert door signalen naar onze immuuncellen (zoals witte bloedcellen) te sturen om binnendringende ziekteverwekkers (zoals bacteriën of virussen) aan te vallen.

Gewoonlijk verdwijnt onze ontstekingsreactie vrij snel, maar sommige mensen kunnen in hun hele lichaam chronische ontstekingen krijgen. Dit kan weefselbeschadiging veroorzaken en is gelinkt aan veel chronische ziekten, zoals kanker en hart- en vaatziekten.

Voeding

Voeding

Onderzoek linkt ultrabewerkt voedsel aan dementie

Veel onderzoeken hebben aangetoond dat slechte voeding ontsteking in het lichaam kan stimuleren en dat dit verband houdt met een hoger risico op chronische ziekten. Ook bij de deelnemers aan de Italiaanse studie die het vaakst ultrabewerkt voedsel aten, werden meer tekenen van ontsteking vastgesteld. Dat suggereert dat ontstekingen een reden kunnen zijn waarom ultrabewerkt eten het risico op ziekte verhoogt. Sommige additieven die veel voorkomen in ultrabewerkte voeding (zoals emulgatoren en kunstmatige zoetstoffen) verhogen ook de ontsteking in de darm door veranderingen in het microbioom (oftewel de darmflora, red.) te veroorzaken.

Fastfoodkoorts

Sommige onderzoekers hangen de theorie aan dat ultrabewerkte voedingsmiddelen ontstekingen verhogen omdat ze door het lichaam als vreemd worden herkend, net als een binnendringende bacterie. Daardoor krijgt het lichaam een ontstekingsreactie, ook wel “fastfoodkoorts” genoemd. Hierdoor neemt de ontsteking in het hele lichaam toe.

Hoewel de Amerikaanse studie naar darmkanker niet heeft vastgesteld of de ontsteking toenam bij de mannen die de meest ultrabewerkte voedingsmiddelen consumeerden, is ontsteking sterk verbonden met een verhoogd risico op darmkanker.

Onderzoek toont aan dat andere mechanismen – zoals een verminderde nierfunctie en giftige stoffen in verpakkingen – ook kunnen verklaren waarom ultrabewerkte voedingsmiddelen zoveel gevaarlijke gezondheidsproblemen veroorzaken.

Beter voorkomen dan genezen

Omdat ontstekingsreacties vast zitten in ons lichaam, is de beste manier om dit te voorkomen, door helemaal geen ultrabewerkt voedsel te eten. Van sommige plantaardige diëten met veel natuurlijke, onbewerkte voedingsmiddelen (zoals het mediterrane dieet) is ook aangetoond dat ze ontstekingsremmend werken. Dit kan ook verklaren waarom plantaardige diëten zonder ultrabewerkte voedingsmiddelen chronische ziekten kunnen helpen voorkomen. Het is momenteel niet bekend in hoeverre een ontstekingsremmend dieet kan helpen om de effecten van ultrabewerkte voedingsmiddelen tegen te gaan.

Minder ultrabewerkt voedsel eten, kan een uitdaging zijn. Deze voedingsmiddelen zijn immers ontworpen om zeer smakelijk te zijn. Samen met overtuigende marketing kan dit voor sommige mensen het weerstaan ervan sterk bemoeilijken.

Deze voedingsmiddelen zijn ook niet als zodanig gelabeld op voedselverpakkingen. De beste manier om ze te identificeren is door naar hun ingrediënten te kijken. Meestal zijn dingen zoals emulgatoren, verdikkingsmiddelen, eiwitisolaten en andere industrieel klinkende producten een teken dat het om een ultrabewerkt voedingsmiddel gaat. 

En zelf maaltijden bereiden met natuurlijke voedingsmiddelen blijft de beste manier om schade door ultrabewerkte voeding te vermijden.