Rauwe melk: superfood of gevaarlijke trend?

Terwijl hipsters in Europa hun havermelk stilaan inruilen voor erwtenmelk, is rauwe koemelk in de Verenigde Staten aan een opmars bezig. En dat is niet zonder gevaar.  

Waarom maakt (rauwe) koemelk een comeback?

Ligt het aan het terug-naar-de-natuurgevoel, de drang naar onbewerkte voedingsmiddelen, de associatie met de zorgende vrouw of aan het verontrustende fenomeen dat de klimaatcrisis niet langer hoog op de agenda staat? Of heeft de melk likkende Nicole Kidman een revolutie ontketend?

Feit is dat koemelk in de VS aan een comeback bezig is. In 2024 steeg de consumptie er met 3,2 procent, nog maar de tweede stijging sinds de jaren 1970, terwijl het verbruik van de plantaardige variant met 5,9 procent daalde. De verkoop van rauwe melk nam zelfs met 17,6 procent toe.

Een mogelijke verklaring is dat Gen Z-influencers, die met haver-, soja- en amandelmelk opgroeiden, vandaag voor het eerst met koemelk in aanraking komen en gefascineerd zijn door ‘hoe de natuur melk bedoeld heeft’. Zij beschouwen het witte goud als zogenaamd ‘superfood’, een marketingterm die maar niet de wereld uit lijkt te willen.

Een andere reden voor de opmars van de melkbrigade is de ‘Make America Healthy Again’-campagne van Robert F. Kennedy Jr. De kersverse Amerikaanse minister van Gezondheid schakelt de puurheid van rauwe koemelk in als wapen tegen de machtige voedingsindustrie die zoals bekend goochelt met allerlei toegevoegde (artificiële) suikers en emulgeer- en verdikkingsmiddelen, ook in plantaardige melk.

Volgens Kennedy is rauwe melk veel gezonder dan bewerkte, gepasteuriseerde of gesteriliseerde melk. Nochtans wordt pasteuriseren beschouwd als een van de grote triomfen in de moderne volksgezondheid. En in een tijd waarin het vogelgriepvirus duchtig rondwaart in de VS en ook al in rauwe melk is teruggevonden, is dit misschien niet het juiste moment om de discussie te voeren.

In België is rauwe melk alleen te vinden in de betere supermarkt en in automaten bij de boer.

Is rauwe melk gezonder dan verhitte melk?

Rauwe melk is inderdaad ‘melk zoals de natuur het bedoeld heeft’ – weliswaar voor kalfjes, niet per se voor de mens – en bevat iets meer bioactieve stoffen, zoals vitamine B12, E en foliumzuur, dan de gepasteuriseerde variant. Maar die extra hoeveelheden wegen hoegenaamd niet op tegen de risico’s van rauwe melk. Consumenten van ongepasteuriseerde zuivelproducten hebben 840 keer meer risico op een bacteriële voedselinfectie en 45 keer meer kans om in het ziekenhuis opgenomen te worden dan consumenten van supermarktmelk, volgens de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention.

‘Koemelk is gezond, maar dat alle Amerikanen nu ineens aan de rauwe versie zouden moeten, is klinkklare onzin’, vindt voedingswetenschapper en auteur Eric De Maerteleire. ‘Rauwe melk is gevaarlijk vanwege mogelijk bacteriële vervuiling door listeria, salmonella, campylobacter en E. coli. Daar is geen enkele discussie over binnen de wetenschap. In gepasteuriseerde melk worden deze ziekteverwekkers uit de melk verwijderd door ze korte tijd te verhitten. Kennedy heeft weliswaar gelijk om ultrabewerkte voeding te bekampen, maar we mogen niet alles over dezelfde kam scheren. Zo is havermelk bijvoorbeeld nog altijd een goede keuze omdat het vezels bevat.’

Maar wat dan met rauwmelkse kazen?

‘Hoewel rauwmelkse kazen veel minder ­gevaarlijk zijn dan rauwe melk houden ook de zogenaamde au lait cru-kazen een risico in, vooral voor kwetsbare personen’, waarschuwt De Maerteleire.

‘Pathogene kiemen zoals listeria en salmonella verdwijnen in de regel dankzij het bereidingsproces van kaas, een soort fermentatieproces door middel van zuursel, maar niet volledig. Er zijn zeldzame gevallen bekend bij het Fe­de­raal Agent­schap voor de Vei­lig­heid van de Voed­sel­ke­ten van besmetting met listeria.

E. coli en andere bacteriën overleven het productieproces wel. Sommige van die bacteriën geven rauwmelkse kazen bijvoorbeeld hun typische smaak en aroma. Zo geeft de bacterie bacterium linens sommige kazen de ­bekende geur van zweetvoeten. Gezonde mensen worden er niet ziek van, maar zwangere vrouwen, voor wie voedselveiligheid nog duizend keer belangrijker is, moeten die kazen mijden.

‘Het heeft trouwens niet veel gescheeld of de productie van kazen op basis van rauwe melk was verboden in Europa. Om economische redenen is dat uiteindelijk niet gebeurd. Toen men enkele topkazen in Frankrijk begon te maken op basis van hittebehandelde melk, verdween hun specifieke aroma en kelderde de verkoop.’

Is rauwe melk beter voor lactose-intolerantie?

Lactose-intolerantie ontstaat als mensen niet of heel weinig van het enzym lactase hebben dat lactose in de dunne darm afbreekt. Een veel gemaakte claim op sociale media, al dan niet door ervaringsdeskundigen, is dat mensen met lactose-intolerantie gebaat zijn met rauwe melk omdat de melkzuurbacteriën enzymen aanmaken die de lactose in de melk helpen afbreken.

‘Dat je rauwe melk moet drinken om je lactose-intolerantie te verbeteren, is opnieuw pure nonsens’, aldus De Maerteleire. ‘Rauwe koemelk bevat verwaarloosbaar weinig probiotische bacteriën die lactose-afbrekende capaciteiten hebben, waardoor rauwe melk nog steeds een goeie 4 gram lactose per 100 gram bevat, evenveel als verhitte melk. Als Kennedy wil dat de Amerikanen meer lactobacillen binnenkrijgen, dan zou hij hen beter gefermenteerde producten, zoals yoghurt en kefir, aanprijzen.’

Beschermt rauwe melk tegen allergieën?

Over die vraag is de wetenschap nog in dubio. Dat boerderijkinderen minder allergieën, eczema en astma hebben dan kinderen die opgroeien met gepasteuriseerde melk in verstedelijkte gebieden, zou mogelijk te maken hebben met het drinken van melk rechtstreeks van de koe. Studies bij muizen tonen dat het eiwit lactoferrine in rauwe melk het immuunsysteem stimuleert tegen allergieën.

Maar of de gezondheidsvoordelen van boerderijkinderen enkel en alleen te danken zijn aan rauwe melk, is moeilijk te achterhalen. De Maerteleire ziet eerder een algemeen ‘boerderijeffect’.

‘Het immuunsysteem van kinderen wordt in de eerste drie jaar van hun leven gemoduleerd door de aanwezigheid van honden, katten en koeien, doordat ze met hun handen in de grond zitten en af en toe een vuile appel van de boom te plukken. Wil je dat je kind gezond opgroeit? Geef het geen rauwe melk, maar laat het in het gras en de aarde spelen of koop een hond.’