Wereldwijd neemt de consumptie van kant-en-klare fabrieksvoeding en -dranken toe. Ook in België. Hoe komt dat?
In de Verenigde Staten bestaat tegenwoordig een gigantische paradox: de meest overvoede mensen ter wereld zijn tegelijkertijd degenen die het ergst aan voedingsdeficiëntie lijden. Bijna 57 procent van de totale hoeveelheid energie van de Amerikanen komt van calorierijke ultrabewerkte producten, die ontdaan zijn van zo goed als alle voedingswaarde. Voor Amerikaanse kinderen is dat zelfs tot 65 procent van de totale energie-inname. Ook het Verenigd Konikrijk is kampioen in de consumptie van fabrieksvoeding. Daar maken ultrabewerkte producten 56,8 procent van de totale energie-inname uit.
Sinds de jaren 90 werd de trend naar meer fabrieksvoeding voor het eerst duidelijk in welvarende landen, en later ook in landen met een gemiddeld inkomen. Omdat voeding steeds goedkoper werd, kregen meer mensen er toegang toe. Tegenwoordig heeft fabrieksvoeding de hele wereld veroverd. Naast een goedkope prijs, spelen ook een toenemende verstedelijking, een hang naar consumentisme en individualisme, een gebrek aan tijd door lange werkuren of pendeltijden en ontoereikende voedselkennis en kookvaardigheden een rol. Zo besteedt een gemiddelde Amerikaan nu nog maar amper zes minuten aan het bereiden van een maaltijd en eet hij gemiddeld een op de vijf van zijn maaltijden in de auto.
De wereld is een snoepwinkel
De voedingsindustrie heeft bovendien van onze maatschappij een obesogene voedselomgeving gemaakt, een omgeving die mensen continu aanzet tot ongezond eten. In de loop der jaren is de veelheid en variëteit aan fabrieksvoeding sterk toegenomen. Omdat het zo goedkoop te produceren is, bestaat zowat 75 procent van het portfolio van de grootste Belgische bedrijven en supermarkten uit ultrabewerkte, calorierijke voeding. We bevinden ons als het ware voortdurend in een grote snoepwinkel. Geen wonder dat onze wilskracht tot nul herleid wordt. En vaak beseffen we het niet eens. Daarnaast zetten specifieke eigenschappen van fabrieksvoeding zoals de textuur, de smaak en de energiedensiteit aan tot overconsumptie en zelfs verslaving.
In België is zowat een derde van de energie die mensen consumeren afkomstig van hoogbewerkte, industriële producten, zo blijkt uit de Nationale Voedselconsumptiepeiling uit 2014. Dat is maar de helft van wat de Britten en de Amerikanen naar binnen spelen, maar nog steeds te veel. Ultrabewerkte producten zouden slechts een kleine aanvulling op het eetpatroon mogen zijn.
De Belg is vooral verlekkerd op bewerkt vlees, cakes, taartjes, gebak, koekjes en frisdrank, allemaal producten die het Vlaams Instituut Gezond Leven wegzet in een restgroep (de rode bol) naast de Voedingsdriehoek. Zo veel mogelijk te vermijden, dus.
Vooral jonge kinderen in België halen een opvallend groot deel van hun energie uit fabrieksvoeding (33,3 procent). Vrouwen kiezen meer voor onbewerkte of minimaal bewerkte voeding. Wie meerdere keren samen met het gezin een maaltijd nuttigt, consumeert ook meer onbewerkte voeding.
Ook hoogopgeleiden kiezen vaker voor onbewerkte of minimaal bewerkte voeding. De reden hiervoor ligt voor een groot deel bij de hogere kostprijs van een gezond voedingspatroon. Het klopt inderdaad dat ultrabewerkt voedsel (0,55 euro/100 kcal) aanzienlijk goedkoper is dan minimaal bewerkt of onbewerkt voedsel (1,29 euro/100 kcal), aldus een onderzoek van voedingsdeskundige en expert voedingsbeleid Stefanie Vandevijvere (Sciensano).
Dat betekent dat in tijden van stijgende levensduurte sterk bewerkte producten stilaan voorrang krijgen op gezonde alternatieven. Volgens een ING-enquête die in maart van dit jaar werd afgenomen, probeert 44 procent te besparen op voeding. Een keuze tussen een gezond dieet en de portemonnee, zou nochtans geen keuze mogen zijn.
1+1 gratis
Een ander belangrijk pijnpunt van industriële voeding zijn de miljarden die de voedingsindustrie aan marketingstrategieën besteedt, gaande van aantrekkelijke verpakkingen, sociale media, sponsordeals, product placement en televisiereclames. Echt voedsel kan daar niet tegen op.
Vooral rond reclame voor ongezonde voeding voor kinderen bestaat heel wat bezorgdheid. Bijna 90 procent van alle voedingsreclames voor kinderen betreft ongezonde voeding, al dan niet met behulp van kinderfiguurtjes. Studies tonen aan dat er een link zou zijn tussen reclame die bedoeld is voor kinderen en adolescenten enerzijds en de obesitascijfers anderzijds.
De voedingsindustrie heeft dan wel zijn Belgian Pledge-charter, waarbij marketing en reclame voor kinderen enkel toegelaten zijn voor producten die aan bepaalde voedingscriteria voldoen (minder vetten, suiker en zout), maar het gaat om een vrijwillig charter en de criteria liggen nogal aan de lakse kant, vindt consumentenorganisatie Test-Aankoop.
Volgens obesitasdokter Lieve De Lille zou er voor kinderen gewoonweg geen reclame voor voeding mogen gemaakt worden, behalve voor fruit en groenten. ‘Voor mij is reclame voor snoep even fout als reclame voor sigaretten’, zei ze daarover vorig jaar in Knack. ‘Als je weet hoe overgewicht en obesitas je lichaam kapotmaken, begrijp ik niet hoe je tegen zo’n verbod kunt zijn. En waarom geen reclame die op een speelse manier laat zien wat gezonde voeding is? De overheid heeft alle belang bij zulke reclames.’
Maar niet alleen kinderen en jongeren zijn gevoelig voor reclame, ook volwassenen worden er door beïnvloed. Zelfs de meest hoogopgeleide consument kan amper weerstaan aan de vele acties in de wekelijkse folders van de supermarkt.
Stefanie Vandevijvere ploos een jaar lang de reclamefolders van de vijf grootste Belgische supermarktketens uit en ontdekte dat iets meer dan de helft van alle promoties in reclamefolders voor ultrabewerkte voedingsmiddelen zijn. Minder dan 10 procent gaat over vers fruit en groenten. Aldi promoot het vaakst verse groenten en fruit in zijn folder, Colruyt presteert op dat vlak het slechtst. Opvallend: op de covers van reclamefolders staan doorgaans heel wat gezonde producten aangeprezen, maar in de binnenkant vind je die vrijwel nergens terug. ‘Er zijn strengere engagementen van de bedrijven en daadkrachtige beleidskeuzes nodig om de marketing voor ongezonde producten aan banden te leggen’, klinkt het bij Sciensano.
‘Het zou geen slecht idee zijn om de reclame voor dergelijke producten te verbieden’, meent Vandevijvere. ‘Een recente studie uit Londen, waar de marketing voor ongezonde voeding op het openbaar vervoer werd verbannen, toonde een duidelijke impact van zo’n maatregel. Vooral de aankoop van snoep en chocolade daalde met 19,4 procent.’
Nu een volle winkelkar steeds duurder wordt, maken mensen maar al te graag gebruik van promoacties. En hoe meer het budget van de consument slinkt, hoe harder de strijd tussen supermarktketens wordt. Denk maar aan de opvallende “2+2 gratis”-acties van allerlei supermarkten enkele maanden geleden. Je bespaart dan wel in je portemonnee, maar helaas ook op je gezondheid.
Weet wat je eet
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier