Hoe schadelijk zijn aspartaam en andere suikervervangers?

De WHO categoriseert aspartaam officieel als ‘mogelijk kankerverwekkend’. Is het nog wel ok om light frisdranken te drinken?

Op 14 juli 2023 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een ietwat verwarrend advies uitgevaardigd over de zoetstof aspartaam: hoewel er wetenschappelijk aantoonbaar gevaar is in relatie tot kanker, mag aspartaam toch blijven gebruikt worden omdat nog niet bewezen is dat mensen een groot risico lopen met de huidige aanbevolen dagelijkse hoeveelheden. ‘Meer onderzoek is nodig’, aldus de WHO.

De Europese voedselwaakhond foodwatch wil daar echter niet op wachten en heeft een petitie gelanceerd waarin Europa wordt opgeroepen om aspartaam te verbieden

Maar wat moet een consument hier ondertussen mee? We vroegen het aan bio-ingenieur Eric De Maerteleire.

Wat is aspartaam en waar vind je het?

Aspartaam (E951 en E962) zit in light frisdranken, sapjes, energiedranken, suikervrije kauwgom en sommige ijsjes en zuiveldranken. Het is een combinatie van asparaginezuur, fenylalanine en methanol en is ongeveer 200 keer zoeter dan suiker, maar dan zonder de bijbehorende calorieën.

De voedingsindustrie gebruikt aspartaam in de strijd tegen de wereldwijde obesitascrisis om zoet smakende producten aan de man te brengen zonder dat de gebruiker er dik van wordt. Een zegen, toch?

‘Niet helemaal’, zegt De Maerteleire. ‘Light producten zijn niet effectief om het lichaamsgewicht onder controle te houden, omdat ze de drang naar zoet blijven stimuleren. Kunstmatige zoetstoffen signaleren de hersenen dat er suiker aankomt, waardoor de pancreas insuline produceert om die suiker naar de lichaamscellen te vervoeren. Maar omdat de suiker maar niet komt, gaat de insuline de al aanwezige suiker in het bloed toch de cellen binnenduwen waardoor je een appelflauwte krijgt. Gevolg: een sugar craving waarbij je alles wat je op je weg tegenkomt naar binnen speelt. En meestal zijn dat niet de juiste dingen.’

Hoe schadelijk is aspartaam?

Aspartaam heeft altijd ter discussie gestaan. In 2006 en 2007 toonde het Italiaanse Ramazzini Instituut aan dat ratten opvallend meer lymfomen en leukemie vertoonden als gevolg van hoge hoeveelheden aspartaam. Dat onderzoek werd toen door allerlei instanties gecontesteerd omdat het maar om een beperkt aantal proefdieren ging en de concentraties aspartaam veel te hoog waren.’

‘Latere proefdierstudies met nieuwere methodes én met concentraties die wel realistisch zijn voor de mens, bevestigden dat er wel degelijk kankerverwekkende effecten zijn’, aldus De Maerteleire ‘Dat bleek ook duidelijk in 2020 uit onderzoeken van weefsels die opnieuw onder de loep bekeken werden. Vooral in het geval van zwangere ratten leidt aspartaam tot meer kankergevallen bij ongeboren ratjes. Dat is verontrustend.’

‘Ook een review uit 2021 in Environmental Health stelt dat er ernstige aanwijzingen zijn dat het gebruik van aspartaam in grote hoeveelheden mogelijk kankerverwekkend zou kunnen zijn.’

‘Al zijn daar enkele kanttekeningen bij te plaatsen. Ten eerste kun je onderzoek bij muizen en ratten niet zomaar extrapoleren naar de mens. Ten tweede is het zeer moeilijk om het causale verband tussen kanker en aspartaam aan te tonen bij de mens omdat we, uiteraard om ethische redenen, enkel over epidemiologische studies beschikken. Die spreken elkaar wat tegen.’

‘Maar een grote cohortstudie uit 2022, waarbij ongeveer 100.000 Franse volwassenen betrokken waren, vond dat kunstmatige zoetstoffen, vooral aspartaam ​​en acesulfaam-K, in verband werden gebracht met een verhoogd risico op kanker. Hogere risico’s werden waargenomen voor borstkanker en aan obesitas gerelateerde kankers.’

De vraag is of dat ligt aan het feit dat zoetstoffen leiden tot meer obesitas, dus meer ontstekingen en dus meer kans op kanker? ‘Aspartaam wordt afgebroken tot methanol en verder tot formaldehyde, een bekende kankerverwekkende stof. Maar het Amerikaanse National Cancer Institute stelt zich terecht de vraag of de toename van leukemie bij Amerikaanse kinderen, die heel wat kunstmatig gezoete softdrinks consumeren, deels te wijten is aan de zoetstoffen’, zegt De Maerteleire. ‘De wetenschappers zijn er nog niet uit, maar de onrust is groot.’

Zijn de andere kunstmatige zoetstoffen dan wel veilig?

De WHO raadt kunstmatige zoetstoffen in het algemeen af voor gewichtsbeperking in de strijd tegen obesitas. Bij langdurig gebruik tasten ze immers de samenstelling van het microbioom (het geheel van microben in het lichaam, nvdr) aan. En ze hebben mogelijk een licht verhoogd risico op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. 

‘Dit statement is even belangrijk als de discussie rond aspartaam’, vindt De Maerteleire. ‘Ik houd mijn hart vast voor de gevolgen op lange termijn als ik zoveel jongeren Cola Zero zie drinken. Met kunstmatige zoetstoffen kun je maar beter voorzichtig zijn. Heb je zin in zoete frisdrank? Drink dan iets met échte suiker. Dat herkent je lichaam tenminste, en het weet hoe ermee om te gaan. Al moet je ook daar weer niet in overdrijven.’

Moet je je zorgen maken als je geregeld light frisdranken consumeert?

De Maerteleire: ‘De Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA oordeelde in 2013 nog dat aspartaam niet kankerverwekkend is als het verbruik niet hoger is dan 40 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag. Concreet komt dat voor een persoon van 70 kilogram overeen met 32 blikjes Cola Zero per dag. Natuurlijk drinkt niemand zo veel.’

‘Er wordt in de aanbevelingen echter geen onderscheid gemaakt tussen volwassenen en kinderen. En er is ook geen specifiek advies voor zwangere vrouwen. Daarnaast zijn er de effecten op het microbioom en het metabolisme. Als je het mij vraagt, zou ik de consumptie van light frisdrank beperken tot maximaal één per week. Of nog beter: nul.’

Is Stevia gezond?

De frisdrankfabrikanten proberen de gezondheidsbewuste consumenten bij te benen door het blad van de zoete steviaplant te gebruiken als ‘natuurlijk’ alternatief voor zoetstoffen, maar eigenlijk ondergaat het heel wat chemische bewerkingen in de fabriek voor het in het eindproduct belandt. Stevia (E960) is 200 à 300 keer zoeter dan gewone suiker en bevat zo goed als geen calorieën. Let wel, vanwege de hoge kostprijs wordt het vaak vermengd met goedkope suiker. Er wordt beweerd dat het niet schadelijk is voor de gezondheid, maar dat is nog niet goed getest. Stevia heeft een antimicrobieel effect en zou mogelijk het microbioom aantasten.