‘Het probleem van sommige chocopasta’s: een ramp voor mens en planeet’

Huisarts Staf Henderickx is bezorgd over schadelijke vetten zoals palmolie in onze voeding. Vooral sommige chocoladepasta’s zitten vol palmolie. En daar zijn kinderen nu net verzot op.

Als huisarts ben ik dagelijks bezig met de bespreking van de cholesterolwaarden in de bloedanalyse van patiënten om hart- en vaatziekten te voorkomen. Een van de vele boosdoeners voor een te hoge LDL-cholesterol is palmolie, een chemisch bewerkt verzadigd vetzuur. Ik kan als dokter daarom moeilijk zwijgen over het massaal gebruik van palmolie in ultrabewerkte voeding.

Beter dan al te snel cholesterolverlagers voor te schrijven, moeten we als artsen bewust maken dat ultrabewerkte voeding schadelijke vetten zoals palmolie bevat.

Chocopot vol palmolie

Palmolie wordt door de voedingsindustrie gebruikt omdat het goedkoop is. Helaas bevat ze een hoog percentage verzadigde vetzuren, wat volgens de Hoge Gezondheidsraad het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Op het productlabel staat palmolie meestal als ‘plantaardige olie’ vermeld waardoor de naam ‘palmolie’ wordt gemaskeerd.

In vele huiskamers verschijnt er bij een broodmaaltijd chocoladepasta op tafel. Ik geef toe: tot een jaar of tien geleden kwam die pot ook in mijn gezin op tafel. Vooral kinderen zijn dol op een boke met choco. Maar Nutella-choco, bijvoorbeeld, bevat 20 procent palmolie en ook nog eens 56 procent suiker, aangevuld met hazelnoten en cacao. Nutella is dus te vet en te zoet.

Delhaize produceerde in de jaren 2010 potten choco van het eigen huismerk en vermeldde op het etiket ‘zonder palmolie’. Terecht lanceerde het bedrijf een reclamecampagne die benadrukte dat dit product gezonder en milieuvriendelijker is. Ferrero spande een proces aan. In juni 2017 beval het Hof van Beroep van Brussel de stopzetting van de Delhaize-campagne op straffe van 25.000 euro boete per inbreuk omdat de uitspraken van Delhaize niet bewezen zijn.

Maar Nutella heeft ook op een ander vlak een impact op het milieu: in Hoog-Lazio, 60 kilometer ten noorden van Rome, is het eens zo prachtige heuvelland met zijn cipressen nu overwoekerd door een tapijt van hazelaars voor de productie van hazelnoten die verwerkt worden in de Nutella-choco en Ferrero Rocher. Op de plantages worden insecticiden tegen de groene schildwants, onkruidverdelgers en kunstmest gesproeid. In totaal gaat het over 130.000 ton pesticiden per jaar. Het gevolg is dat het blauwe Vico-meer totaal onleefbaar is geworden door de wildgroei van groene algen. Voor de productie van de 41 miljoen kilogram hazelnoten is bovendien 20 miljard liter water per jaar nodig.

Wereldwijd wordt er dagelijks 350 ton Nutella geconsumeerd. Nutella is een goudmijn voor de eigenaar, Giovanni Ferrero. Met zijn persoonlijk vermogen van 36,2 miljard dollar is hij de rijkste man van Italie en de op 35 na rijkste mens ter wereld. Nutella is een succesverhaal voor de superrijke familie Ferrero, maar het is een ramp voor de bodem, voor het water, voor de biodiversiteit.

Chocopasta bevat ook toxische stoffen

In 2018 ontdekte Testaankoop nog een ander probleem met chocoladepasta, niet alleen van Nutella. Toen de organisatie onderzoek deed naar 25 hazelnootpasta’s, vond ze daarin resten van 3-MCPD en glycidylesters (GE). Dit zijn schadelijke stoffen die vrijkomen bij de raffinage van plantaardige oliën en vetten. Dus niet alleen van palmolie. Vooral glycidylesters zijn gevaarlijk, aangezien ze niet alleen kankerverwekkend zijn maar ook schade kunnen aanrichten aan onze genen. De sporen van de chemische stof 3-MCDP zijn schadelijk voor de nieren en de zaad- en eicellen. Er bestaat geen veilige drempel voor deze stoffen. Zeker bij kinderen met een laag lichaamsgewicht is de kans op toxiciteit groter. Daarom adviseerde Testaankoop om ‘de allerkleinsten liever ander beleg bij de boterham te laten eten dan hazelnootpasta’. Testaankoop speelde haar testresultaten door aan het Europese voedselagentschap EFSA en de FOD Volksgezondheid, maar ik heb geen weet van strengere limieten of maatregelen.

Wil je toch heel graag chocoladepasta op de boterham, weet dan dat er alternatieven bestaan: ga voor biochoco of zelfgemaakte chocoladepasta met gezonde ingrediënten. Op internet vind je daarvoor allerlei recepten.

Een aanslag op het milieu

Hoewel de gezondste oliën die van koolzaad, mais, olijven, soja en zonnebloemen zijn, neemt de jaarlijkse productie van het ongezonde palmolie exponentieel toe. Ongeveer 10 procent daarvan wordt verwerkt tot biodiesel, maar het overgrote deel wordt gebruikt als frituurolie en bij de productie van margarines, sauzen, koekjes, chips, smeerpasta’s, zepen en cosmetica. Wereldwijd consumeerden mensen in 2015 gemiddeld 7,7 kg palmolie per persoon. 

Grote delen van het oerwoud in Indonesië en Maleisië zijn omgevormd tot palmolieplantages. Voor de agribusiness, die uit louter winstbejag de monoculturen van onder andere soja, palm, mais en koffie voortdurend wil uitbreiden, zijn de tropische wouden hinderpalen voor hun expansie. Voor hen zijn alle dieren en planten die hun productie kunnen verstoren of schaden, de grote vijand, die ze te lijf gaan met pesticiden, bulldozers en geweren. In veertig jaar tijd is zo meer dan 250 miljoen hectare tropisch woud verdwenen.

Door die ontbossing berooft de agribusiness de natuurlijke leefomgeving van de woudbewoners. Noodgedwongen proberen die dieren te overleven in de ingepalmde gebieden. Bij deze natuurlijke gastheren van de tropische wouden sluimeren ontelbare virussen. Door het nauwere contact van de verdreven wilde dieren met de mens kunnen de virussen terechtkomen bij vee, huisdieren en mensen. Die nieuwe gastheren vormen de makkelijkste slachtoffers. Zoals andere parasieten kunnen virussen zich alleen voortplanten door een gastheer te besmetten. Hoe meer gastheren in kleine ruimtes, hoe groter de kans op verspreiding.

In 1998 had een uitbraak van hersenvlies- en longontstekingen in Maleisië al een ernstige waarschuwing gegeven. Verjaagd uit hun wouden die plaats moesten ruimen voor de exploitatie van palmolieplantages zochten vleermuizen voedsel in de fruitplantages. Half opgegeten fruit met speeksel en uitwerpselen van de vleermuizen viel op de grond. Loslopende varkens smulden van die resten die besmet waren met het Nipah-virus. Dat vleermuisvirus verspreidde zich van varken naar varken, van boerderij naar boerderij, en infecteerde vervolgens ook mensen. Een epidemie van hersen- en longinfecties was het gevolg. Om de epidemie in te dijken zagen de Maleisische autoriteiten zich genoodzaakt om meer dan een miljoen varkens te laten slachten. Zo kon een pandemie van het Nipah-virus worden vermeden.

Wat nadien met het coronavirus gebeurde is een hetzelfde verhaal, maar ditmaal ging het virus wel over van mens op mens. Iedereen herinnert zich de catastrofale gevolgen. Deze processen illustreren en bewijzen de link tussen ontbossing, megastallen en monoculturen die de grondstoffen voor ultrabewerkte voeding moeten aanleveren.

De stijgende consumptie van ultrabewerkte voeding zet nog meer druk op de ontbossing en vergroot dus de kans op pandemieën. Megastallen, megaplantages, megarisico’s op nieuwe pandemieën, die in de eerste plaats een ecologisch, sociaal en politiek probleem zijn, veel meer dan een medisch probleem.

De verborgen kosten van palmolie

De werkelijke kern van het wereldvoedselprobleem is de toenemende controle van de voedselketen door monopolies. Zij ontwikkelen een soort landbouw en veeteelt die op lange termijn desastreus is voor de wereldvoedselproductie en voedselveiligheid. Beursgenoteerde multinationals moeten maximale winst maken en dat staat volledig haaks op duurzame, ecologische landbouw en de productie van gezond voedsel. Zij bedrijven landbouw die de gronden uitput en vergiftigt, en veeteelt die de dieren mishandelt en verziekt. Als een monster verslindt ze constant massa’s olie, water, pesticiden en meststoffen om te overleven.

Volgens een studie van de Universiteit van Wageningen zit er uiteindelijk zelfs minder energie in die voeding dan er nodig is om ze te produceren. Olie is goedkoop, en daarom is ook ultrabewerkte voeding goedkoop. Ze is ook goedkoop omdat we onrechtstreeks allemaal samen de externe kosten betalen van dit productieproces, zoals de kosten van gezondheidszorg, milieuvervuiling en opwarming van de aarde.

Het VN-rapport The State of Food and Agriculture (2023) schat de verborgen kosten van ultrabewerkt voedsel op 6500 miljard euro per jaar. Als je de verborgen kosten van de agribusiness van de onderzochte 154 landen in rekening brengt, loopt het kostenplaatje op tot 10 biljoen of 10.000 miljard euro per jaar. Dat komt overeen met bijna 10 procent van de wereldeconomie.

Big Food kiest voor de goedkoopste olie, wij moeten kiezen voor de gezondste opties.

Staf Henderickx, Dit slik ik niet meer! Een bezorgde dokter over de ultrabewerkte voeding die ons ziek maakt, Lannoo, 24,99 euro.