‘Een btw-verlaging op groenten en fruit betaalt zichzelf ruimschoots terug’

Beleidsmakers kunnen de bevolking een handje helpen met gezond eten.

Hoe krijg je een gezondere bevolking? Door onder meer de btw op groenten en fruit van 6 naar 0 procent te brengen, stelt federaal formateur Bart De Wever (N-VA) voor. Of het plan ook echt het volgende federale regeerakkoord haalt, staat natuurlijk nog te bezien.

Nederland heeft het voornemen om de btw op groenten en fruit te verlagen uiteindelijk afgevoerd. Onderzoekers noemden het voorstel ‘onuitvoerbaar’ – wat bijvoorbeeld met producten waarin groenten zijn verwerkt? – en ‘niet effectief’. Het voorstel zou de Nederlandse schatkist veel geld kosten, voor slechts een beperkte toename van de verkoop van groenten en fruit.

Toch kan het gebruik van prijsstrategieën volgens voedingswetenschappers mensen wel degelijk gezonder doen eten. ‘Prijs is een héél bepalende factor in het koop- en eetgedrag van mensen’, zegt Loes Neven, expert gezonde voeding bij het Vlaams Instituut Gezond Leven. ‘Internationaal onderzoek laat zien dat een combinatie van prijsverlagingen van gezonde voeding, zoals het goedkoper maken van groenten, fruit en volkorenbrood, en prijsverhogingen van ongezonde voeding, door vet- suiker- of frisdranktaksen, het meest effectief is.’

Moet er een waarschuwing op ongezonde voeding? ‘Er is dringend nood aan een mentaliteitsverandering’

Suikertaks

Een belasting op suikerhoudende dranken is volgens de bekende Nederlandse hoogleraar voedingsleer Martijn Katan in elk geval een ‘bewezen strategie in de strijd tegen obesitas’. Sommige buitenlandse experimenten geven critici inderdaad het nakijken.

In Mexico is door een taks op gesuikerde dranken de suikerinname met 7,6 procent gedaald. Hongarije heeft een bredere gezondheidstaks op producten die veel zout en suiker bevatten, met blijvende gezondheidswinst voor de bevolking, die er minder van consumeert.

Het Verenigd Koninkrijk voerde in 2018 een graduele productiebelasting in op gesuikerde dranken – hoe hoger het suikergehalte, hoe hoger de belasting. Dat getrapte systeem, waarvan ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pleitbezorger is, blijkt uitstekend te werken.

Frisdrankproducenten pasten hun recepten aan, waardoor 50 procent van de frisdranken nu minder suiker bevat. Gemiddeld krijgen volwassen Britten door de suikertaks op frisdrank 11 gram minder vrije (toegevoegde) suikers per dag binnen, blijkt uit recente onderzoeksresultaten. Niet spectaculair veel minder, maar alle beetjes helpen.

In België bestaat er een suikertaks van een paar eurocent per liter op frisdrank, ongeacht het suikergehalte. De taks werd in 2015 ingevoerd door toenmalig federaal minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) en moest de eerste steen worden van een ambitieus plan om ongezonde voeding extra belasten. Van dat plan is nooit wat terechtgekomen. ‘En ook onze suikertaks is flink voor verbetering vatbaar,’ zegt Loes Neven. ‘De taks is te laag om consumenten te beïnvloeden, en te vlak om producenten over te halen minder suiker in hun frisdrank te verwerken.’

Om consumentengedrag echt op grote schaal te sturen, moet het prijsverschil groot genoeg zijn, zeggen wetenschappers. Gezonde voeding zou minimaal 20 procent goedkoper moeten worden gemaakt, of ongezonde voeding 20 procent duurder, om onmiddellijk effect te sorteren. Maar Rome is ook niet op één dag gebouwd. ‘De accijnzen op tabak zijn door de jaren heen geleidelijk verhoogd. Uiteindelijk levert dat, in combinatie met andere maatregelen, een positief resultaat op’, zegt Neven.

Een bredere gezondheidstaks, die met name ook ultrabewerkte voeding en producten met een hoog vetgehalte extra zou belasten, is wenselijk maar niet voor morgen, denkt Neven. ‘Er is geen draagvlak in de bevolking en ook minder eensgezindheid onder voedingswetenschappers. Kijk naar de aanhoudende controverse over de nutriscore. Maar het kan een toekomstscenario zijn. Stel dat de nutriscore een algemeen aanvaard Europees label wordt: dan kun je daar een prijsstrategie aan koppelen, en bijvoorbeeld alle producten met nutriscore A of B vrijstellen van btw.’

Ook voor de invoering van een vleestaks ontbreekt draagvlak, hoewel daar sterke gezondheids- en klimaatargumenten voor te vinden zijn. ‘Dat zou inderdaad een win-win zijn,’ vervolgt Neven, ‘maar ook daarvoor zijn we als samenleving niet klaar. Wij hebben met Gezond Leven in 2017 een vernieuwde voedingsdriehoek uitgebracht waarin we vlees, vooral rood vlees, veel strenger beoordelen. Ik heb levendige herinneringen aan de reacties van toen. Het zal dus stap voor stap moeten. Al zouden politici wat meer moed aan de dag kunnen leggen.’

Broccoli, boerenkool of brandnetel: zijn sommige groenten ‘gezonder’ dan andere?

Obesitas

Uit talloze onderzoeken en enquêtes blijkt dat er nog veel werk is aan de voedingsgewoonten van de Belg. Het door de jaren heen nauwelijks veranderde Belgische voedingspatroon, zo staat te lezen op de website van de FOD Volksgezondheid, ‘wordt gekenmerkt door een excessieve consumptie van rood vlees, bereid vlees en gesuikerde dranken, en door een onvoldoende consumptie van fruit, groenten, noten en zaden, melk, eieren en vis. In 2018 at maar 12,7 procent van de bevolking van 6 jaar en ouder de dagelijks aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit (minimaal 5 porties). 20 procent van de bevolking dronk dagelijks suikerhoudende dranken.’

Terwijl gezonde voedingskeuzes een centraal onderdeel vormen van een gezonde levensstijl. ‘We leven almaar langer, maar dat zijn niet noodzakelijk gezonde levensjaren’, vervolgt Neven. ‘Veel meer dan vroeger hebben we te maken met welvaartsziektes, als gevolg van ongezonde voeding. Denk aan obesitas, hart- en vaatziekten of diabetes. Die chronische aandoeningen kosten bovendien handenvol geld. Jaarlijks verliest de Belgische overheid 4,5 miljard euro aan de directe en indirecte kosten die verbonden zijn met overgewicht en obesitas. Een maatregel als een btw-verlaging op gezonde voeding betaalt zichzelf dus ruimschoots terug.’

Maar ook met slimme prijsstrategieën blijft het lastig om verkeerde voedingsgewoonten te veranderen. ‘Sommige hersengebieden, die dopamine vrijgeven, worden gestimuleerd door bepaalde voedingsmiddelen als vet en suiker’,besluit Neven. ‘We worden blijer van het eten van een stuk chocolade dan van een stengel selder. We moeten daarnaast dus ook werken op heel de voedselomgeving: de reclame, het supermarktaanbod, de alomtegenwoordigheid van junkfood. Nul procent btw op groente en fruit is één onderdeeltje van een veel groter pakket.’

Obesitaschirurg Yves Van Nieuwenhove over de afslankrevolutie: ‘Je hebt nog altijd het recht om dik te zijn’