Verder na zelfdoding: ‘De waarom-vraag maakt het rouwproces zwaarder’

Er is wellicht weinig dat moeilijker is dan iemand dierbaar verliezen door zelfdoding. Hoe ga je om met de prangende waarom-vraag? En hoe bouw je je leven weer op? Inspirerende handvatten van rouwtherapeut Lore Vonck van Werkgroep Verder na Zelfdoding.

Haar dood bracht een aardverschuiving mee en sloeg de sterren uit hun baan, getuigt Mark (61 jaar) in het boek Verder na zelfdoding van Lore Vonck en Daisy Buttiens. ‘Zo voelt het verlies van een dierbare persoon door zelfdoding inderdaad voor veel nabestaanden aan: als een aardbeving of een allesverwoestende storm’, bevestigt Lore Vonck, sociaal agoog, rouwtherapeut en coördinator van Werkgroep Verder na Zelfdoding. ‘Ook vertellen mensen dat het anders, groter en abnormaler aanvoelt dan een ‘gewone’ verlieservaring.’

Er zijn dan ook veel factoren die het rouwproces na zelfdoding danig verzwaren, niet het minst de grote waarom-vraag, die vaak gepaard gaat met veel (zelf)verwijten. Vonck verduidelijkt. ‘Je hebt misschien het gevoel dat je iets verkeerds of te weinig hebt gedaan of gezegd. En misschien wijs je ook anderen bewust of onbewust met de vinger om je eigen schuldgevoelens niet of minder te moeten voelen. Maar eigenlijk zijn schuldgevoelens of schuldprojecties altijd onterecht. Wat jij of een ander ook deed of zei – of net niet deed of zei – is nooit dé oorzaak van de zelfdoding van je dierbare.’

Mensen komen immers maar tot zelfdoding door een complex samenspel van veel factoren. Voor jezelf nagaan welke factoren allemaal mogelijk hebben meegespeeld in het complexe suïcidale proces van de persoon die je liefhad, kan helpen om je schuldgevoelens of schuldprojecties beter te plaatsen. ‘Je gaat de dingen dan wat klaarder zien’, vertelt Vonck. ‘Ook al kun je de volledige puzzel nooit leggen.’

Stressoren en triggers

Onderzoek toont aan dat sommige mensen een zekere ‘aanleg’ voor suïcidaal gedrag hebben. ‘Zo ben je meer “voorbeschikt” met genen die je kans op depressies of psychoses verhogen’, illustreert Vonck. ‘Maar ook met een negatief zelfbeeld, een grote impulsiviteit en een klein probleemoplossend vermogen ben je kwetsbaarder.’

Hoe groter je kwetsbaarheid, hoe groter ook de impact van stressoren die op je pad komen. Stressoren zijn erg nare ervaringen die je veerkracht sterk beproeven. ‘Zoals ontslagen, gepest, misbruikt of gediscrimineerd worden. Of een ouder op jonge leeftijd verliezen, en – niet het minst – een depressie of psychose doormaken.’

Hoe groter je kwetsbaarheid, hoe minder stressoren je nodig hebt om daadwerkelijk tot zelfdoding over te gaan. Zeker als daar nog triggers bij komen. ‘Zoals berichten over zelfdoding in de media of het wegvallen van sociale steun’, illustreert Vonck. ‘Omgekeerd kan veel sociale én professionele steun de drempel tot zelfdoding net verhogen. Maar zelfs als erg steunende omgeving heb je nooit het laatste woord. Dat heeft alleen de kwetsbare persoon.’

Wat helpt jou?

In de eerste uren en dagen na de zelfdoding leef je grotendeels op automatische piloot, getuigen veel nabestaanden. Pas als de storm weer gaat liggen, wordt de schade zichtbaar. Je vraagt je af of en hoe je je leven weer krijgt opgebouwd.

Want nog meer dan na een ander verlies lijk je na een verlies door zelfdoding overgeleverd aan alles wat je overkomt. ‘Durf inspiratie te putten uit wat anderen als handvatten aanreiken (zoals ook Vonck doet in haar boek, AS). Maar toets altijd bij jezelf af of de adviezen ook voor jou juist en goed aanvoelen. Niemand weet beter wat je nodig hebt dan jijzelf. Begin alvast met goed voor jezelf te zorgen. Blik terug naar de periode voor het overlijden van je geliefde. Wat waren toen voor jou de dingen die je hielpen wanneer je stress had, verdrietig was of je boos voelde? Misschien was dat: wandelen met de hond, een lang warm bad nemen, op bezoek gaan bij je zus, gezond koken, naar een concert gaan… Net die dingen moet je eerst weer opnemen. En nee, je doet hiermee niemand tekort. Want net door goed voor jezelf te zorgen, en hierbij ook hulp te aanvaarden, kun je er ook meer zijn voor de mensen die je liefhebt. Zij rouwen weer op hun manier en hebben mogelijk nood aan andere dingen. Probeer elkaar daarin te respecteren en te ondersteunen. En houd zoveel mogelijk een vaste structuur in het dagelijkse leven aan. Dan hoef je voor de dagelijkse planning alvast geen extra energie op te brengen.’

Elkaar weervinden

Veel nabestaanden putten veel steun uit het herdenken van hun geliefde. Zoals met ceremonies, rituelen, symbolen, online herdenkingspagina’s, en gesprekken waarin ze met familie en vrienden herinneringen ophalen. ‘Maar het kan ook erg helend zijn om in gedachten of in gesprekken met en brieven aan je geliefde hem of haar weer te vinden’, vertelt Vonck. ‘Hij of zij hoeft niet fysiek aanwezig te zijn om de liefde of vriendschap tussen jullie beiden te blijven voelen. Durf daarvoor expliciet tijd vrij te maken.’

Je kunt de band ook nog versterken en tegelijk aan je rouwproces werken door creatief aan de slag te gaan. Misschien kun je goed je emoties uiten in dans, drama, muziek, poëzie of fotografie. Misschien lukt dat beter terwijl je tekent of met klei werkt. ‘Wat ook heel betekenisvol kan zijn, is zelf een collage maken met foto’s, teksten, brieven, afbeeldingen en woorden uit tijdschriften of kranten’, zegt Vonck. ‘Je collage zal in veel opzichten op je rouwproces lijken, want niet alle stukjes geven meteen alles prijs of zijn even zichtbaar. En er zullen ook tegenstrijdigheden in zitten, net als in je vele emoties en gedachten.’

Ook lotgenotencontact en de professionele hulp van een rouwtherapeut kunnen uiteraard een groot verschil maken. ‘Belangrijk is in elk geval dat je alleen, of met de hulp van anderen, erin blijft geloven dat je ook nog een leven hebt na de zelfdoding van je geliefde’, besluit Vonck. ‘En dat is onvermijdelijk een ander leven, met andere waarden, normen en visies, maar wel eentje waarin je ook gelukkig kunt zijn.’