Vechten tegen de biologische veroudering: ‘Lang leven is als topsport’

Onderzoekers hebben ontdekt hoe ze iemands echte biologische leeftijd kunnen meten en vertragen. Met die kennis en alle mogelijke hightech vecht een miljonair uit Silicon Valley tegen de dood. Maar er zijn ook eenvoudigere manieren.

Bryan Johnson geldt als een freak. Elke dag neemt de Amerikaan meer dan 100 pillen, poeders en pasta’s tot zich. Dat gaat van acarbose, om de stijging van de bloedsuikerspiegel te remmen, tot zink om het immuunsysteem te versterken. Hij eet zijn laatste maaltijd van de dag om 11 uur ’s ochtends en noemt het avondeten. Hij gaat om 20u30 naar bed. Hij laat regelmatig MRI-scans van zijn hele lichaam maken, bloed en ontlasting onderzoeken en zuurstof meten.

De resultaten documenteert hij nauwgezet: ‘De opeenstapeling van ouderdomsschade is lager dan bij 99 procent van de 20-jarigen. Het ontstekingsniveau ligt 85 procent onder het gemiddelde van een 18-jarige. 80 procent minder grijze haren.’ En niet te vergeten: ‘Nachtelijke erecties van 179 minuten, beter dan de gemiddelde 18-jarige.’ Applaus op alle banken.

Verjongingsatleet

Johnson wil met alle middelen de dood voor zijn: ‘Ik probeer de snelheid van mijn biologische veroudering zo veel mogelijk te vertragen. Mijn doel: één jaar chronologische tijd verstrijken en mijn biologische leeftijd gelijk houden.’ Hij ziet zichzelf als een ‘professionele verjongingsatleet’ en beschouwt lang leven als topsport.

Het helpt dat hij een rijke man is. Johnson verkocht ooit zijn start-up voor digitale betalingstechnologie aan PayPal voor zo’n 800 miljoen dollar. Nu investeert hij 2 miljoen dollar per jaar in zijn strijd tegen veroudering, waarbij hij tientallen medische professionals en wetenschappers inhuurt om ‘de meer dan 35 biljoen cellen die mij maken tot wie ik ben, te harmoniseren. Voor optimale gezondheid en jeugdigheid’.

Zoals alle atleten houdt Johnson van wedstrijden. Hij heeft een ‘Rejuvenation Olympics’ gelanceerd, waaraan iedereen kan meedoen die zich wetenschappelijk laat volgen en ermee instemt om zijn biologische leeftijd door experts te laten meten met behulp van een speciale moleculaire test. Johnson stond in de zomer op de 6e plaats, wat betekent dat hij biologisch 20 procent jonger was dan zijn chronologische leeftijd. Johnson is 47 jaar, maar lijkt eind dertig.

Julie Gibson Clark is een alleenstaande moeder. Ze loopt, wandelt of zwemt elke dag. Ze eet voornamelijk groenten en neemt dagelijks een vitaminesupplement. Gibson Clark is ingenieur en geeft ongeveer 100 dollar per maand uit om zichzelf jong te houden, inclusief de kosten voor de sportschool. Ze doet ook mee aan Johnson’s Rejuvenation Olympics via een wetenschappelijk onderzoek. Ze stond lange tijd op de tweede plaats en is biologisch 28 procent jonger dan haar chronologische leeftijd. Clark vindt het allemaal ‘best grappig’.

Epigenetische klok

Het afgelopen decennium heeft onderzoek enorme vooruitgang geboekt in het ontrafelen van een van de grootste mysteries van de menselijke biologie: veroudering. Dankzij kunstmatige intelligentie, enorme rekenkracht en vooruitgang in veel medische disciplines, van kanker tot hersenonderzoek, kunnen steeds meer moleculaire en cellulaire processen worden begrepen – en dus ook hoe ze kunnen worden vertraagd.

Een van de belangrijkste doorbraken werd bereikt door de in Duitsland geboren geneticus en wiskundige Steve Horvath. Zijn werk maakte Johnsons Rejuvenation Olympics überhaupt mogelijk. Horvath ontdekte een methode om de biologische leeftijd van het lichaam te meten: hoe snel of langzaam iemand veroudert in de loop van zijn leven, beïnvloed door levensstijl, ziekte en aanleg. ‘Biologische leeftijd is de werkelijke leeftijd van onze cellen, weefsels en organen, gebaseerd op biochemie’, zoals gedefinieerd door het Amerikaanse National Institute on Aging. Onderzoekers dromen al lang van zo’n lichaamsbrede meting van de werkelijke leeftijd.

Sindsdien is Horvath uitgegroeid tot een van de grootste internationale sterren in de wetenschap. Artsen en biologen met uiteenlopende interesses gebruiken zijn zogenaamde epigenetische klok om bijvoorbeeld de gevolgen van kanker op veroudering te meten, of hoe depressie en alzheimer ervoor zorgen dat het hele lichaam sneller aftakelt. En andersom: hoe veroudering wordt vertraagd als ziekten succesvol worden behandeld.

Kan levensstijl alleen veroudering op een duidelijk meetbare manier versnellen of vertragen? ‘Absoluut’, zegt Horvath. ‘Vrijwel alles wordt weerspiegeld in de klok: roken, diabetes, obesitas, leververvetting.’ Het laat zien hoe iemand tot nu toe geleefd heeft.

Verouderingsproces: waarom sommige mensen er eeuwig jong blijven uitzien en andere niet

Altos Labs

Horvath was lange tijd hoogleraar genetica in Los Angeles, maar wie hem vandaag wil spreken, moet naar Cambridge, Engeland. Daar is Altos Labs gevestigd, waarschijnlijk de best gefinancierde start-up van allemaal. Uitgerust met drie miljard dollar startkapitaal werkt Horvath samen met talloze toponderzoekers van over de hele wereld om de biologische klok misschien te stoppen – of zelfs terug te draaien.

Horvath werd geboren in Frankfurt am Main, studeerde in de jaren 80 wiskunde in Berlijn en verhuisde vervolgens naar de VS, onder andere naar de elite-universiteit Harvard aan de oostkust. Hoe slaagde hij erin om voor het eerst de biologische leeftijd te bepalen? Horvath keek naar een speciaal systeem in het lichaam: epigenetica. Het bepaalt wanneer en hoe bepaalde genetische informatie wordt geactiveerd, hoe genen worden in- of uitgeschakeld. De omgevingsinvloeden waaraan iemand wordt blootgesteld spelen hierbij een belangrijke rol.

De epigenetische klok van Horvath ‘meet’ niet één specifieke fysieke waarde op dezelfde manier als bijvoorbeeld een bloedtest de leverwaarden bepaalt. In plaats daarvan worden in een eerste stap verschillende risico- en stressfactoren geselecteerd als biomarkers die op verschillende plaatsen in het lichaam kunnen worden gedetecteerd. Dit zijn bijvoorbeeld een peptide genaamd adrenomedulline, dat de bloedsomloop en ademhaling beïnvloedt. Of het eiwit GDF15, dat een belangrijke rol speelt bij ontstekingsreacties.

Testje van 400 dollar

In celmonsters van 8000 mensen omcirkelde Horvath 353 plaatsen in het genoom die met een bloedtest kunnen worden geanalyseerd. Dit is genoeg voor een computer om de biologische leeftijd vrij nauwkeurig te bepalen.Het is ‘pure wiskunde’, zegt Horvath.

De epigenetische klok is uiteindelijk een complex algoritme, een programma. Het leert van gegevens op een vergelijkbare manier als kunstmatige intelligentie. Horvath gebruikte oorspronkelijk bloedmonsters van 2356 mensen die hadden deelgenomen aan een groot hartonderzoek en hun monsters lieten analyseren voor wetenschappelijke doeleinden. De gegevens bevatten ook hoe oud de mensen waren op het moment van het monster en wanneer ze stierven. Op basis van deze mensen leerde het algoritme welke leeftijd geassocieerd is met welke waarden van de geselecteerde factoren – en hoeveel tijd er statistisch gezien nog rest tot de dood. Al deze biomarkers, waaraan Horvath een waarde voor roken toevoegde, werden vervolgens samengevat in één enkele waarde voor levensverwachting.

Of zoals Horvath het droogjes uitlegt: ‘Puur wiskundig gezien meet het de waarschijnlijkheid dat je volgend jaar dood neervalt.’

Er bestaat nu een hele reeks van dergelijke epigenetische tests, ontwikkeld door universiteiten en laboratoriumbedrijven. Onze miljonair Bryan Johnson meet voortdurend zijn biologische leeftijd. Een test kost tussen de 200 en 400 euro, peanuts voor hem. Hij wil laten zien dat zijn inspanningen de moeite waard zijn, al die miljoenen dollars en jaren onderzoek die hij heeft geïnvesteerd in een algoritme voor een lang leven ‘dat beter voor me kan zorgen dan ikzelf’.

‘Ziet eruit als een vampier’

De resultaten zijn indrukwekkend, zegt Johnson. Hij poseert graag bijna naakt voor foto’s, met alleen een halter in zijn kruis. Of in een T-shirt met zijn motto ‘Don’t Die’, zijn huid zo glad als een babybips. En met enigszins wasachtige gelaatstrekken die Elon Musk al hebben doen blaten dat Johnson eruitziet als een ‘vampier’.

De twee kennen elkaar uit Silicon Valley, waar Musk het e-autobedrijf Tesla opbouwde en Johnson zijn eigen start-up. Johnson zag er toen nog uit als alle typische Silicon Valley-oprichters: overwerkt, slaperig en op de een of andere manier ongezond. Blijkbaar is het niet zo gemakkelijk om jaren van een nogal slechte levensstijl goed te maken, zelfs als je er miljoenen in investeert.

Het is geen toeval dat Julie Gibson Clark, de alleenstaande moeder uit Arizona, Johnson ver voor was in de verjongingsrace. Ze leeft al sinds haar jeugd op de manier die elke verouderingsonderzoeker aanbeveelt: veel sporten, een gezond dieet, geen excessen door de jaren heen. ‘Ik realiseerde me niet dat mijn verouderingsproces opmerkelijk langzaam verliep’, zegt ze.

Maar je ziet het duidelijk aan haar gezicht. Clark is midden vijftig, maar ziet eruit alsof ze begin veertig is. Ze is beweeglijk, vitaal en heeft nauwelijks rimpels. Natuurlijk kunnen uiterlijke kenmerken misleidend zijn; veroudering wordt voornamelijk bepaald door cellulaire processen. Maar de gemeten moleculaire waarden komen overeen met haar fysieke verschijning.

Joe Biden wil doorgaan tot zijn 86e: hoe kun ook jij jong blijven op 80 jaar?

Enthousiasme voor sport

Ze woont met haar bijna volwassen zoon in de woestijnstaat Arizona, waar het heerlijk wandelen is. Rent ze daar elke dag de bergen in om vervolgens twee uur lang in het zwembad te zwemmen? Nee, lacht Clark. Sport maakt deel uit van haar dagelijks leven, maar ‘niets geks’: over het algemeen vier dagen per week, een uur trainen met gewichten, plus een beetje cardio, dat wil zeggen duurtraining, om haar hart- en ademhalingsfrequentie te verbeteren. ‘Ik ben geen “biohacker”, niet een van die overambitieuze enthousiastelingen zoals Johnson’, benadrukt ze.

Hoe komt het dan dat ze zo geïnteresseerd is in gezond leven en altijd op zoek is naar de meest effectieve trainingsmethoden of de gezondste groenten? Is ze professioneel betrokken bij de gezondheidsindustrie? Ook dat niet, zegt Clark. Maar ze is altijd geïnteresseerd geweest in wetenschap. Clark studeerde bouwkunde en bouwde onder andere bruggen. Haar vader was een NASA-astronaut die veel belang hechtte aan het fit en gezond houden van het lichaam. ‘Dat leerden we al vroeg als kind.’

Bovendien liep ze 15 jaar geleden een vergiftiging op door zware metalen. ‘Dat was voor mij de trigger om heel goed op mijn gezondheid te letten.’ Ze bladerde door wetenschappelijke tijdschriften en studies en tijdens haar onderzoek stuitte ze ook op een of twee voedingssupplementen die volgens recente studies veelbelovend zouden kunnen zijn. Ze bestelde er een paar bij de toen net opgerichte New Yorkse start-up Novos, die gespecialiseerd is in zulke producten. Ze ontving prompt een uitnodiging van het bedrijf om deel te nemen aan een onderzoek: om de effecten van de preparaten op de kenmerken van veroudering te onderzoeken, zouden de deelnemers om de paar maanden epigenetische tests moeten ondergaan en konden ze deelnemen aan de Rejuvenation Olympics. ‘Waarom niet?’ dacht ze. En Clark wist niet wie die Bryan Johnson was, met wie ze al op één lijn zat toen haar biologische leeftijd voor het eerst werd gemeten.

Clark profiteert vooral van haar enthousiasme voor sport. ‘Ik ben een van die vreemde mensen die gewoon graag naar de sportschool gaat’, zegt ze.

Onderzoek naar langlevendheid levert steeds duidelijker bewijs van de grote gezondheidsvoordelen van lichaamsbeweging. Met de groeiende hoeveelheid gegevens van langetermijnstudies hebben wetenschappers de afgelopen jaren in detail kunnen analyseren hoe sport de levensverwachting beïnvloedt. De resultaten van tientallen onderzoeken komen overeen: regelmatige lichaamsbeweging vertraagt het verouderingsproces. In 2022 analyseerden wetenschappers van onder andere de Harvard School of Public Health de gezondheidsgegevens van meer dan 100.000 mensen uit de Nurses’ Health Study en de Health Professionals Follow-Up Study: deelnemers die 150 tot 300 minuten per week sportten met een matige intensiteit of 75 tot 150 minuten per week met een hoge intensiteit, verminderden hun sterfterisico met 21 procent. Mensen die twee keer zoveel of meer bewogen, konden hun risico zelfs met 31 procent verlagen. Er zijn veel aanwijzingen dat lichaamsbeweging het meest effectieve medicijn voor een lang leven is.

Clark sport al sinds haar jeugd regelmatig en intensief, vooral zwemmen. Toen ze begin twintig was, ontdekte ze zelf de sportschool, aanvankelijk aangetrokken door de sauna. Ze gebruikt hem nog steeds drie keer per week, zo mogelijk 20 minuten, gevolgd door een koude douche, zegt ze. Van deze door temperatuur veroorzaakte afwisselende verwijding en vernauwing van de bloedvaten is al lang bekend dat ze het immuunsysteem en de bloedsomloop versterken. Recente onderzoeken suggereren dat zulke wisselbaden of -douches de regeneratie van cellen ondersteunen en hen helpen zich beter aan te passen aan stress en veerkrachtiger te worden.

Maximale zuurstofopname

Onlangs heeft Clark ook intervaltraining in haar dagelijkse routine geïntegreerd. Hierbij worden korte uitbarstingen van intense inspanning – zoals hardlopen op topsnelheid of trappen op een fiets – afgewisseld met herstelfasen. Clark wil haar VO2 max-waarde verbeteren: die meet de maximale zuurstofopname waar iemand toe in staat is. Hoe beter deze zogenaamde cardiorespiratoire conditie, hoe krachtiger en duurzamer je bent.Professionele voetballers bereiken meestal een VO2 max van 55 tot 70 milliliter zuurstof per kilo lichaamsgewicht per minuut. Voor gemiddelde, fitte mensen van middelbare leeftijd zijn waarden rond de 40 normaal. Bryan Johnsons huidige waarde, volgens zijn eigen gegevens: 58,7 milliliter zuurstof per kilo lichaamsgewicht per minuut.

Hoe goed ons lichaam zuurstof kan opnemen is een verrassend goede voorspeller van hoe vitaal we zijn op oudere leeftijd. Met een lage capaciteit hijgen we al na een paar stappen. Met een hoge capaciteit kunnen zelfs tachtigjarigen nog een uur lang een voetbal heen en weer schoppen met hun kleindochter van zes.

De reden: een hogere cardiorespiratoire conditie draagt onder andere bij aan een groter hart- en bloedvolume en een grotere volumedichtheid van de mitochondriën (of cellulaire energiecentrales) in de skeletspieren.

Talrijke grote onderzoeken hebben een duidelijke correlatie aangetoond tussen cardiofitness, het sterfterisico en de zogenaamde health span, de levensverwachting zonder ernstige ziekte. Cardiologen van de Cleveland Clinic, een groot Amerikaans ziekenhuis, analyseerden de gegevens van 122.007 mensen van middelbare leeftijd die ook een VO2 max-test hadden gedaan tijdens een hartonderzoek in het ziekenhuis. De resultaten toonden aan dat het kwart van de patiënten met de slechtste waarden vier keer meer kans had om te sterven dan de fitsten.

In de afgelopen drie decennia is VO2 max zo’n relevante voorspeller van sterfterisico geworden dat de American Heart Association artsen heeft aangespoord om routinematig de cardiofitness te testen: patiënten zouden tijdens hun normale grote controle ook op een ergometer moeten gaan staan.

Deeltijds vasten

En hoe denkt Clark over voeding, die wordt beschouwd als de tweede belangrijke hefboom voor gezond ouder worden? De onderzoeksresultaten van de afgelopen jaren zijn ook op dit punt duidelijk. Vorig jaar analyseerden onderzoekers in het Verenigd Koninkrijk uitgebreide gezondheidsgegevens van honderdduizenden Britten uit de UK Biobank en ontdekten dat bij 40-jarige mannen en vrouwen ‘een duurzame verandering in het voedingspatroon van ongezonde naar levensverlengende eetpatronen wordt geassocieerd met een toename van de levensverwachting met respectievelijk 10,8 en 10,4 jaar’.

Geschikte voedingsmiddelen voor een goed dieet zijn dan ook: volkorenproducten, peulvruchten, vis, fruit, groenten, noten.

Eet Clark dan de hele dag alleen het beste van de biologische markt? Zelfs dat niet, verzekert ze ons. Al was het maar omdat het financieel niet haalbaar is. Maar ze houdt wel van koken en maakt er tijd voor. ‘Wat we in het dagelijks leven eten, moet zo gezond mogelijk zijn’, zegt Clark. Veganistisch, vegetarisch, eten als in het stenen tijdperk: ‘Ik denk dat ik alles heb geprobeerd.’ Veel dingen waren te ingewikkeld voor haar, of ze voelde zich er niet goed bij, zoals het puur veganistische dieet. Uiteindelijk kwam Clark uit op een simpele regel: ‘Zo veel mogelijk groenten en heel weinig vlees.’ En als het even kan: geen wit brood en weinig suiker. Natuurlijk zijn er uitzonderingen: als er in het weekend een feestje is met vrienden, is een grote kom lasagne prima voor haar.

Ze doet ook al heel lang aan intermittent fasting of deeltijds vasten. Ze ontbijt pas rond een uur of tien en laat meestal een pauze van minstens 14 uur tussen de maaltijden.‘

Ik wil er zo lang mogelijk voor mijn zoon zijn’, zegt Julie Gibson Clark. ‘En fit en vitaal zijn.’