Van vulva tot vagina: ‘Er heerst een stiltecultuur’

Volgens de Romein Plinius de Oudere kon menstruatiebloed bloemen doen verwelken. In veel culturen hangt ook nu nog een taboesfeer rond menstruatie. Met V – Van vulva tot vagina willen Mariah Mansvelt Beck en haar coauteurs die doorbreken.

In 2017 hield actrice Meghan Markle in Time een pleidooi tegen het stigma rond menstruatie in India. Vorig jaar sprak Lena Dunham openlijk over de hysterectomie of baarmoederverwijdering die zij had ondergaan. Instagram-accounts als The Yoni Empire en The Vulva Gallery schrijven over seksueel genot en vulva-diversiteit. En dat is nodig, want het taboe rond het vrouwelijk lichaam is de wereld nog niet uit, zegt de Nederlandse Mariah Mansvelt Beck. Zij schreef samen met zes andere vrouwen V – Van vulva tot vagina, een boek over het vrouwelijk geslachtsorgaan, dat ook aspecten zoals de menstruatie, pilmoeheid en de orgasmekloof belicht. ‘Het is voor alle vrouwen die meer willen weten over hun eigen lichaam, voorbij de schaamte’, zegt Mansvelt Beck, sociaal ondernemer van het tamponbedrijf Yoni. ‘Het is uiteraard ook bestemd voor mannen, die er veel feiten in zullen lezen die ze niet weten. De illustraties zorgen ervoor dat de boodschap beter overkomt, ze bieden een tegenwicht voor de ideale vulva’s die we in pornofilms te zien krijgen. Dit boek wil normaliseren in plaats van medicaliseren. Daarnaast is het absoluut de bedoeling dat het een debat op gang brengt.’

Het boek is ontstaan vanuit het aanvoelen dat er nog altijd een kennisachterstand over het vrouwenlichaam bestaat?

Mariah Mansvelt Beck: We hebben allemaal ooit biologielessen gehad, meestal met de nodige beelden erbij, maar volstonden die wel? Ik merk bijvoorbeeld vaak dat vrouwen niet eens het betekenisverschil kennen tussen de vulva, de buitenkant van hun geslachtsorgaan, en de vagina, het geboortekanaal. Ik ben nu zes jaar professioneel bezig met het thema ‘menstruatie’ en ik merk dat er een stiltecultuur heerst. Mensen weten ook onvoldoende wat normaal is. Wereldwijd onderzoek van de menstruatieapp Clue geeft aan dat 19 procent van de meisjes in Nederland en 16 procent in België totaal geen informatie meekrijgt over menstruatie. Dat beïnvloedt de manier waarop je ermee in het leven staat: als we naar het toilet lopen, stoppen we onze tampon stiekem in onze hand of mouw.

Veel vrouwen zullen zeggen dat hun ongesteldheid tot hun privacy behoort.

Mansvelt Beck: Natuurlijk hoeft niet iedereen zoals ik op een podium lezingen te geven over menstruatie, maar er moet wel over gepraat kunnen worden. En niet alleen tussen vriendinnen, maar ook tussen ouders en kinderen, tussen mannen en vrouwen. Het feit dat jongens en mannen er uit onhandigheid grapjes over maken, draagt bij tot de schaamte van meisjes en vrouwen. Die jongens doen dat voor een groot stuk uit onwetendheid. Dat uit zich dan in stoerdoenerij om hun onzekerheid over het onderwerp te verbergen.

Het taboe op menstruatie is stevig geworteld in onze geschiedenis.

Mansvelt Beck: Plato dacht dat het bloeden werd veroorzaakt door de zogenaamde negatieve emoties van de vrouw. Plinius de Oudere schreef in zijn Naturalis Historia dat menstruatiebloed giftig was: het zou insecten doden, bloemen doen verwelken en de aanraking van een menstruerende vrouw zou zelfs miskramen veroorzaken. En dat boek diende als bron voor latere encyclopedieën! Pas in 1930 kwam er een wetenschappelijke verklaring voor de vrouwelijke cyclus. Vóór die tijd werd helemaal niet begrepen waar de menstruatie vandaan kwam en konden al die misvattingen eeuwenlang doorwoekeren. In bijna alle religies wordt of werd menstruatie gezien als iets onreins, terwijl ongesteld zijn op zich niet onhygiënisch is. Vergelijk het met oksels, die hebben ook een bepaalde verzorging nodig, en een mens moet ook zijn tanden poetsen. Zijn oksels of tanden op zich onhygiënisch? Nee, enkel de manier waarop je ermee omgaat, kan dat zijn. Het idee dat menstruatie onrein of ‘vies’ is, zorgt ervoor dat de meeste vrouwen er nu nog steeds liever over zwijgen.

Rond menstruatie bestaan de gekste mythes, bijvoorbeeld dat je mayonaise mislukt als je ongesteld bent.

Mansvelt Beck: Wat uiteraard larie is. We hebben voor ons boek ook research gedaan naar de eufemismen voor menstruatie, zoals ‘de rode vlag hangt uit’, ’tante Rosa is op bezoek’, ‘de vloek van Eva’, ‘ bloody Sunday’ of ‘ shark week’. Wereldwijd bestaan er duizenden, wat er nogmaals op wijst dat het zo moeilijk blijft om het complexloos te benoemen.

Volgens een rapport van Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie uit 2015 hebben minstens 500 miljoen meisjes en vrouwen geen toegang tot adequate faciliteiten om op een veilige en hygiënische manier ongesteld te worden.

Mansvelt Beck: Veel vrouwen weten niet wat de norm is voor menstruatiepijn of bloedverlies, of wat je kunt doen als je tot de groep van vrouwen behoort die bovenmatige pijn ervaart van haar menstruatie. Ze lopen daarmee rond en denken al te vaak: dit is iets dat erbij hoort, terwijl dat vaak niet hoeft.

In China, Zuid-Korea en Japan kunnen vrouwen één of twee dagen menstruatieverlof krijgen. Anderen zijn van mening dat zo’n verlof de positie van de vrouw verzwakt.

Mansvelt Beck: Ik vind die discussie interessant omdat ze het publieke debat aanzwengelt. Maar nee, ik geloof niet dat het verlof standaard moet worden gegeven. Als de menstruatie echt genormaliseerd wordt, zou je als vrouw zelf moeten kunnen aangeven: ik heb er last van, dus ik heb ziekteverlof nodig.

Een ander probleem dat jullie aansnijden, is dat nieuwe geneesmiddelen voornamelijk worden getest op mannen, omdat zij geen hormonale cyclus hebben.

Mansvelt Beck: Vroeger waren de meeste artsen én beleidsmakers mannen en als je vanuit een mannelijk perspectief beleid gaat voeren, dan wordt dat doorgetrokken naar alle domeinen, dus ook onderzoek. Dat heeft ertoe geleid dat er minder onderzoek is gedaan naar het complexere vrouwelijk lichaam, met een grote onwetendheid als gevolg. Er bestaat ook minder regelgeving over wat er wel en niet in vrouwelijke hygiëne- en verzorgingsproducten mag zitten. Daarom pleit ik voor diversiteit in beleidsvoering.

Tot slot: dit boek is wel mooie reclame voor uw bedrijf Yoni, dat tampons, maandverbanden en inlegkruisjes uit biologisch katoen produceert.

Mansvelt Beck: Commercieel gezien had ik mijn tijd wellicht in iets anders kunnen steken dan in het schrijven van artikels voor dit boek. (lacht) Een tamponbedrijf runnen was trouwens verre van mijn meisjesdroom. Op mijn dertigste werd bij mij een afwijkende Pap-waarde vastgesteld, een voorstadium van baarmoederhalskanker. Mijn arts raadde me toen aan om de overstap te maken naar producten uit biologisch katoen om verdere irritatie te voorkomen. Helaas kon ik die niet vinden bij de drogist of in de gewone supermarkt. Erger nog: er stond helemaal niets op de verpakking van de bestaande merken. Voor een product dat zo veel vrouwen gebruiken, bleek er geen transparantie over de ingrediënten te bestaan. In 2014 startten we Yoni dus op vanuit een gemis, niet in de eerste plaats vanuit commerciële doeleinden. Ik merk overigens dat verandering vaak komt vanuit bedrijven die hun activiteit koppelen aan een sociale missie. Ze vinden niet alleen winst maken belangrijk, maar ook het welzijn van de consument én van onze planeet.