Van sesam tot ijs: sluimerend voedselschandaal breidt uit

Al een jaar ontrolt zich op de achtergrond van de coronapandemie een verontrustend voedselschandaal. Duizenden levensmiddelen blijken resten van de verboden toxische stof ethyleenoxide te bevatten. Nog alarmerender is dat we de omvang van de verontreiniging niet kennen.

Roomijs, sorbetstronken, bûches, cups, ijstaarten, frisco’s, ijshoorntjes, bevroren fruit met ijs, ijsjes van Twix en Snickers,… een hele resem ijsproducten zijn de voorbije dagen uit de rekken van enkele supermarktketens gehaald. Ook bepaalde saladedressings, smeerkazen en specerijen zoals curry, gember en kurkuma ondergingen eenzelfde lot. (De volledige lijst die elke dag wordt aangevuld, vind je hier.)

De recalls hebben een link met de vele sesamproducten die sinds september vorig jaar, en nu nog steeds, worden teruggeroepen. Grote boosdoener is namelijk het giftige ontsmettingsmiddel ethyleenoxide, een in Europa verboden stof die per toeval eind vorig jaar op enkele ingevoerde vrachten sesamzaadjes terug te vinden was en zo de Europese voedingsmarkt bereikte. Uit het jaarverslag van het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV) blijkt dat vorig jaar 105 producten op basis van sesamzaad van bij de consument teruggehaald werden.

Sesamzaad, dat algemeen geroemd wordt voor zijn gezondheidsvoordelen, wordt gebruikt in honderden producten: een handvol sesamzaad als topping op brood, in olie, in specerijen,… Vaak worden de zaden in zeer kleine hoeveelheden gebruikt en dit in een grote variëteit aan eindproducten.

Het is niet duidelijk hoe lang dergelijk verontreinigd sesamzaad al op de Europese voedselmarkt circuleert, maar mogelijk zit het al jaren in onze voeding.

Van sesamzaad naar johannesbroodpitmeel

Het probleem van ethyleenoxide reikt bovendien verder dan alleen sesamzaadjes. De stof blijkt nu ook in meerdere partijen johannesbroodpitmeel (E410) te zitten, een additief dat vooral in ijsjes, roomkaas, vegetarische snacks, sauzen, dressings en voedingssupplementen verwerkt wordt als bindmiddel.

De Europese Commissie roept de lidstaten op om met ethyleenoxidebesmetting aangetaste producten massaal uit de handel te nemen. Sommige lidstaten, waaronder België volgen dat advies op, andere niet. België behoort tot de meer actieve terugroeplanden. Frankrijk is het meest doortastend. Sinds afgelopen najaar zijn daar al 7.400 verontreinigde producten teruggeroepen. Van sesam tot ijs, peper, gember, sjalotten, koffie, brood, koekjes en kant-en-klaarmaaltijden. En het einde van de terugroepacties lijkt vooralsnog niet in zicht.

Gifgas

Ethyleenoxide is een desinfecterend gas om medisch materiaal te steriliseren en wordt in sommige landen ook gebruikt om schimmels en bacteriën zoals salmonella op landbouwgewassen te bestrijden. Het is gentoxisch en ontregelt dus het menselijke dna. Het gas wordt sinds 1994 beschouwd als kankerverwekkend (vooral maag- nier- en leverkanker) en tast de vruchtbaarheid bij zowel mannen als vrouwen aan.

In Europa is ethyleenoxide verboden voor voeding, maar in landen als India is het gebruik ervan dagelijkse praktijk. Sommige verontreinigde producten zijn via import toch op de Europese markt geraakt, aangezien er tot voor kort geen controles op ethyleenoxide waren.

(Lees verder onder de foto)

Aan het licht gebracht in België

Omdat ethyleenoxide in Europa verboden is, ging men er – nogal naïef – van uit dat het gif dan ook niet in onze voeding te vinden was. Een Italiaanse bedrijf ontdekte echter na een eigen controle op 29 juli 2020 dat duizenden tonnen sesamzaad uit India, die via een Belgische importeur in de haven van Antwerpen aankwamen, 4.000 maal de toegestane limiet van ethyleenoxide bevatte (een maximum residugehalte van 0,05 milligram per kilo is in Europa toegelaten).

Omdat de sesamzaden ook al in andere Europese landen waren terechtgekomen, waarschuwde het FAVV meer dan een maand later, op 9 september, het Europese Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF), een Europees waarschuwingsnetwerk, over deze verontreiniging.

Ondertussen zijn de controles in Europa aangescherpt. 50 procent van het sesamzaad uit India wordt getest op de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelenresiduen. Alle sesamzaad dat uit India de EU binnenkomt, moet bovendien vergezeld zijn van een certificaat van de Indiase overheid met de garantie dat aan de EU-voorwaarden voldaan is. Tot slot moeten Belgische bedrijven die het sesamzaad invoeren, ook nog eens zelf verplicht een analyse laten uitvoeren.

Maar zoals uit de veel recentere recalls van roomijs blijkt, is dit slechts het topje van de ijsberg.

Hoe gevaarlijk is ethyleenoxide?

Er bestaat geen acuut risico wanneer je met het pesticidegas behandelde producten consumeert. Je zult dus niet ziek worden na het eten van een ijsje met johannesbroodpitmeel, maar een langdurige blootstelling aan grote hoeveelheden ethyleenoxide is op lange termijn mogelijk wel schadelijk voor de gezondheid.

Gelukkig gaat het hier om producten als sesamzaad en johannesbroodpitmeel waar men doorgaans geen kilo’s van eet, maar het probleem is wel dat men geen idee heeft van hoe lang dit gif al in onze voeding zit. Ook de lange lijst van reeds gekende producten waarin deze toxische stoffen voorkomen, maakt het mogelijk dat het gif zich in het lichaam kan accumuleren.

Het is dus de dosis die het vergif maakt, maar juist die informatie ontbreekt.

Het meest onrustbarende van de hele zaak is dat het voedselschandaal ook biologische producten treft. In India worden immers alle sesamzaden, biologisch of niet, behandeld met ethyleenoxide, al of niet met medeweten van de biofabrikanten zelf. Dat toont aan dat er ook wat betreft biovoeding nog heel wat mazen in het net zijn.