Van plantaardige aftersun tot hooikoortsmiddel: zo gebruikt u kruiden tegen zomerkwaaltjes

Hoe maakt u uw eigen kruidenaftersun? Welke planten verzachten insectenbeten en brandnetelpijn? En welke kruiden zijn aangewezen bij hooikoorts? Herborist Anntje Peeters leert ons om de natuur makkelijk en goedkoop in te zetten tegen alledaagse kwaaltjes.

‘Ben je door brandnetels aangevallen, kijk dan even of er geen smalle weegbree in de buurt groeit’, zegt herborist Anntje Peeters, die onlangs het boek Kleine kwaaltjes, krachtige kruiden uitbracht. ‘Het blad van de weegbree bevat ontstekingswerende stoffen die de jeuk of pijn onmiddellijk doen wegtrekken. Kauw op het blad zodat de goede stoffen door het speeksel geactiveerd worden en wrijf het groene papje op de huid. De weegbree werkt ook voortreffelijk bij pijnlijke insectensteken, voetblaren en slecht genezende wonden. Je kunt de reepjes van het blad van elkaar scheuren en vastbinden als een pleister. Ze wordt in het Engels niet voor niets band aid plant (pleisterplant) genoemd.’

‘Ook goudsbloem is een bijzonder waardevolle plant bij zomerse huidaandoeningen’, gaat Peeters verder. ‘Van de bloemblaadjes kun je een oliemaceraat maken en op pijnlijke zonnebrand aanbrengen (zie recepten onderaan). Wetenschappelijk onderzoek heeft onlangs aangetoond dat goudsbloemolie de hoeveelheid belangrijke antioxidanten in de huid, zoals vitamine E, terugbrengt naar het niveau van voor de zonnebrand. In de placebogroep bleek dat niet het geval.’

Brandnetel tegen hooikoorts

De verguisde brandnetel zorgt trouwens niet alleen voor kommer en kwel bij wandelaars met korte broek, maar kan ook aangewend worden tegen een andere zomerkwaal: hooikoorts. Peeters: ‘In de kruidengeneeskunde wordt tegen hooikoorts altijd een tinctuur van netelblad aangeraden. Dat komt omdat de brandnetel een natuurlijk antihistaminicum is.  De plant blokkeert de receptoren voor histamine in je lichaam, een beetje zoals de antiallergiepilletjes Claritine of Zyrtec dat ook doen. Verschillende patiënten geven aan dat ze minder last hebben van hooikoortsaanvallen wanneer ze drie keer per dag de plantendruppels gebruiken. Thee van brandnetel werkt daar niet tegen.’

‘Een meer exotisch kruid tegen hooikoorts is reishi, een paddenstoel die in China vaak gebruikt wordt. Hooikoorts doet het immuunsysteem overreageren op iets wat eigenlijk niet schadelijk is, en het immuunregulerende kruid reishi kalmeert het immuunsysteem.’

Koel gevoel dankzij warme muntthee

En wat met die verschroeiend hete dagen, waar we er in de toekomst almaar meer van zullen meemaken? Sla een voorraadje zomerkruiden in. Een klassieker is hibiscus, die je in een ijsthee kunt verwerken.  Ook munt heeft een verkoelend effect op het lichaam. En niet alleen in een mojito.

‘Zelfs als je munt in een warme thee drinkt, werkt dat verfrissend’, verzekert Peeters. ‘Vul je theeglas met muntbladeren, laat vijf minuten trekken en haal de blaadjes eruit voor een goed werkzame afkoelende muntthee. Pepermunt werkt het best. Of draai wat muntblaadjes in een salade. Ook alle kruiden die wat bitter smaken koelen het lichaam af, zoals de gedroogde bladeren en wortel van de paardenbloem, waar je eveneens thee van kunt zetten.

Kruiden in de gezondheidszorg

Tachtig procent van de wereldbevolking vertrouwt voor zijn gezondheidszorg nog altijd hoofdzakelijk op planten en kruiden, maar in de westerse wereld is het gebruik van kruiden voor alledaagse kwaaltjes wat op de achtergrond geraakt. Omdat de therapeutische waarde van planten en hun bijwerkingen bovendien niet wetenschappelijk zijn aangetoond, zijn algemene gezondheidsclaims voor kruiden- en plantenproducten wettelijk niet toegestaan. Nochtans is 40 procent van de ruwe ingrediënten van moderne geneesmiddelen gebaseerd op planten. 

Tegenwoordig is er ook heel wat interesse in adaptogene planten, zoals ashwagandha en ginseng. Dat zijn kruiden die je aanpassingsvermogen aan alle vormen van stress helpen verhogen. De hype errond doet wat denken aan die van de ‘superfoods’ van een aantal jaar geleden. Ook daar is nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Vandaar dat de klassieke geneeskunde er nog wat meewarig tegenover staat.

‘De buitensporige claims die bepaalde kwakzalvers aan kruiden meegeven doen het imago van de kruidengeneeskunde geen goed’, zegt Peeters. ‘Kruiden genezen geen ernstige ziektes. Daarnaast is elk lichaam anders. Als jouw lichaam niet goed op een kruid reageert, zal dat kruid voor jou niet werkzaam zijn. Zo wordt algemeen aangenomen dat de erg populaire gemberplant niet bij iedereen werkt. Tegenwoordig promoten allerlei influencers ontstekingswerende gembershots en -sapjes. Gember is een erg verwarmend kruid, maar als je het vaak té warm hebt of je zit in de menopauze en hebt last van opvliegers, dan is gember geen goed idee. In de Chinese kruidengeneeskunde volgt men het effect van een welbepaald kruid op mensen altijd goed op. Dat is een element dat we in de westerse kruidengeneeskunde niet kennen. Tot slot mogen we kruidengeneeskunde niet verwarren met homeopathie of bachbloesemtherapie. In kruiden zijn aantoonbaar werkzame inhoudsstoffen aanwezig, bij homeopathie en bachbloesems niet.’

Wat is wetenschappelijk bewezen?

Zijn ondertussen wel al wetenschappelijk aangetoond: de antidepressieve werking van het stofje hypericine in sint-janskruid, de ondersteunende werking voor het hart van meidoorn en het effect van arnica of valkruid als zalf voor stijve en gevoelige spieren en bij spierverrekkingen en -scheuren. Onlangs werd ook wetenschappelijk bevestigd dat de veenbes helpt om blaasontstekingen te voorkomen, iets waartegen de plant al lang wordt gebruikt.

Peeters heeft een hart voor wetenschap en betreurt het gebrek aan onderzoek naar planten. ‘Er is heel weinig evidentie voor de geneeskrachtige werking van planten omdat er onvoldoende middelen zijn om zulk onderzoek te financieren. Het is haast ondoenbaar om de honderden tot wel duizend verschillende stoffen in een bepaald kruid te analyseren. Daardoor weten mensen niet altijd goed waar kruiden en planten allemaal goed voor zijn. Nochtans bevestigen de weinige studies die er wél zijn de traditionele kennis die al eeuwenlang wordt doorgegeven. Misschien moeten we opnieuw wat meer aandacht hebben voor de traditionele kennis van krachtige kruiden voor kleine kwaaltjes.’

Angst voor planten

Hoewel de herboristenopleidingen de laatste jaren duchtig vollopen, heerst er bij heel wat mensen nog altijd een zekere angst voor kruiden. Ze betwijfelen of ze wel veilig zijn of weten niet precies welk kruid ze in welke situatie moeten gebruiken, hoe ze het moeten gebruiken en hoelang. ‘Dat is zonde’, vindt Peeters, ‘want met een beetje basiskennis is het niet moeilijk om op de juiste manier en met succes kruiden te gebruiken’.

Zo legt Peeters uit dat je sommige kruiden, net zoals groenten, in grote hoeveelheden en dagelijks kunt gebruiken. Brandnetel is daar één van. Sterkere, medicinale kruiden mag je maar kort en in beperkte hoeveelheid innemen. ‘Overdreven gebruik van sommige kruiden is geen goed idee, want dat kan leiden tot maag- en darmklachten. Zo bevat het ontzettend bittere kruid alsem, waar vroeger absint werd van gemaakt, de sterke medicinale stof thujon. Een te hoge inname van thujon kan in theorie het zenuwstelsel aantasten. Uit onderzoek blijkt echter dat de hoeveelheid thujon in alsem in werkelijkheid bijlange niet hoog genoeg is. Toch doe je er goed aan om de aanbevolen dosis niet te overschrijden.’

‘En dan zijn er nog de giftige kruiden. Die gebruik je vanzelfsprekend beter niet’, waarschuwt Peeters. ‘Dat is een categorie die we overlaten aan gespecialiseerde labo’s. Denk aan taxus, dat uiterst giftig is maar waarvan een bestanddeel de grondstof vormt voor een kankermedicijn. Of vingerhoedskruid, dat in een medicijn tegen hartritmestoornissen zit.

Verdwijnende soorten

Net nu we de geneeskrachtige werkzaamheid van planten opnieuw beginnen te waarderen, zorgt de biodiversiteitscrisis ervoor dat plantensoorten waarvan we de therapeutische krachten nog onvoldoende kennen in een razendsnel tempo verdwijnen. Farmaceutische bedrijven proberen daarom traditionele genezers in het Amazonewoud nog snel uit te horen over die onbekende, maar mogelijk waardevolle soorten voor eventuele toepassingen in de toekomst. Maar ook in ons land verdwijnen soorten, merkt Peeters op. ‘De guldenroede, die het lichaam stimuleert om vocht af te drijven en een zuiverende werking heeft, vind je haast niet meer. Andere planten zijn dan weer in opmars dankzij de vele inspanningen die worden geleverd, zoals het verminderd gebruik van bestrijdingsmiddelen. Een tijd geleden zag je amper nog klaprozen, vandaag kleuren de wegbermen opnieuw rood. Hoewel ze familie is van de papaver, kun je de bloemen van de klaproos met een gerust hart gebruiken om een rustgevende thee of hoestsiroop van te maken. ‘