Van de slechtste naar de beste coronaleerling van de klas: Italië herademt

Italië lijkt het coronavirus onder controle te hebben, althans op dit moment. ‘De meeste Italianen volgen scrupuleus de basisregels.’

Het gaat véél beter’, zegt een enthousiaste Marco Stabile, chirurg in het Castel San Giovanniziekenhuis in Piacenza, een stad in de noordelijke regio Emilia-Romagna. Na Lombardije is dat de regio waar het coronavirus in Italië het hardst heeft toegeslagen. Toen we elkaar een paar maanden geleden voor het laatst spraken, lagen er 120 coronapatiënten in zijn tot covideenheid verbouwd ziekenhuis. ‘Vandaag zijn hier vrijwel geen coronapatiënten meer. De IC-afdeling is zelfs helemaal leeg’, zegt Stabile.

Italië herademt, letterlijk en figuurlijk. Toen begin mei de strenge nationale lockdown na drie maanden werd versoepeld, telde het land nog gemiddeld 1200 nieuwe coronabesmettingen per dag. Sinds begin juli blijft dat cijfer stabiel rond de 300. De helft van de nieuwe gevallen situeerde zich vorige week in Emilia-Romagna, Lombardije en de Veneto, maar het blijven kleine aantallen.

In totaal zijn al meer dan 35.000 Italianen als gevolg van het virus gestorven. Op het hoogtepunt van de corona-uitbraak waren er op sommige dagen bijna duizend doden, op dit moment zijn de dagelijkse overlijdens vaak op één hand te tellen. Er lagen afgelopen weekend nog 43 mensen op intensive care, tegenover 4000 in april. De voorbije weken werden verschillende kleine broeihaarden in het land opgespoord. Vaak ging het om geïmporteerde gevallen, door toeristen of bootmigranten. Het virus circuleert dus nog wel in Italië, maar op een laag pitje. Op de website van Buitenlandse Zaken is het hele land dan ook groen – veilig – ingekleurd.

Medisch huisarrest

Ondanks drukke stranden, feestende jongeren in strandbars en nul restricties op het aantal contacten – sociale bubbels kennen de Italianen niet – doet Italië het vandaag dus verrassend goed. ‘Maar de meeste Italianen volgen scrupuleus de basisregels’, weet dokter Stabile. ‘Handen wassen, afstand houden en een mondmasker dragen.’

Het mondmasker was verplicht van het begin van de lockdownversoepelingen in alle gesloten publieke ruimtes en veel Italianen dragen het ook gewoon op straat. Wie zich niet aan de regels houdt, riskeert hoge boetes en zelfs gevangenisstraffen. In winkels, restaurants en openbaar vervoer gaat er veel aandacht naar een veilige afstand. Ook nu nog rijden de meeste Italiaanse treinen maar op halve capaciteit. Verder heeft Italië, na een desastreuze start, een omvangrijk en fijnmazig systeem van monitoren, testen en opsporen uitgerold. Lokale dokters, gezondheidswerkers en regionale overheden rapporteren dagelijks uitgebreid tientallen indicatoren in verband met het virus aan de nationale overheid. Die verzamelt de gegevens in een nationaal platform en tekent op basis daarvan, samen met wetenschappers en experts, het beleid uit.

Bijna 12.000 positief geteste Italianen staan onder medisch huisarrest op dit moment – ook dat cijfer wordt dagelijks meegedeeld. ‘En die quarantaine is andere koek dan bij ons’, zegt Jean-Luc Gala, specialist infectieziekten in het Universitair Ziekenhuis Saint-Luc. ‘In Italië betekent quarantaine verplicht en totaal sociaal isolement. Je kunt niet nog even snel je boodschappen doen. De politie belt je op om er zeker van te zijn dat je thuis bent. En ze checken elke dag.’

Professor Gala is net terug uit Turijn, waar hij een paar weken lang heeft meegeholpen om op grote schaal en snel 6000 eerstelijnswerkers – politiemensen, hulpverleners, Rode Kruis-medewerkers – op corona te testen. ‘Italië test massaal, tienduizenden tests per dag. Het enige probleem is dat het in sommige regio’s dagen en zelfs weken kan duren voordat het resultaat bekend is. Daarom is onze hulp ingeroepen.’

Maar voor het overige is Gala onder de indruk van de Italiaanse aanpak. ‘Niet alleen vanwege hun indrukwekkende testcapaciteit. Italiaanse jongeren dragen ook haast altijd een masker, zonder te klagen. Niet alleen omdat ze zich bewust zijn van het gevaar, maar ook uit respect voor la mamma, la famiglia… Ze willen hun ouders en grootouders beschermen na de nationale ramp van de eerste coronagolf.’

‘Er leeft heel veel angst voor het virus, door wat Italië heeft meegemaakt’, zegt cardiologe Daniela Aschieri, die het Castel San Giovanni-ziekenhuis in Piacenza leidt. Ook Aschieri is ervan overtuigd dat op de eerste plaats het mondkapje de verspreiding van het virus op dit moment onder controle houdt. ‘Jongeren zetten het masker ook vaak binnen op, als ze bij hun ouders of grootouders op bezoek gaan.’ Maar ze maakt zich geen illusies. ‘Het virus zal zich opnieuw verspreiden, daar is geen kruid tegen gewassen. Het grote verschil is dat we vandaag, door breed te testen, het virus op de hielen zitten. Nieuwe, kleine uitbraken hebben we tot nu toe kunnen opsporen voordat ze onbeheersbaar worden. Tot er een vaccin is mogen we de aandacht niet laten verslappen. Uiteindelijk zal vooral ons eigen gedrag het virus eronder houden. Dat is de individuele verantwoordelijkheid van ieder van ons.’

Negationisten

Natuurlijk leeft niet iedereen in Italië de regels strikt na en is er ook protest. Matteo Salvini, de radicaal-rechtse Lega-leider die zichzelf probeert te heruitvinden in de oppositie nadat hij de eerste regering-Conte had opgeblazen, is de woordvoerder geworden van een groep antimondmaskeractivisten die in Italië ‘negationisten’ worden genoemd. Maar Salvini heeft in de coronacrisis flink wat krediet verspeeld. Aanvankelijk minimaliseerde hij het virus, vervolgens pleitte hij voor nóg strengere maatregelen dan de strengste lockdown van Europa die premier Giuseppe Conte had opgelegd, en nu schudt hij weer volop handjes en kust en omarmt hij zijn aanhangers, zonder mondkapje uiteraard. Ook de bekende operaster Andrea Bocelli riep de Italianen op om de mondmaskerplicht aan hun laars te lappen, maar hij heeft zich na felle kritiek alweer verontschuldigd.

Salvini beschuldigde de regering-Conte ervan besmette migranten te importeren, om zo nieuwe clusters te creëren en de noodtoestand te kunnen verlengen. De vraag is of de Italianen, vooral dan die in het zuiden van het land, zijn praatjes nog slikken. Jarenlang werden Zuid-Italianen door Salvini en zijn voormalige Lega Nord voor potverteerders en nietsnutten versleten. Maar tijdens de coronacrisis zagen de Italianen hoe Lega-gouverneurs in het noorden er een potje van maakten. En hoe als gevolg daarvan ook het zuiden van het land maandenlang op slot moest.

Italië betaalt een hoge economische prijs voor de lockdown, maar de gezondheid van de Italianen gaat voor, zegt premier Conte, en daar zijn veel Italianen het mee eens. Conte kreeg vorige week van het parlement de toestemming om de noodtoestand in het land tot half oktober te verlengen. Daardoor kan de premier lockdowns en andere noodmaatregelen opleggen zonder de goedkeuring van het parlement. Want Italië rekent zich nog niet rijk. Er was recent opnieuw een lichte toename van het aantal besmettingen en sommige experts sluiten niet uit dat Italië op dit moment gewoon mazzel heeft, maar dat de situatie snel kan kantelen.

Italië is vandaag een gewaarschuwd land. In de eerste coronagolf kon het (noord-)Italiaanse gezondheidsstelsel de druk niet aan. Er waren te weinig bedden, te weinig respiratoren, te weinig medisch beschermingsmateriaal, met als gevolg blinde paniek in de ziekenhuizen. ‘Deze keer zijn we er klaar voor’, zegt dokter Stabile in Piacenza. ‘De operatieruimtes in ons ziekenhuis, die we hadden vrijgemaakt voor covidpatiënten, zijn niet opnieuw in gebruik genomen. Dus als het nodig is, kunnen we die meteen heropenen.’