Uit een onderzoek in 50 Vlaamse scholen blijkt dat er hoge concentraties ultrafijnstof aanwezig zijn in de klas. Die luchtvervuiling dringt door tot in de cellen van de leerlingen. ‘Het is onbegrijpelijk dat scholen hun zuiveringsinstallaties verkopen of op zolder zetten’, zegt ventilatie-expert Bert Blocken.
Schadelijke stofdeeltjes in de lucht kunnen dementie, (borst)kanker, hart-, long- en tal van andere ziekten veroorzaken. De wetenschappelijke evidentie is er, maar dat luchtvervuiling een grote risicofactor is voor onze gezondheid dringt toch onvoldoende door.
‘Dat in tegenstelling tot de stofdeeltjes zelf,’ zegt ventilatie-expert Bert Blocken (KU Leuven en Heriot-Watt University), ‘die dringen diep door in ons lichaam. Hoe kleiner, hoe dieper. Deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer (dat is 30 keer kleiner dan de diameter van een menselijk haar, nvdr) gaan al diep tot in de longen. Tot 1 micrometer nestelen ze zich in de longblaasjes, en kleiner dan 0,1 micrometer gaan ze door de celwanden heen en komen zo in de bloedstroom terecht.’
‘Die kleinste categorie heet ultrafijnstof. Dat reist door het hele lichaam en tast mogelijk elk orgaan in ons lichaam aan. Van kop tot teen zitten we met deeltjes die lichaamsvreemd zijn. Dat verzin ik niet, er is al meer dan twintig jaar veel wetenschappelijk bewijs voor. Dat gaat van hersenaandoeningen tot afwijkingen bij geboortes van mensen die dicht bij bronnen van ultrafijnstof wonen. Die literatuur lezen maakt je niet vrolijk.’
Van dementie tot covid: luchtvervuiling tast elk orgaan in ons lichaam aan
‘Zelf heb ik een luchtzuiveringsinstallatie in mijn kantoor en in mijn woonkamer. Tijdens de coronacrisis hebben we in vijftig Vlaamse en vijftig Nederlandse scholen zulke luchtreinigers geplaatst. Zo konden we de lucht die leerlingen uitademen verversen om de verspreiding van virussen tegen te gaan. Tegelijkertijd zijn we ook fijnstof gaan analyseren.’
Al de data moet nog geanalyseerd worden, maar aan Knack kan Blocken zijn voornaamste conclusie al meegeven: ‘In heel wat scholen hebben we tot 80% deeltjes kleiner dan 1 micrometer gemeten. We zijn geschrokken van dat slechte nieuws: de schadelijkste deeltjes blijken veruit het meest voor te komen.’
Hoe verklaart u dat?
Bert Blocken: Die schadelijke lucht is overal, dus ook in het klaslokaal. Het ultrafijnstof komt in de lucht vooral door verbrandingsprocessen. Zo filteren de luchtreinigingsinstallaties van een staalfabriek wel efficiënt de grotere stofdeeltjes uit hun rookpluimen, maar de allerkleinste deeltjes verwijderen is moeilijker. De diesel- en benzinewagens zijn steeds efficiënter geworden, maar dat heeft ook gezorgd voor meer kleine deeltjes in de uitlaat.
Toch kunnen de luchtreinigers die na corona in sommige klassen kwamen soelaas bieden?
Blocken: Tot 0,2 micrometer kunnen die luchtreinigers in elk geval efficiënt stofdeeltjes verwijderen, maar voor de kleinere deeltjes is dat een stuk moeilijker. Toch kunnen we de concentratie van fijnstof in de klassen met voldoende sterke luchtreinigers tien tot twintig keer verminderen. Ik heb de steden en gemeenten proberen te overtuigen om die luchtreinigers na corona te blijven gebruiken. Maar het zou me verbazen als een van die steden of gemeenten de luchtreinigers nog effectief elke dag laat draaien. Integendeel, ik weet dat die reinigers soms openbaar zijn verkocht of op zolder zijn beland. De reden? Het neemt wat plaats in en het maakt een beetje lawaai, maar dat weegt echt niet op tegen de gezondheidswinst voor de leerlingen.
We zijn geschrokken van dat slechte nieuws: de schadelijkste deeltjes blijken veruit het meest voor te komen.
Het probleem is ook letterlijk onzichtbaar.
Blocken: Klopt, en dat helpt niet om de urgentie duidelijk te maken. In sommige klaslokalen hebben wij tot 400.000 deeltjes per liter lucht gemeten. Het is pas wanneer die aantallen vele malen groter zijn dat je een soort smog zou zien. De overgrote meerderheid van de bevolking staat er niet bij stil.
In 2018 had je het burgerwetenschappelijk project Curieuzeneuzen, waarbij Vlamingen zelf de luchtkwaliteit gingen meten. Dat heeft geholpen voor de bewustwording. Maar daar werd geen fijnstof gemeten, wel NO2. De meeste fijnstofmeters en ook de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie gaan overigens maar tot deeltjes van de grootteorde van 2,5 micrometer. Nu blijkt de situatie nog veel erger dan al gedacht.
Eind vorige maand werd een Europees akkoord gesloten dat de jaarlijkse toegestane concentratie van fijnstof aanscherpt van 25 microgram per kubieke meter tot 10 microgram per kubieke meter. Is dat voldoende?
Blocken: Die nieuwe jaarnorm gaat dus over fijnstof en niet over het hele fijne of ultrafijnstof. Ik denk dat het nog tientallen jaren zal duren voor er richtlijnen voor het schadelijkere ultrafijnstof komen. Nationale overheden kijken daarvoor altijd naar de Wereldgezondheidsorganisatie of de Europese Unie voor rugdekking, maar die werken tergend traag. En er is nu in België wel een een luchtkwaliteitslabel, maar het is niet verplicht. Da’s beter dan niets, zeker?
Gezonde lucht binnen? ‘De overheid verplicht geen helder kwaliteitslabel’
In vergelijking met pakweg vijftig jaar geleden is er minder fijnstof volgens de metingen. We kunnen nu beter meten, maar de luchtkwaliteit is toch verbeterd?
Blocken: Het klopt dat er vaak minder fijnstof is dan decennia geleden wat de grotere deeltjes betreft. Maar op het vlak van ultrafijnstof weten we dat eigenlijk niet. Dat wordt te weinig gemeten. Op dat vlak varen we deels blind.
Tot slot: hoeveel kost het als mensen zelf willen investeren in zuiverdere lucht? En verdient u daar zelf iets aan?
Blocken: De kostprijs varieert. De luchtreiniger in mijn kantoor heeft 600 euro gekost. Ik verhuis binnenkort naar Schotland en mijn nieuwe luchtreiniger daar heeft 1200 euro gekost. Oorspronkelijk kostte die 4500 euro, maar de producent had te veel stock laten maken. Hun verwachting was dat door de coronacrisis iedereen zo’n luchtreiniger zou kopen, maar ze raken hem aan de straatstenen niet kwijt. Helaas zijn we de les van luchtkwaliteit snel vergeten na de crisis.
En ik verdien zelf nul euro aan luchtreinigers. Ik wilde dat niet. In het begin van de coronapandemie heb ik dat voor mezelf beslist. Ik wil ook elke schijn van belangenvermenging of partijdigheid vermijden. Ik vermeld altijd de partners van onze onderzoeksprojecten, zoals dat hoort, maar ik zal nooit reclame maken voor één merk. Het enige wat ik hoop, is dat mensen kwalitatieve luchtreinigers aanschaffen, en geen slechte producten die vooral ozon en stikstofdioxiden verspreiden – zulke modellen zijn er helaas ook. En als je investeert in je gezondheid, laat die luchtreiniger dan niet op de zolder stof vergaren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier