Ugur Sahin en Özlem Türeci (BioNTech): ‘Zonder booster houden we deltavariant niet onder controle’

Kunnen we al booster shots uitdelen en jonge kinderen vaccineren, wanneer in sommige landen bijna niemand beschermd is tegen het coronavirus? ‘In 2022 zullen er genoeg vaccins zijn om de hele wereld in te enten’, zegt Ugur Sahin van BioNTech.

Een jaar geleden wisten we nog niet of er een vaccin op de markt zou komen, nu zijn velen al twee keer ingeënt. Maar dat betekent niet dat de pandemie voorbij is, zeggen Ugur Sahin en Özlem Türeci, het dokterskoppel dat samen met Christoph Huber BioNTech oprichtte, het Duitse biotechnologiebedrijf dat het eerste SARS-CoV-2-vaccin lanceerde. We hebben lang gehoopt dat vaccins de pandemie onder controle zouden krijgen. Hebben we het virus onderschat? ‘Nee. Het virus blijft zich bijna uitsluitend verspreiden onder mensen die niet beschermd zijn’, zegt Sahin.

In uw nieuwe boek Project Lightspeed vertelt u hoe u erin slaagde in een recordtijd een vaccin te ontwikkelen. Bent u boos op al die vaccinatieweigeraars?

Türeci: Helemaal niet. Als artsen en wetenschappers vinden we dat iedereen zelf moet kunnen beslissen om zich al dan niet te laten vaccineren.

Moeten overheden meer doen om de campagne op te drijven?

Sahin: We hebben als samenleving nog zo’n 60 dagen om een harde winter te voorkomen. We moeten doen wat we kunnen om in deze twee maanden zo veel mogelijk mensen te mobiliseren. Hoe krijgen we niet-gevaccineerden mee? Alle ideeën zijn welkom.

De deltavariant is veel besmettelijker dan aanvankelijk werd gevreesd. Het vaccin van BioNTech heeft het met deze mutant ook veel moeilijker dan met de vorige varianten.

Sahin: Gelukkig is de deltavariant geen supermutant. De variant verspreidt zich zeer effectief, maar reageert voorlopig goed op het vaccin.

Hoe goed precies? Er circuleren tegenstrijdige rapporten, vooral uit Israël, over hoe en wanneer de bescherming van het vaccin afneemt.

Türeci: Eerst en vooral: bescherming tegen infectie neemt met de tijd af, bescherming tegen ernstige ziekte houdt langer aan. Dat is te danken aan de T-cel-immuniteit, die in veel onderzoeksgegevens ontbreekt.

Sahin: Bij een besmetting met de deltavariant worden er sneller veel virusdeeltjes geproduceerd en is er dus een hogere antilichaamsspiegel nodig dan bij het oorspronkelijke virus. Tegelijk neemt de hoeveelheid door vaccinatie opgewekte antilichamen na ongeveer zes maanden af – en sneller als het tweede vaccin al na drie weken werd gegeven. Dat laten de data uit Israël zien, waar er veel doorbraakbesmettingen zijn. In Europa werd er doorgaans pas na zes weken een tweede dosis toegediend. We kunnen dus verwachten dat de bescherming door het vaccin hier langer zal duren.

Türeci: Recente studies uit Groot-Brittannië tonen aan dat de bescherming tegen infectie door de deltavariant nog steeds 74 procent is. Maar de boosterprik, de derde vaccinatie dus, is sneller nodig dan we hadden gehoopt.

Dus u pleit nu voor een booster shot?

Sahin: Zonder een booster houden we de deltavariant niet onder controle.

Overheden hebben nochtans nog geen aanbevelingen gedaan over een derde prik.

Sahin: Ik verwacht in de komende weken veel studieresultaten die aantonen dat een booster belangrijk is. Het Israëlische ministerie van Volksgezondheid heeft gegevens gepubliceerd waaruit blijkt dat na een derde vaccinatie de bescherming tegen besmetting met de deltavariant meer dan 95 procent bedraagt.

Krijgen we, als het slecht loopt, over een paar maanden een vierde prik?

Türeci: Die zal pas veel later nodig zijn. Een derde dosis leidt tot zeer hoge antilichaamsconcentraties – even hoog of hoger dan na de tweede dosis.

Ziet u al nieuwe mutanten opduiken waartegen zelfs een booster niet werkt, en die dus een nieuw vaccin noodzakelijk maken?

Türeci: Tot nu toe niet, maar we moeten waakzaam blijven. Het zou gevaarlijk zijn om overhaast te werk te gaan en bij elke variant in paniek de wereldproductie te veranderen. Daarom onderzoeken deskundigen zorgvuldig of nieuwe vaccins nodig zijn. Indien wordt vastgesteld dat een variant resistent is tegen het huidige antigeen, kunnen de mRNA-vaccins snel worden aangepast.

Veel ouders zijn bang dat er binnenkort een variant ontstaat die ook kinderen zwaar kan treffen. Wanneer kunnen we een vaccin verwachten voor kinderen onder de twaalf jaar?

Türeci: De komende weken leggen wij de resultaten van ons onderzoek bij vijf- tot elfjarigen voor aan overheden wereldwijd en dienen we een aanvraag in voor de goedkeuring van het vaccin voor die leeftijdsgroep.

Critici vinden dat de vaccinatie van kinderen in geïndustrialiseerde landen moet wachten tot het vaccin verspreid is in delen van de wereld waar nog nauwelijks mensen zijn beschermd, zoals in Afrika.

Sahin: Het aantal vaccindoses is niet langer een beperkende factor. Uiterlijk in 2022 zullen er genoeg vaccins zijn om de hele wereld in te enten. Wij hebben onze productiecapaciteiten enorm kunnen verhogen. Dit jaar zullen wij via ons netwerk drie miljard doses kunnen produceren, volgend jaar zijn vier tot vijf miljard doses haalbaar. Ook andere leveranciers kampen niet langer met productieproblemen. Alleen al in Europa zullen de vaccinproducenten volgend jaar een capaciteit van 500 miljoen doses per maand bereiken.

Türeci: We willen de hele wereld kunnen bevoorraden. Tegen het einde van het jaar kunnen we coronavaccins laten produceren voor Afrika, en in Afrika.

Net daar lijkt de weerstand tegen vaccinatie groot.

Sahin: Dat is een probleem. Maar in gesprekken met verschillende landen stellen we tegelijk vast dat er niet alleen grote belangstelling is om vaccins te krijgen, maar ook om ze ter plaatse te produceren. Dat is een belangrijk verschil. Al moet de kwaliteit van het daar geproduceerde vaccin even hoog zijn als in de geïndustrialiseerde landen.

BioNTech richtte zich aanvankelijk op kankeronderzoek. Alles inzetten op een nieuwe infectieziekte was behoorlijk riskant. U had uw bedrijf kunnen opdoeken als het vaccin niet had gewerkt.

Türeci: Dat is een morele kwestie. We hadden twee opties: doorgaan alsof er niets aan de hand was, of moedig zijn en deze grote stap zetten. Nietsdoen leek veel riskanter – voor ons personeel, voor het bedrijf en voor de patiënten in de klinische onderzoeken.

Bent u nu in staat om veel sneller nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen?

Türeci: Er zijn heel wat spelers betrokken bij de lancering van een nieuw medicijn, van de leveranciers tot de regulerende overheden. Het coronavaccin was natuurlijk een groot modelproject waarbij we konden leren hoe we doeltreffender, sneller en minder bureaucratisch kunnen samenwerken.

Sahin: We moeten als samenleving nadenken over hoe belangrijk de ontwikkeling van geneesmiddelen voor ons is. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat nieuwe medicijnen sneller worden ontwikkeld en vlotter bij de patiënten geraken?

Een van uw volgende grote projecten is een medicijn tegen malaria. Schiet dat op?

Sahin: Honderdduizenden mensen sterven jaarlijks aan malaria en tuberculose. Wij werken al tientallen jaren samen met vele deskundigen en zouden wel eens snel vooruitgang kunnen boeken. We willen onze eerste klinische tests met een vaccin tegen malaria in 2022 starten.