Er is niets mis mee om een tijdje te tobben. Maar waar ligt de grens tussen normaal en overdreven? Het onderzoek daarnaar is vrij recent. Wie beheerst wordt door zijn piekergedrag en er vanaf wil, moet drie fasen doorlopen.
We spreken van piekeren wanneer zorgen of negatieve en angstige gedachten oncontroleerbaar en lang durig door ons hoofd dolen. Op zich is het een banaal psychologisch proces, maar het kan uit de hand lopen. In ernstige gevallen gaat het volgens de Amerikaanse psychologe Susan Nolen-Hoeksema over een overweldigende en overheersende stortvloed die onze emoties en energie langzaam maar zeker onderuithaalt en ons belemmert in ons functioneren.
In 1987 definieerde de Amerikaanse vereniging van psychiaters (APA) piekeren als hét kernsymptoom van de gegeneraliseerde angststoornis (Generalized Anxiety Disorder), een psychiatrische aandoening. Piekeren wordt ook vaak geassocieerd met depressie. Depressie wordt vooral gekenmerkt door een negatief oordeel over de toekomst, de wereld en de eigen persoon, wat kan versterkt worden door overdreven piekeren.
Zorgen maken zorgen
Negatieve gedachten steken vooral de kop op tijdens pauzes in de dagelijkse bezigheden. Het piekmoment voor piekeren ligt dan ook in bed, en niet zelden gaat dat ten koste van de slaap.
De meest voorkomende items zijn gezondheidskwesties, relaties (met partner, familie en vrienden), werk en carrière, verlies en trauma, en kinderen en maatschappij. Aan de orde zijn de eigen fouten en gebreken, of het onrecht door anderen aangedaan. Het piekeren kan gericht zijn op wat in het verleden gebeurde (rumineren of herkauwen) of op dreigingen die in feite niet reëel zijn. Het kan ook leiden tot piekeren over piekeren, het zogenaamde metapiekeren. Men kan zich zorgen maken over het feit dat men piekert en de mogelijke negatieve gevolgen daarvan. De aanleiding van een piekersessie is meestal een specifiek voorval, klein of groot. Wat kan uitdeinen tot fundamentele kwesties zoals “wat doe ik met mijn leven ?” en “waarom ben ik niet gelukkig ?”. Negatieve gedachten steken vooral de kop op tijdens pauzes in de dagelijkse bezigheden. Het piekmoment voor piekeren ligt dan ook in bed, en niet zelden gaat dat ten koste van de slaap.
Gedachtepollutie
Nadenken over onze emoties en hun oor zaken is op zich geen slechte zaak, want ze verdringen lost niets op. Het probleem met piekeren is echter dat het geen inzicht in de gebeurtenissen uit het verleden verschaft en het ook niet helpt om oplossingen te vinden. Integendeel : pathologische piekeraars ontwikkelen foute denkpatronen, waardoor ze overdreven of verkeerde conclusies trekken en hun vermogens aantasten om problemen aan te pakken of te relativeren. Piekeraars vervuilen de gedachten met negativiteit, met uiteindelijk een verstarring tot gevolg. Ze negeren wat positief is en malen maar door over mislukkingen, verliezen en teleurstellingen. Ze raken ervan overtuigd dat de toekomst niets anders dan dat zal bieden. Ze draaien in een kringetje rond, raken gedemoraliseerd en voelen zich hopeloos. Piekeren kan op die manier een depressieve stemming versterken of verlengen of kwalijke gedachten aanwakkeren. Het is contraproductief, maakt het leven zwaarder. Het kan relaties schaden en zelfs bijdragen tot ernstige geestelijke stoornissen zoals depressie, verregaande angst en verslaving.
De schaar in de cirkel
Eigenlijk komt piekeren neer op een vicieuze cirkel van te veel negatief denken en te weinig doen. Wie beheerst wordt door zijn piekergedrag en er vanaf wil, moet volgens Susan Nolen-Hoeksema drie fasen doorlopen.
Een eerste stap is het loskomen uit de greep van het piekeren. Dat doe je in de eerste plaats door jezelf ervan te overtuigen dat het je geen diepe inzichten geeft, maar je in een oncontroleerbare neerwaartse spiraal brengt. Doorbreek het piekeren dan met een positieve afleiding, liefst een afleiding die concentratie en fysieke activiteit vereist. Roep eventueel de hulp in van anderen om je gedachten te ordenen, maar let erop dat zij het vuur niet aanwakkeren. Voor sommige mensen kan het ook helpen om hun zorgen op papier te zetten of korte piekermomenten in te plannen. Om te vermijden dat die uit de hand lopen, kan je ze door anderen laten beëindigen.
Pathologische piekeraars negeren wat positief is en malen maar door over mislukkingen. Zo komen ze in een negatieve spiraal terecht.
Stoppen met piekeren betekent niet dat je je negatieve gevoelens moet verdringen. Nadat de cirkel is doorbroken, is de volgende stap : je problemen oplossen. Tijdens het piekeren kon dat niet, want je bekeek alles door een vervormende lens. Verander dus je perspectief, denk oplossingsgericht, stop met jezelf te vergelijken en zoek de oorzaken van je emoties niet altijd te ver. Geloof in jezelf en in je plannen, train je moed en zelf ver trouwen.
De derde en laatste stap probeert valkuilen in de toekomst te vermijden, bijvoorbeeld door je zwakheden te identificeren en er iets aan te doen of ze te aanvaarden, door niet heilzame doelen los te laten of bij te sturen, door ervoor te zorgen dat je zelfbeeld zich baseert op meer dan 1 rol of relatie (bijvoorbeeld “moeder van”), en door tijd te maken voor leuke ervaringen en ontspanning.
Voor niet-piekeraars klinken deze oplossingen eenvoudig. Voor piekeraars vormen ze een uitdaging van formaat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
