Toxisch textiel: gif in onze kleren maakt kinderen ziek

Kleren kunnen onze gezondheid schaden, waarschuwen toxicologen, microbiologen en chemici. Vooral kinderen krijgen makkelijk schadelijke chemicaliën en zware metalen binnen via textiel.

‘Er was eens, in een koninkrijk hier niet ver vandaan, een enorme fabriek waar arbeiders al je kinderkleren in elkaar stikten. Om je kleertjes in te kleuren, maakten ze gebruik van kleine monstertjes. Die verstopten zich in de schoenen, rokjes en truitjes en kwamen zo terecht in de kleerkasten van kinderen overal ter wereld!’ Zo begint de Greenpeacecampagne Little Monsters, een sprookje – ‘zeg maar nachtmerrie’, schrijft Greenpeace – om ons te waarschuwen voor de toxiciteit van (kinder)kleren.

De campagne is intussen tien jaar oud, maar het sprookje is nog altijd beangstigend relevant. De Amerikaanse journaliste Alden Wicker schrijft erover in haar boek To Dye For. Daarin wijst ze op de vele chemicaliën – tot 8000 verschillende soorten – die textielfabrikanten gebruiken om kledij te verven of een afwerking (veredeling) te geven. Om één T-shirt te kleuren is al snel 150 gram chemicaliën nodig.

Van zware metalen tot hormoonverstoorders en forever chemicals: onze kleerkast hangt er vol mee. Wicker beschrijft symptomen en ziektes, van uitslag, haaruitval en luchtweginfecties tot vruchtbaarheidsproblemen en kankers. Kinderen lopen het grootste gevaar, omdat hun huid een relatief kleine oppervlakte beslaat.

Mickey Mouse

Op de website Safety Gate houdt de Europese Commissie bij hoe vaak merken schadelijke chemicaliën op de markt gebracht hebben. Kindermerken blijven niet gespaard: maar liefst 146 terugroepingen staan op naam van Walt Disney. (Ter vergelijking: Primark heeft er 26, Zeeman 10, H&M 8 en Zara 5.) Afgelopen zomer heeft Disney nog flipflops met een afbeelding van de Kleine Zeemeermin ingetrokken nadat douaniers 7,79 procent ftalaten op de schoentjes hadden aangetroffen. De limiet voor die hormoonverstoorder is vastgelegd op 0,1 gewichtsprocent.

Wicker brengt ftalaten in verband met een stijging in het aantal intersekse kinderen dat geboren wordt: kinderen met onduidelijke geslachtskenmerken. ‘Al zijn ftalaten vooral problematisch bij zwangerschapskledij’, zegt ze aan de telefoon vanuit New York. ‘Jonge meisjes die hormoonverstoorders binnenkrijgen, krijgen sneller hun maandstonden en lopen een hoger risico om later borstkanker te krijgen.’

Jonge meisjes die hormoonverstoorders binnenkrijgen, krijgen sneller hun maandstonden.

‘Mickey Mouse is niet onschuldig’, kopte ook Testaankoop na een studie uit 2018. Het zijn voornamelijk de printjes – geplastificeerde opdrukken van bijvoorbeeld tekenfilmfiguren in pvc – die hormoonverstorende stoffen bevatten. ‘Vooral baby’s en kleine kinderen zijn er gevoelig voor, met hun dunne huid en immuunsysteem in volle ontwikkeling. Ze stoppen kleren vaak in hun mond en krijgen zo toxische stoffen binnen.’

De Europese Commissie wil in 2025 het beruchte PFAS verbieden. De waterdichte of vlekvrije schooluniformen, regenjassen, kussenslopen en matrasbeschermers waar uw kinderen in rondlopen of op slapen blijken erin gedrenkt. ‘Zelfs bij degenen die zich in de markt zetten als ecologisch of niet-toxich’, stelt Kathryn Rodgers, expert milieu en gezondheid aan Boston University, in het vakblad Environmental Science & Technology. ‘Ook als je kledij met een biolabel koopt, kun je er nog altijd van uitgaan dat er schadelijke chemicaliën mee gemoeid zijn.’

Chemicaliën op biostof

Textielingenieur Alexandra De Raeve (HOGent) bevestigt dat de meeste biolabels enkel garanderen dat de grondstof van een kledingstuk (bijvoorbeeld katoen of wol) biologisch geteeld werd. ‘Maar in latere fases komt er nog altijd een veelvoud aan chemicaliën bij te pas. De fabricage van textiel mag dan mechanisch zijn, de voorbehandeling en veredeling zijn pure chemie. En synthetische vezels zoals polyester zijn gemaakt van fossiele brandstoffen, wat ze sowieso chemisch maakt.’

Lees er de etiketten maar opna: twee derde van onze kleerkast bestaat uit kunststoffen, van polyester tot acryl. Synthetisch materiaal is volgens Wicker hoogst problematisch. ‘Stel je voor dat je een plastic zakje wilt verven, of een petfles. Dat lukt niet zomaar, daar zijn specifieke verfstoffen voor nodig.’ Microbioloog Chris Callewaert (UGent) zegt dan weer dat polyester de bacteriën op onze huid, een deel van ons microbioom, sterk aantast. ‘Er blijven ook vaker geurtjes in hangen, die we er moeilijk uitgewassen krijgen. Producenten zoeken nu oplossingen om zweetgeur uit polyester te krijgen, maar daarvoor gebruiken ze zware metalen zoals nanozilver, die op hun beurt óók schadelijk zijn.’

In To Dye For stelt chemicus Lee Ferguson (Duke University) dat ‘het kleuren van polyester altijd gezondheidsrisico’s inhoudt’ vanwege de aanwezigheid van kankerverwekkende azokleurstoffen. Wicker raadt af om polyester kinderkledij in te felle kleuren te kopen, omdat de felheid kan wijzen op de aanwezigheid van die stoffen. Toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven) waarschuwt dat sommige kleurstoffen in extremis tot blaastumoren kunnen leiden. Sinds 2002 verbiedt Europa 22 soorten azokleurstoffen en volgens het onderzoeksinstituut Centexbel zijn ze grotendeels uitgefaseerd. Toch vermeldt Safety Gate 67 overtredingen. De laatste keer dat de stoffen op kinderkledij gevonden werden, dateert van 2019. Maar ook dit jaar is er nog één kledingstuk voor volwassenen – opvallend: het gaat om een bivakmuts – onderschept door de Europese douane.

Lederwaren

EU-regelgeving, REACH genaamd, legt drempelwaarden op aan chemische bedrijven. Recent vroeg de Europese Commissie een nieuwe studie aan, REACH4Textiles, waarbij 160 kledingstukken uit België, Duitsland en Italië aan 2374 labtests werden onderworpen. 26 kledingstukken (16,25 procent), waarvan 3 van de 25 kinderkledingstukken (12 procent), voldeden niet aan de limieten die REACH oplegt aan producten bestemd voor de Europese markt. Een op de vier lederen kledingstukken bleek chroom VI te bevatten, een zwaar metaal dat in ons lichaam omgezet wordt naar een andere chroomvariant (chroom III), die onze cellen aantast en kanker kan veroorzaken. 7 procent bevatte een ander zwaar metaal, nikkel. In 5 procent kwamen ftalaten naar boven, aan 3 procent hingen nog vetafstotende detergenten zoals nonylphenol ethoxylaat.

‘Die resultaten liggen in de lijn van eerdere tests’, zegt Stijn Steuperaert, adviseur gezondheid en milieu bij Centexbel en projectleider van REACH4Textiles. Hij verwijst naar Greenpeacerapporten waaruit blijkt dat ftalaten en nonylphenol ethoxylaat sterk aanwezig zijn in kledij, soms wel in een op de vijf kledingstukken.

Ook de Belgische overheid test kledij op schadelijke chemicaliën. Vorig jaar onderzocht de FOD Volksgezondheid 26 kledingstukken, waarvan de helft kinderkledij, van ‘courante, goedkope merken’. Hier was er wel goed nieuws: de FOD heeft geen overschrijdingen vastgesteld. ‘Al kun je daarmee niet stellen dat de hele markt veilig is, natuurlijk’, zegt Chris Van Den Hole, diensthoofd van de federale milieu-inspectie. ‘Daarvoor is het aantal samples te beperkt.’

Ter vergelijking: gemiddeld test Greenpeace 66,6 kledingstukken per onderzoek. H&M en IKEA lieten in 2021 op eigen initiatief 341 kledingstukken testen, waarvan 169 polyester stukken. Slechts 17 synthetische stoffen bleken in orde, bij de andere zijn overschrijdingen vastgesteld, waaronder ftalaten in 42 gevallen.

‘Geen eigen lab’

De reden waarom onze overheid slechts beperkt test, hoeven we niet ver te zoeken. ‘We hebben niet de middelen om jaarlijks onderzoek te doen naar chemicaliën in kledij’, zegt Van Den Hole. ‘Aan kleren kun je niet ruiken of zien dat er schadelijke stoffen mee gemoeid zijn. Als er sprake zou zijn van een risico, is een dure labtest de enige manier om dat te controleren.’ Dan is het makkelijker, geeft hij toe, om bijvoorbeeld goedkope juwelen op zware metalen te controleren. Dat kun je meten met één apparaat, wat het makkelijk maakt voor de douane om een teveel aan cadmium, nikkel of lood op te merken. ‘Wij hebben zelf geen laboratoria. Daarvoor moeten we externe partners aanspreken, waar telkens een openbare aanbesteding voor moet worden uitgeschreven.’

Kinderen lopen het grootste gevaar, omdat hun huid een relatief kleine oppervlakte beslaat.

Per staal lopen die kosten op tot 1000 euro of meer, goed voor een prijskaartje van ruim 26.000 euro. De kostprijs van REACH4Textiles mag Steuperaert niet exact noemen, maar het ligt in de grootteorde van ‘enkele honderdduizenden euro’s’. Voor haar boek liet Wicker vijf kledingstukken testen, goed voor een rekening van 9638 dollar (8987 euro). In haar geval overschreden twee kledingstukken de limieten voor chroom, nikkel, nonylphenol ethoxylaat en het minder bekende pentylphenol, een chemische verbinding die de Europese Commissie classificeert als pesticide.

Hoewel Centexbel meldt dat de overheid meer marktcontrole doet dan vroeger, is het aantal ambtenaren dat op REACH werkt veelal beperkt. Bij de FOD Volksgezondheid werken er 21 ambtenaren op, van wie 5 à 6 zich toeleggen op het beperken van chemische stoffen.

Ook de REACH-wetgeving zelf blijkt beperkt in slagkracht. ‘Eerder dan een controleorgaan is REACH een registratiemechanisme’, zegt Tycho Vanhauwaert, beleidsmedewerker bij Bond Beter Leefmilieu. Als een bedrijf nieuwe chemicaliën wil gebruiken, moet het die eerst melden via REACH. Dat proces gaat vrij snel, het duurt enkele weken. Als nadien blijkt dat een chemische stof toch gevaarlijk is – carcinogeen, bijvoorbeeld, zoals in het geval van azokleurstoffen – dan kan het jaren duren vooraleer REACH het gebruik van de stoffen inperkt.

Pieter Luys, expert risicobeheersing van chemische producten bij de FOD Volksgezondheid, bevestigt die gang van zaken. Een concreet voorbeeld is opnieuw PFAS, een dossier dat Luys door en door kent. PFAS zou zoals gezegd worden verboden in 2025, terwijl al veel langer duidelijk is dat de persistente chemicaliën schadelijk zijn voor onze gezondheid.

Momenteel werkt de Europese Commissie aan een verstrenging van de REACH-regelgeving. Als die erdoor komt, zouden niet alleen kankerverwekkende of mutagene chemicaliën verboden worden, maar ook persistente – wat PFAS sowieso uitsluit van de Europese markt. Ook zouden de restrictieprocedures sneller afgehandeld moeten worden, meent Vanhauwaert. ‘België heeft zich altijd een voorstander van REACH getoond. Maar nu de Europese verkiezingen in het verschiet liggen, zijn de ambities veel lager dan voordien.’ Luys acht de kans ‘zeer klein tot onbestaande’ dat de huidige commissie de verstrenging er nog doorkrijgt.

Namaakartikelen

In afwachting van EU-ingrepen is er gelukkig nog boerenverstand. Wicker geeft praktische tips. ‘De laagst geprijsde kledingstukken, zoals die van de Chinese webshop Shein, zijn hoe dan ook niet veilig’, oordeelt ze. ‘Zeker als we kleren rechtstreeks vanuit China bestellen, moeten we opletten.’ Ze citeert onderzoek van de Canadese openbare omroep, die kinder- en zwangerschapskledij van AliExpress en Shein getest heeft op lood, PFAS en ftalaten. Een op de vijf kinderkledingstukken overschreed de limieten. Ook bij later onderzoek naar Shein door Greenpeace bleek 15 procent toxische stoffen te bevatten. Recent wint de Chinese concurrent Temu aan populariteit. ‘Daar is momenteel minder onderzoek naar, wat betekent dat het waarschijnlijk nog gevaarlijker is’, waarschuwt Wicker. Aan de telefoon wijst ze ook op een terugroeping van kinderschoentjes van een onbekend merk op Amazon, eind 2022. ‘In vergelijking met e-commerceplatformen zijn kleren van courante merken als Levi’s en zelfs H&M veiliger, omdat die hun imago willen beschermen.’

Ook namaakartikelen vormen een risico: een op de drie bevat arseen, lood en ftalaten, blijkt uit tests van de American Apparel & Footwear Association. ‘In Bangkok maar evengoed in Brussel vind je winkels met namaakproducten die mensen lokken omdat ze goedkoop zijn’, zegt ook Tytgat. ‘Denk aan merknamen die verkeerd gespeld zijn, zoals Gucci met één c. In dat soort producten zitten vaak nog azokleurstoffen. Pas daar toch maar mee op.’ Tegelijk benadrukt Wicker dat ook dure merken in hetzelfde bedje ziek kunnen zijn. Op haar website EcoCult somt ze op welke luxemerken geen of amper interne regels omtrent chemicaliën (chemical management policies) kunnen voorleggen. Het gaat om klinkende namen zoals Prada, Chanel, Dolce & Gabbana en Longchamp.

Een betere optie, ook voor het gezinsbudget, is de aankoop van tweedehandse kinderkledij. Die is doorgaans al zo vaak gewassen dat er amper nog chemische stoffen op achterblijven. Dan hebben ze niet meer dezelfde eigenschappen als voorheen – de geur-, water- en vlekbestendigheid van kleding met nanozilver en PFAS-jasjes indachtig – maar juist dat soort performance wear moeten we volgens Wicker vermijden.

Geruststellend label

Het bekendste label dat wil garanderen dat het eindproduct vrij is van schadelijke stoffen heet Oeko-Tex (Standaard 100). Wicker noemt ook Bluesign, Scivera en het biolabel GOTS, dat niet de teelt maar het productieproces erna certificeert. Niet elk truitje met een label ondergaat weliswaar een dure labtest: ook hier gaat het om staalnames.

De FOD Volksgezondheid raadt aan om kleren te wassen voor het eerste gebruik. ‘Al kunnen we niet alle toxische stoffen zomaar uitwassen’, zegt Centexbeladviseur Edwin Maes. ‘Door middel van een wasbeurt komen chemicaliën bovendien in het milieu terecht, waar ze zich ophopen. Ze belanden in zee, waar ze opgegeten worden door vissen en in onze voedselketen terechtkomen.’

Chemische deeltjes komen bovendien los van het textiel als we ergens tegen aanbotsen of wrijven, vertelt Wicker. ‘Zo komen ze in de lucht, op ons voedsel en uiteindelijk in onze mond terecht. Sommige critici lachten mijn onderzoek weg met de bedenking dat we “onze kleren toch niet opeten”. Maar dat doen we dus wel.’ Ze dringt aan op een ingrediëntenlijst voor chemicaliën op kleding. ‘We weten wat er in onze voeding en onze schoonmaakproducten zit. Maar van de chemicaliën in onze kleren hebben we geen benul. We hebben het recht om te weten wat er in onze kast hangt, zodat we stoffen die ons ziek maken kunnen vermijden.’