Tekenseizoen van start: ‘We staan te weinig stil bij de gevaren van teken in onze tuin’

Het tekenseizoen is begonnen. Weinig mensen beseffen echter hoe dichtbij het gevaar soms schuilt. Bijna de helft van de tekenbeten in België wordt opgelopen in de eigen tuin. ‘We moeten ons bewust zijn dat teken overal kunnen zitten’, waarschuwt biologe Käthe Robert (UAntwerpen).

Het aantal tekenbeten in ons land stijgt, zo blijkt uit gegevens van gezondheidsinstituut Sciensano. Ook het aantal besmettingen met door teken overgedragen ziektes, zoals de ziekte van Lyme, zit in de lift. In 2020 werden er in België 9.935 tekenbeten gerapporteerd via de website TekenNet: De meeste in de provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant, Namen, Luxemburg en Luik. De stijging is mogelijk te verklaren door de covid-epidemie, met meer vrijetijdsactiviteiten in de natuur en meer vakanties in eigen land, waardoor er mogelijk meer blootstelling was aan teken.

Om een tekenbeet op te lopen, hoef je niet per se lange wandelingen door de bossen van de Ardennen te maken, ook de eigen buurt en zelfs de eigen achtertuin zijn medeverantwoordelijk voor het stijgend aantal tekenbeten. Bijna 8 op de 10 tekenbeten wordt opgelopen in een straal van minder dan 10 km van de woonplaats. En bijna 45 procent van de gerapporteerde tekenbeten op Tekennet.be situeert zich in de tuin.

‘We staan te weinig stil bij de gevaren van teken in onze tuin’, zegt Käthe Robert, biologe aan de Universiteit Antwerpen. ‘Zo blijkt uit onderzoek dat 40 procent van de mensen zich niet beschermt tegen teken in de tuin. Tijdens een wandeling in de bossen is dat maar 12 procent. De meeste mensen denken dat de aanwezigheid van grote graszoogdieren, zoals reeën, de belangrijkste rol spelen in het in stand houden van een tekenpopulatie, maar dat klopt niet helemaal. Teken hebben vier levensstadia en het zijn enkel de exemplaren in het laatste levensstadium die grote zoogdieren nodig hebben. De twee niet-volwassen levensstadia, de larven en de nimfen, voeden zich op kleine zoogdieren en vogels die in onze tuinen voorkomen.’

Op zoek naar tekenkennis

Verrassend genoeg is onze kennis over deze kleine spinachtigen die leven van het bloed van hun gastheer, nog steeds erg beperkt. Welk type tuin teken het meest verkiezen, is dan ook niet helemaal duidelijk. Biologen van de UAntwerpen lanceerden daarom het burgerwetenschapsproject Teek a Break, waarbij vrijwilligers gevraagd wordt om teken in hun tuin te vangen en op te sturen naar de universiteit zodat onderzoekers in kaart kunnen brengen in welke tuinen teken voorkomen, over welke soorten het gaat, in welk levensstadium ze zitten en of ze ziektes dragen.

‘We kunnen wel hypotheses maken op basis van onderzoek in de natuur, maar het is niet zeker of we die data zomaar kunnen transfereren naar de tuin. Zo gaan we er van uit dat er weinig teken zullen zitten in een tuintje met gemillimeterd gras en een betonnen omheining, maar is dat wel zo? Teken worden in een kort gemaaid gazon blootgesteld aan warmte en droogte en daar houden ze normaal gezien niet van, maar toch werden al teken vastgesteld in zulke tuinen.’

De parasieten vinden een tuin met langer gras wellicht het meest aantrekkelijk. Wie zijn gras tijdens de Knack-actie ‘Maai Mei Niet’ een maand laat groeien, zal dus mogelijk meer in contact komen met de beestjes. En daar zitten weinig mensen op te wachten. Halen we dan beter toch de maaimachine uit de kast? ‘Als er voor je deelname aan Maai Mei Niet weinig teken in je tuin aanwezig waren, zullen die na een maand ook niet spectaculair zijn toegenomen’, aldus Robert. ‘Maar het is wel interessant om te zien of er een mogelijk effect is als de actie jaarlijks wordt herhaald.’

Vang een teek in je tuin

Robert roept lezers van Knack op om voor en na hun deelname aan Maai Mei Niet ook eens met de ’tekenvlag’ door de tuin te gaan. ‘Wie teken vangt, moet die eerst een week in de diepvriezer steken’, legt ze uit. ‘Nadien stuur je ze op naar het lab van Teek a Break. Ook wanneer je geen teken kan vinden, moet je dit doorgeven. Ook deze informatie is van groot belang voor het project.’

Hoe maak je een tekenvlag?

Teken mogen dan wel een voedselbron voor bepaalde vogels zijn, ze zijn vooral een goede zaak voor de verspreiding van enkele infectieziektes. ‘We moeten niet rond de pot draaien: teken hebben voor de mens geen nut. Ze vormen een nadeel van al het positieve die biodiversiteit met zich meebrengt. Daarom is het belangrijk om na een activiteit in de natuur of in de tuin steeds een tekencheck te doen’, benadrukt Robert.

Van april tot oktober loop je het meeste risico op een tekenbeet, maar door de zachtere winters van de voorbije jaren, kunnen we tegenwoordig ook in de winter een tekenbeet oplopen, zegt Robert. ‘Teken leven 2 tot 6 jaar, maar zijn niet actief als het te koud of te warm is. Dat zijn ze wel als het niet vriest en het warmer is dan 5 garden. We hebben sinds de jaren 70 ook het verspreidingsgebied van de teken zien toenemen omdat er meer geïnvesteerd wordt in groene connectiviteit, zoals ecoducten, waardoor de gastheerpopulatie beter op elkaar aansluit. Daardoor kunnen steeds meer gastheren tot in de steden komen en die brengen teken met zich mee.’

Van bacterie tot virus

Maar hoe groot is nu eigenlijk het risico dat je ziek wordt door een tekenbeet? ‘Algemeen in België is 10 tot 20 procent van de teken besmet met de bacterie Borrelia burgdorferi die de infectieziekte Lyme borreliose veroorzaakt’, weet Robert. ‘Maar als je de teek binnen de 12 uur veilig verwijdert, is het risico op een besmetting bijna onbestaand. Toch is het aangeraden om elke tekenbeet op te volgen voor symptomen.’

Is er toch een besmetting, dan zal bij ongeveer de helft van de mensen het lichaam zich er voldoende tegen kunnen verdedigen en wordt de persoon niet ziek. Wanneer de ziekte zich wel ontwikkelt, ontstaat 2 tot 30 dagen na de tekenbeet meestal, maar niet altijd, een rode kring op de huid die vanaf de plaats van de tekenbeet langzaamaan groter wordt. Er kunnen ook andere verschijnselen optreden, zoals koorts, vermoeidheid en spier- en hoofdpijn. Lyme is makkelijk te behandelen met antibiotica als je er op tijd bij bent.

Sommige patiënten die de ziekte van Lyme hebben gehad (en behandeld zijn) lijden aan ‘post Lyme syndroom’, vergelijkbaar met long covid na een infectie met SARS-CoV-2. De exacte oorzaak van dit syndroom is nog onbekend. Wetenschappers nemen aan dat de klachten het resultaat zijn van blijvende schade na een infectie met de ziekte van Lyme, en niet van een voortdurende infectie.

Een minder bekende infectieziekte die wordt overgedragen door teken is tekenencefalitis (TBE). De teek zo snel mogelijk verwijderen, beschermt in dit geval niet omdat die ziekte in het begin van de beet wordt overgedragen. Een besmetting met het tekenencefalitis-virus verloopt meestal zonder symptomen of geeft een milde ziekte, met griepachtige verschijnselen die spontaan verdwijnen. Maar het kan in zeldzame gevallen leiden tot een ontsteking van de hersenvliezen of het hersenweefsel en zelfs de dood.

‘Hier gaat het om een virus dat in een groot deel van Europa in opmars is, maar officieel nog niet in België is vastgesteld’, zegt de biologe. ‘Het is wel al gespot in mogelijke gastheren, maar het aantal teken dat dit virus draagt, is haast verwaarloosbaar. Er bestaat een vaccin tegen TBE, al is het in België voorlopig niet nodig om je te laten inenten. Misschien is dat in de toekomst wel raadzaam. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen volgt dit heel nauwgezet op. Ga je daarentegen kamperen of wandelen in gebieden in Europa waar TBE wel voorkomt, is vaccinatie sterk aangeraden’, besluit Robert.

Tips om tekenbeten te voorkomen

• Controleer je huid nadat je in de natuur of in de tuin geweest bent. Je vindt een teek meestal in de nek, onder de oksels, in de knieholten, in de liesstreek, op het hoofd of op de enkels.

• Bedekkende kledij is een van de beste manieren om tekenbeten te voorkomen. Stop je broekspijpen in je kousen en draag lange mouwen. Draag een pet op uw hoofd.

• Insectwerende middelen houden ook teken op afstand, maar enkel op de plaats waar het product werd aangebracht.

• Verwijder een teek met een pincet waarmee je de teek zo dicht mogelijk bij de huid vastknijpt en ze vervolgens los trekt. Draai niet. Reinig het wondje met water en ontsmettingsmiddel. Noteer datum en plaats van de beet. Observeer die plaats regelmatig.

• Vaak denken mensen dat het gevaarlijk is als er een stukje van de poten of het hoofd blijft vasthaken in je huid. Dat is een misverstand. De bacterie Borrelia burgdorferi wordt zo niet doorgegeven. het kan wel een kleine infectie veroorzaken. Verzorg het wondje dus.

• Laat de aanwezigheid van teken je vooral niet tegenhouden om de natuur in te gaan, want buiten zijn en bewegen is nog altijd het gezondste wat je kunt doen.

Meer info: Teek a Break, Maai Mei Niet, Tekenbeten.be,