Hoe ontstaan spataders? Zijn ze hooguit vervelend of kunnen ze je gezondheid echt in gevaar brengen? Welke ingrepen zijn mogelijk? En kun je (nieuwe) spataders voorkomen?
Ruim 20% van de mannen en 30% van de vrouwen ontwikkelen spataders. Vaatchirurg Marc Vuylsteke in het Sint-Andries Ziekenhuis Tielt legt uit hoe ze ontstaan. ‘Het zuurstofarme bloed in de aders of venen van de benen moet, tegen de zwaartekracht in, omhoog stromen naar het hart. Hiervoor zorgen onder meer de kuitspieren, waarin de diepe aders liggen ‘ingebed’. Wanneer de kuitspieren bij het stappen samentrekken, drukken ze die aders dicht. Het bloed wordt omhooggestuwd, maar dreigt terug te vloeien wanneer de kuitspieren zich weer ontspannen. Die terugvloei wordt verhinderd door kleppen in de diepe aders én in de aders die daarmee in verbinding staan maar dichter onder de huid liggen: de oppervlakkige aders. Vooral de kleppen van de laatste raken weleens beschadigd bij mensen die daar gevoelig voor zijn. Als de kleppen niet goed meer sluiten, zetten de getroffen oppervlakkige aders uit tot kronkelige kluwens op de benen, oftewel spataders.”
Van kwaad naar erger
Een vermoeid, zwaar gevoel in de benen, het gevoel van naaldprikken of ‘mieren in de benen’, nachtelijke krampen en zelfs rusteloze benen: spataders kunnen danig wat ongemakken geven en breiden zich altijd uit. ‘Want door de aanhoudende overdruk raken ook kleppen in andere aders beschadigd’, legt Vuylsteke uit. ‘Maar de snelheid waarmee dat gebeurt kan sterk verschillen van persoon tot persoon en is moeilijk te voorspellen. Alle spataderlijders kunnen dus vroeg of laat evolueren naar meer gevorderde stadia van veneus kleplijden, waarbij de benen gaan zwellen en ook huidveranderingen zichtbaar worden. We zien dan bruine, eczemateuze plekken, die kunnen evolueren naar harde, rode, pijnlijke plekken, witte littekenhuid en uiteindelijk, na jaren, zelfs openbeenwonden.’
Hoe slechter de bloedcirculatie, hoe groter ook het risico op acute verwikkelingen. ‘Een gevorderde spatader kan alleen al door wat te krabben bij jeuk gaan bloeden’, illustreert Vuylsteke. ‘En waar bloed minder vlot stroomt, vormt zich ook gemakkelijker een bloedklonter. Als die zich verplaatst naar de diepe aders en met de bloedstroom tot in de longen geraakt, kan hij een longembolie veroorzaken. Dat is voor de longen wat een infarct is voor het hart.’
Van binnenuit behandelen
Spataders laat je dus beter vroeg dan laat opvolgen, en zo nodig behandelen. ‘Om álle spataders in kaart te brengen doen we een duplexonderzoek of dopplerechografie’, vertelt Vuylsteke. ‘Daarmee verkrijgen we echografische beelden en informatie over de stroomrichting en -snelheid van het bloed.’
Grote spataders, die rechtlijnig verlopen, konden decennialang alleen chirurgisch worden verwijderd via de zogenaamde stripping-operatie onder algemene verdoving. Al een 18-tal jaar kunnen ze ook endoveneus worden behandeld, onder lokale verdoving en met een herstelperiode van slechts enkele dagen in plaats van enkele weken. ‘Daarbij worden de spataders van binnenuit, via een katheter in de ader, met laserstralen of ultratonen verhit’, legt Vuylsteke uit. ‘Enkele maanden na de ingreep zijn ze dan verschrompeld. Maar de zijtakken en ook de recidieven van grote spataders zijn vaak dunwandiger en veel kronkeliger, waardoor we er geen katheter in kunnen opschuiven. Die spataders prikken we aan en spuiten we in met een chemisch irriterend product om ze te doen verschrompelen. Of we trekken ze via een sneetje in de huid met een haakje naar buiten.’
Feiten en fabels
Het risico op bloedklonters, bloeduitstortingen, zwellingen en pijn na een spataderingreep kun je beperken door overdag gedurende de voorgeschreven periode medische compressiekousen van klasse 2 te dragen, én veel te stappen. Hoe langer je wacht om gevorderde spataders te laten behandelen, hoe sneller de spataders na de ingreep doorgaans terugkomen. De kans dát ze terugkomen, is vrij groot. ‘Onder meer omdat je op sommige risicofactoren voor de ontwikkeling van spataders geen vat hebt, zoals een familiale belasting, een hogere leeftijd, zwangerschappen, en vrouwelijke hormonen’, legt Vuylsteke uit. ‘Risicofactoren waaraan je gelukkig wél kunt werken zijn roken, overgewicht, langdurig rechtop staan, en weinig beweging.’
En zijn er ook beschermende factoren? ‘Met venoactieve geneesmiddelen, steunkousen, en het vermijden van warmte bijvoorbeeld, kun je mogelijk wel de klachten van spataders verminderen, maar niet bewezen ook spataders voorkomen. De belangrijkste beschermende factoren zijn dus: niet roken, een gezond gewicht behouden, en vooral veel benensport. Zoals Hippocrates al zei: wandelen is het beste medicijn.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
