Seksuele voorlichting: ‘Waar de clitoris ligt? Zelfs volwassen mannen passen voor die vraag’

In De dokter Bea show op Ketnet leren 9- tot 12-jarigen alles over seksualiteit en puberteit. De artsen Hendrik Cammu, Herman Tournaye en Veerle Vloeberghs van het UZ Brussel helpen hen daarbij een handje. ‘Pornobeelden hebben niets te maken met een normale seksbeleving.’

In De dokter Bea show is geen enkele vraag over seks te gek. Het antwoord krijg je met raad én daad. Als het gaat over tongzoenen, geeft dokter Bea, gespeeld door de erg charmante Eva Van der Gucht, desnoods zelf de nodige aanwijzingen. ‘Als je kust, is het belangrijk dat je je hoofd schuin houdt. Anders botsen je neuzen tegen elkaar.’ En als dat nog niet duidelijk is, toont een verliefd koppeltje even hoe het echt moet. En vooral ook: hoe prettig het wel is.

Een groot deel van de scènes is gedraaid in het UZ Brussel. Drie Brusselse artsen geven ook tekst en uitleg. Fertiliteitsspecialist Herman Tournaye licht de race van de zaadcellen naar de eicel toe, gynaecoloog Hendrik Cammu legt de vagina uit. ‘En om het evenwicht te bewaren, hebben ze mij als vrouw gevraagd om de penis uit te leggen’, lacht androloog Veerle Vloeberghs.

Volgens seksuologen horen jongeren vandaag wel hoe het allemaal biologisch werkt, maar wordt er amper gepraat over de beleving van seks, laat staan hoe lekker en leuk het wel kan zijn.

Herman Tournaye: Wij zijn natuurlijk geen psychologen, maar dat kan wel kloppen. Mijn kinderen kregen in het middelbaar bij biologie al uitleg over ivf. Erg technisch, maar ze begrepen het wel. Al hadden ze toen geen idee wat een orgasme was.

Hendrik Cammu: Ik vraag me toch af of het nodig is om alle gevoelens daarbij te bespreken. Moet je kinderen uitleggen wat verliefdheid is? Zoiets ondervind je toch vanzelf op een bepaald moment. Je kunt er met hen over praten als het zich voordoet en hen wat sleutels meegeven zodat ze geen dwaasheden begaan. Maar anders lijkt het me erg geforceerd.

In de eerste aflevering van De dokter Bea show wordt uitgelegd dat je beter niet kust als een zwaard, wasmachine of hondje. Hadden jullie zelf als kind liever meer geweten, al was het maar om zenuwen of gestuntel te voorkomen?

Tournaye: Is kussen niet sowieso veel trial and error? Als je verschillende mensen hebt gekust, weet je dat de ene het zus doet en de andere zo. Ik had wel schroom om mijn ouders vragen te stellen, maar ik heb niets gemist. Ik ving van alles op van vriendjes met meer ervaring. We konkelfoesden veel. Maar het lijkt me wel handig dat je met dokter Bea ineens alles weet, waaruit je dan zelf kunt selecteren.

Cammu: Misschien zijn negenjarigen toch nog wat jong voor al die informatie. Je weet op die leeftijd nog niet goed wat je ziet. Ik herinner me nog dat een klasgenootje een pornoboekje gevonden had. Aan het fietsenrek toonde hij ons, twaalfjarigen, allemaal close-ups van vagina’s. Wij keken er nieuwsgierig naar maar hadden eigenlijk geen idee wat we zagen. Zeker op je negende ben je nog een kind.

Veerle Vloeberghs: Misschien kom je via een programma als De dokter Bea show wel meer te weten dan je jezelf afvroeg. Dat lijkt me niet slecht.

Cammu: Wist je dat Aziaten niet tongzoenen? Blijkbaar uit vrees om bacteriën uit te wisselen. Je hebt dus ook wel culturele gewoontes en verschillen.

Tournaye: En Afrikaanse mannen zijn veel minder vertrouwd met masturbatie. Ik herinner me dat een Afrikaanse patiënt mij vragend aankeek toen ik vroeg of hij wat zaad wou verzamelen in een potje. Eerst dacht ik dat hij mij voor de gek hield, maar nee. Elk jaar zijn er enkele mannen die na een half uur met een leeg potje terugkeren als we hen vragen om zich even terug te trekken. Ze zitten dan te wachten. Ze kennen het concept niet, of misschien willen ze het niet kennen.

Cammu: Misschien zou een aflevering over culturele verschillen niet slecht zijn. Ik vertel ook in mijn aflevering dat je van vagina’s af moet blijven. Die zijn prima zoals ze zijn. Je moet daar niet aan beginnen te knippen en te plakken.

Nog een heikel thema: een op de drie jongeren was jonger dan 17 toen hij of zij de eerste keer porno keek. Voor het eerst is er een generatie die daar onbeperkt toegang toe heeft.

Cammu: Dat is wél iets om te bespreken. Eén klik en porno is voor iedereen online beschikbaar. Bij porno is alles geregisseerd. Het geeft een vertekend beeld van seksualiteit. Je moet die jongeren uitleggen: zo moet het vooral niet. Die beelden hebben niets te maken met een normale seksbeleving, dat is voor de film.

Ik zie nog een vreemde evolutie: de laatste twintig jaar zijn vrouwen zich beginnen te scheren. Vroeger hadden vrouwen gewoon een bos schaamhaar en zagen mannen de vrouwelijke geslachtsorganen niet. Nu wel. Dat in combinatie met porno heeft ervoor gezorgd dat er nu een idee is ontstaan van hoe een vagina eruit moet zien. Daardoor zijn best veel vrouwen gefrustreerd over hun geslachtsorgaan. Vroeger kreeg ik nooit vragen om schaamlippen te verkleinen, nu toch wel twintig per jaar. Alleen als vrouwen er écht last van hebben, zoals wielrensters soms, voer ik die ingreep uit. Maar als het is om meneer te behagen of omdat ze er hetzelfde willen uitzien als in een filmpje, hou ik de boot af.

Hoe leg je aan kinderen of jongeren uit dat ze niet hoeven te voldoen aan die onrealistische lichamen uit filmpjes?

Cammu: Ik moet toegeven dat ik bij de opnames de leeftijd een beetje verkeerd heb ingeschat. Ik dacht dat het om adolescenten ging. Nu goed, ik probeer hen uit te leggen wat een normale vagina is en wat niet. Ik vertel over de Britse kunstenaar Jamie McCartney die afgietsels in plaaster maakte van de vulva’s van vierhonderd vrouwen van alle leeftijden. Daar heeft hij een muurwand mee gemaakt zodat iedereen kon zien dat een ‘abnormale’ vagina niet bestaat. De variatie aan The Great Wall of Vagina is enorm. Dat vind ik geweldig interessant.

Dokter Vloeberghs, u legt uit wat de penis kan en wat niet. De lengte van de penis is een gevoelig punt?

Vloeberghs: Een jongetje had de programmamakers geschreven dat zijn piemel kleiner was dan die van de andere jongetjes in de voetbalclub. Moest hij zich zorgen maken? Nu, de lengte verandert nog in de puberteit onder invloed van hormoonspiegels. Normaal neemt eerst de teelbal toe in volume, daarna groeit de penis nog. Er bestaan curves met de gemiddelde penislengte voor een bepaalde leeftijd. Voor een jongen van elf is dat gemiddeld 6,5 centimeter.

Ik heb ook uitgelegd wat een ejaculatie en een erectie is. Ik werk soms met jonge kankerpatiënten van wie we de vruchtbaarheid willen veilig stellen voor we de behandeling starten. Die jongens moeten dan – afhankelijk van hun leeftijd – vóór de therapie ejaculeren zodat we hun zaad kunnen bewaren. Dan merk je wel dat mama’s er soms van uitgaan dat hun zoon geen idee heeft wat een zaadlozing is, terwijl die dat duidelijk al erg goed weet.

Gaan ouders er niet net te snel van uit dat hun kinderen alles al weten?

Tournaye: Ik merk veeleer dat kinderen niet doorvragen. Mijn zoontje van zes vraagt soms wel waar de kinderen vandaan komen. Dan vertel ik dat mama net als zijn zusje een spleetje en hij net als papa een toverfluit heeft. Hij weet dan wel dat die piemel in dat spleetje moet om een kindje te maken, maar daar houdt de nieuwsgierigheid dan ook op.

Cammu: Kinderen willen een concreet antwoord op een concrete vraag. Als ze thuis komen en het is uit met hun liefje, dan praat je erover. Zo bouwen ze het stelselmatig op in hun hoofd. Je moet aanwezig en bereikbaar zijn op het moment dat het zich aandient. Je moet niet zeggen: ga even zitten en dan geef ik je een heel exposé. Dat werkt niet.

Tournaye: Ik ben er wel zeker van dat De dokter Bea show een leemte vult. Kijk maar naar de terugkomdagen die wij hier organiseren voor de ivf-kinderen die in dit ziekenhuis verwekt zijn. Tijdens die opendeurdagen leggen we in een rollenspel met professor zaad en professor ei uit hoe proefbuisbaby’s ontstaan. Het is ongelooflijk hoeveel ouders hun kind dan snel een duwtje in de rug geven met de boodschap: ‘Ga snel zitten en luister maar goed. Zo ben jij ook gemaakt.’ Soms horen die kinderen dat dan voor het eerst. Ik durf mijn hoofd erop te verwedden dat veel ouders van ivf-kinderen het programma gaan gebruiken om hun kinderen uit te leggen hoe het zit. Hetzelfde met de vulva en de penis.

Cammu: Misschien moeten ze het ook nog wat later op Canvas uitzenden. Voor volwassenen is De dokter Bea show ook nog nuttig. Ik denk dat heel veel volwassen mannen op een pancarte niet kunnen aanduiden hoe de schaamstreek en schaamlippen eruitzien. Of vraag mannen te tonen waar de clitoris precies ligt en ze vragen of ze voor die vraag mogen passen.

Seksuoloog Wim Slabbinck heeft minister Hilde Crevits aanbevolen om net als in Frankrijk ge-3D-printe modellen van de clitoris te gebruiken in de les. Komt de clitoris ook bij u aan bod?

Cammu: Uiteraard bespreek ik de clitoris. Die is exact hetzelfde als de penis. De kittelaar is 11 centimeter lang, maar je ziet maar ongeveer een halve centimeter langs buiten. De rest ligt binnenin verborgen. En ik leg ook uit dat je daar plezier aan kunt beleven. Maar je moet seksualiteit niet scheiden van andere onderwerpen die je bespreekt met je kinderen.

Tournaye: Toch is die seksuele opvoeding duidelijk nodig. Herinner je je die reacties op de jongerengids waarin werd verwezen naar allesoverseks.be? Dan lijkt De dokter Bea show mij zelfs een harde noodzaak om zulke preutse reacties van ouders te verminderen.

Cammu: Ja, en dan waren er op die site alleen nog maar tekeningen te zien van bepaalde standjes.

Er is nu ook een anticonceptie-app die op basis van de aloude temperatuurmethode aangeeft of je veilig kunt vrijen of niet. Er was kritiek dat je zoiets beter niet promoot. Worden zulke niet-farmaceutische methodes populairder bij jongeren?

Tournaye: Ik begrijp die kritiek wel. Als je als firma een anticonceptiemiddel op de markt brengt, moet je honderd procent veiligheid kunnen bieden. Ik kan me voorstellen dat die eis voor zo’n app misschien lager ligt. En je wilt niet bij dat percentage vrouwen horen dat ongewenst zwanger is. Je moet je dus toch afvragen of zoiets wel even grondig getoetst wordt als andere anticonceptie.

Cammu: Volgens mij is zoiets niet populair. Het anticonceptiegebruik bij jongeren neemt zelfs toe. Bovendien daalt het aantal tienerzwangerschappen al enkele jaren. Vlaanderen behoort samen met Nederland tot de regio’s waar dat cijfer het laagst is. De overheidscampagne om gratis contraceptie te promoten voor meisjes jonger dan eenentwintig is geweldig. Wat blijkt? De anticonceptie die je gratis kunt krijgen, wordt ook meer en meer voorgeschreven. Dat zijn allemaal positieve evoluties waaruit blijkt dat Vlaanderen een van de meest vooruitstrevende regio’s is op dat vlak. Daar mogen we erg blij om zijn.

Vrouwen zijn zich wel ook steeds beter bewust van de nadelen van de pil. Grijpen ze naar alternatieven?

Cammu: De consumptie van de pil zelf neemt de laatste jaren wel af, maar het totaalgebruik van hormonale contraceptiva niet, volgens de cijfers van Sensoa. Als ze een alternatief kiezen, zijn het in eerste instantie hormonale implantaten. Maar in Nederland is er zeker wel een beweging van vrouwen die de pil zien als een mannenproduct, dat ervoor zorgt dat de mannen geen enkel risico dragen, enkel de vrouwen. Ze vinden dat vrouwen daartegen moeten zijn. Ik vind juist van niet. Ik zou het als vrouw weigeren als mijn man zou voorstellen contraceptie te nemen.

Tournaye: Kun je een man wel vertrouwen met contraceptie? Mannen kunnen niet zwanger worden, he.

Hoe zit het met de mannenpil? Die lijkt een stille dood gestorven.

Tournaye: Daar zijn verschillende redenen voor. Men heeft ontdekt dat het bij sommige mannen wel mogelijk is om de zaadproductie tot nul te reduceren, bij andere niet. De industrie weet ook dat de markt vrij klein zou zijn, mannen zijn er niet klaar voor. Bovendien geven die pillen ook de nodige bijwerkingen. Een tiental jaren geleden heeft een firma tests uitgevoerd en enkele proefpersonen ontwikkelden borsten.

Cammu: Als vrouw zou ik mijn eigen anticonceptie nemen omdat de vrouw nu eenmaal altijd de pineut is: bij een zwangerschap én bij seksueel overdraagbare aandoeningen.

Vloeberghs: Er is een definitieve vorm van anticonceptie: vasectomie. Dat is een veilige optie. Alleen zien we met het toenemend aantal scheidingen en nieuw-samengestelde gezinnen vaak patiënten die de vasectomie weer ongedaan willen maken.

Tournaye: Er bestaat wel een vervanger voor het mannelijk hormoon. Met vier spuiten per jaar produceren veel mannen geen enkele zaadcel meer, maar andere nog wel. Het werkt dus niet bij iedereen. Om dat veilig genoeg te maken, moeten de farmaceutische bedrijven er nog veel geld insteken. En omdat ze dat er waarschijnlijk nooit zullen uithalen, stoppen ze dat idee in de koelkast.

Dat betekent dat de lasten bij seks nog altijd niet gelijk verdeeld zijn. Contraceptie blijft vooral de zorg van de vrouw.

Cammu: Dat is misschien niet fair, maar wel het veiligst. Ik heb een vriendin ooit op het hart gedrukt: ‘Zorg dat je zélf condooms bij je hebt.’ Je mag niet afhankelijk zijn van een man die ze ‘oei, vergeten heeft’ en vraagt ‘of het toch niet voor één keer zonder kan’. Ik ben daar vrij radicaal in: als vrouw moet je jezelf beschermen, ook al is dat dan niet emancipatorisch.