‘Schuine moppen. Opmerkingen op het randje van het aanvaardbare. Ik zwijg, maar soms kan ik het allemaal geen plaats geven.’ Seksisme op het werk: vrouwelijke chirurgen ondergaan het dagelijks.
Vorige maand publiceerde het vakblad British Medical Journal ( BMJ) de resultaten van een opmerkelijk onderzoek door de Britse en Ierse chirurgenassociatie (ASGBI). Die peilde bij haar vrouwelijke leden naar seksisme op het werk. 81 vrouwen, onder wie ook orthopedisten, vulden de enquête in. Wat blijkt? 88 procent vindt dat chirurgie een machowereld is. 59 procent heeft al met discriminatie te maken gekregen. 22 procent is al tegen het glazen plafond gebotst. En 58 procent hoort seksistische praat tijdens het werk: ‘Jij ziet er niet uit als een orthopedist’, ‘Vrouwelijke chirurgen doen altijd dramatisch’ zijn twee van de geciteerde voorbeelden.
Ik ken mannelijke orthopedisten die geen vrouw in hun team willen en dat zelfs expliciet tegen mij zeggen, alsof ik one of the guys ben.
Volgens de respondenten vind je het hoogste machogehalte bij traumatologen en orthopedisten, hartchirurgen en algemeen chirurgen – in die volgorde, al vindt 15 procent ze allemaal even seksistisch. 87 procent van de vrouwen zegt dat het machogedrag de keuze voor een specialisme niet beïnvloedt. Op de vraag hoe ze zelf reageren op seksistische opmerkingen antwoordt 30 procent dat ze de betrokken collega erop wijzen dat zijn taal ongepast is. Dat is ook hun belangrijkste advies voor andere vrouwelijke chirurgen. Andere tips zijn: negeer en zwijg, gebruik humor, trek het je niet aan (‘Mannen zijn zich niet altijd bewust van hun seksisme’, antwoordt 6 procent). Amper 3 van de 81 vrouwen zouden een klacht vanwege seksisme indienen.
In een opiniestuk in BMJ over de enquête schrijft de Britse historica Agnes Arnold-Forster over het onderzoek dat ze al enkele jaren voert naar emoties in de chirurgie. Daarvoor interviewt ze oude(re) en jonge chirurgen, zowel mannen als vrouwen. Hoewel ze niet expliciet informeert naar seksisme, kaarten alle vrouwelijke interviewees het spontaan aan. Allemaal vertellen ze over seksuele intimidatie en expliciet seksisme, ongeacht hun leeftijd. Ze sprak ook mannelijke chirurgen die het opnemen voor hun vrouwelijke collega’s, maar zelf ziet ze meer heil in vrouwelijke rolmodellen om het tij te keren.
‘De chef is een man’
In ons land liet tot 1880 geen enkele universiteit meisjes toe. Voor een hogere studie moesten ze naar het buitenland uitwijken. De eerste Belgische vrouw met een universitair diploma was een arts: Isala Van Diest (1842-1916). Ze studeerde aan de Universiteit van Bern, maar zelfs met haar diploma op zak moest ze knokken om tot het vak aanvaard te worden. Ruim een eeuw later studeren meer meisjes geneeskunde dan jongens. In 2017 was 40 procent van de Belgische artsen vrouw, over enkele jaren zal het fiftyfifty zijn. Sommige specialismen, zoals oogheelkunde, dermatologie en pediatrie, trekken meer vrouwen aan. Maar andere blijven traditioneel mannelijk, vooral chirurgie en orthopedie. Vorig jaar waren er in België 1763 chirurgen, onder wie 346 vrouwen. Onder de 1211 orthopedisten waren er 115 vrouwen. Dat die vrouwelijke minderheden met discriminatie te maken krijgen, net zoals in het Verenigd Koninkrijk, vertellen twee getuigen aan Knack.
Het onderzoek bij de Britse chirurgen en orthopedisten heeft geen Belgische tegenhanger, laat het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen weten. Maar de resultaten van de enquête verbazen Ilse Degreef niet. Degreef, hand- en elleboogchirurg aan het UZ Leuven en bekend van het Vier-programma Topdokters, herinnert zich het gesprek dat ze had als pas afgestudeerde arts, twintig jaar geleden. ‘Om me te mogen specialiseren, moest ik zeventien vragen beantwoorden van een panel mannelijke orthopedisten. Het is nog altijd mijn meest choquerende ervaring met seksisme in mijn vakgebied’, vertelt ze. ‘Juffrouw, gaat u zes jaar de pil nemen? Ja? Wat vindt de paus daarvan, denkt u? Mag dat wel?’ Of: ‘Vindt u het normaal dat een vrouw orthopedist wil worden? U ziet toch ook geen vrouwen met een drilboor op straat werken?’
Toen Degreef een tiental jaar geleden professor werd, zat ze aanvankelijk als enige vrouw in diezelfde jury. ‘Mijn mannelijke collega’s vroegen destijds aan iedere vrouwelijke kandidaat hoe ze de job dachten te combineren met een gezin. Ik stelde diezelfde vraag dan expliciet aan iedere mannelijke kandidaat – tot grote verontwaardiging van de heren in de jury. Tegenwoordig hebben jonge mannelijke artsen daar geen moeite meer mee, integendeel. Zij willen ook een gezinsleven. De maatschappij is veranderd.’
Zelf combineert Degreef haar voltijdse baan met de zorg voor drie kinderen. Over de mannelijke orthopedisten met wie ze vandaag samenwerkt, is ze positief: ‘Ze zijn joviaal, empathisch en niet arrogant. Er is veel humor en kameraadschap.’ Toch is er, zegt ze, nog veel werk aan de winkel. ‘Ik ken ook mannelijke orthopedisten die geen vrouw in hun team willen en dat zelfs expliciet tegen mij zeggen, alsof ik one of the guys ben.’ Vrouwen zouden, zo krijgt Degreef te horen, ‘alleen maar kibbelen’, ‘de sfeer onder mannen verpesten’, ’toch maar zwanger worden’, en bovendien: ‘patiënten willen geen vrouwelijke chirurg of orthopedist’ – een claim die wordt tegengesproken door een recent grootschalig bevolkingsonderzoek in Ontario, Canada waaruit blijkt dat vrouwelijke chirurgen net iets betere resultaten behalen dan hun mannelijke collega’s. Als zeldzame vrouwelijke professor orthopedie zit Degreef ook in een aantal adviesraden, waar seksisme nooit ver weg is: ‘”Er moet nu eenmaal een vrouw in die raden zitten”, hoor ik soms.’ Op machopraat als ‘de keuken zit vol met vrouwen, maar de chef is een man’ reageert ze niet. ‘Ik laat een voelbare stilte vallen. Dat helpt.’
Banaliserende vrouwen
Ook een jonge vrouwelijke chirurg in opleiding die anoniem wil getuigen, begint bij haar aanvaardingsgesprek. ‘Aan alle vrouwelijke kandidaten vroeg het panel wat ze zouden doen als ze kinderen zouden krijgen. En dan moet je weten dat er ook vrouwen in dat panel zaten – ik vond het echt onbegrijpelijk. Ik ben nu ongeveer halverwege mijn zes jaar durende opleiding en ongepaste opmerkingen zijn schering en inslag. Seksuele insinuaties, dubbelzinnige blikken, schuine moppen: ik vind ze op het randje van het aanvaardbare. Maar wat kan ik doen? Ik ben afhankelijk van mijn baas om interessante dingen te leren. Tot nu toe heb ik zelfs nog geen vrouwelijke leidinggevende gehad. Ik zwijg en laat het allemaal over me heen gaan, maar er zijn dagen dat ik het niet kan plaatsen.’
‘Enkele jaren geleden was er een enquête rond burn-out bij assistent-chirurgen in opleiding. Daarin werd seksisme aangeklaagd, maar het werd meteen weer gebanaliseerd. Ook door vrouwelijke chirurgen, trouwens. De grootste macho’s? Dat zijn vaak oudere mannelijke chirurgen. Mijn leeftijdsgenoten of iets oudere chirurgen vertonen dat gedrag veel minder. Misschien heeft het ook met macht te maken.’
Dat ook vrouwelijke chirurgen zich aan machtsmisbruik schuldig maken, blijkt ten slotte uit cijfers van de Association of Women Surgeons (AWS). Die organisatie met wereldwijd meer dan 2500 leden – vrouwelijke én mannelijke – staat vrouwen bij in hun carrière. Chirurgen die zich het slachtoffer voelen van seksisme kunnen dat bij haar melden. Volgens de AWS is 15 procent van de mannelijke chirurgen slachtoffer van seksuele intimidatie, meestal door vrouwen in een hogere functie.
Beluister Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
