Woonzorgcentra helpen bewoners van pillen af

Uit een nieuwe studie van Solidaris blijkt dat het medicatiegebruik van ouderen opvallend daalt zodra ze naar een woonzorgcentrum verhuizen.

Een jaar geleden trok Vera D. (87) in een Gents woonzorgcentrum in. Na een zware val waarbij ze zowel haar schouder als haar heup brak, kon ze niet meer alleen in haar onhandig grote huis blijven wonen. Bij het intakegesprek gaf ze de hoofdverpleegkundige een handgeschreven lijstje met de namen van de dertien pillen die ze elke dag slikte. Vijf geneesmiddelen nam ze al meer dan twintig jaar, twee ervan bleken te worden voorgeschreven voor kwalen waar ze al lang geen last meer van had. Vandaag neemt Vera maar acht verschillende medicijnen meer, en ze voelt zich daar bijzonder goed bij.

De absolute vrijheid van voorschrijven zal voor een stuk aan banden moeten worden gelegd.

Het verhaal van Vera is geen uitzondering. Veel ouderen slikken, vaak onbewust, te veel geneesmiddelen. Zeker als ze (alleen) thuis wonen. Verhuizen ze naar een woonzorgcentrum, dan neemt dat medicatiegebruik vaak af. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek van het socialistische ziekenfonds Solidaris bij 3747 zeventigplussers die in de eerste helft van 2021 naar een woonzorgcentrum verhuisden. In de zes maanden na hun verhuizing namen ze allemaal samen nog 2,9 miljoen dagdosissen medicatie, een daling met 0,6 miljoen of 18 procentpunt tegenover de zes maanden daarvoor. Een hele vooruitgang, want bij een eerder onderzoek van het ziekenfonds in 2013 nam het geneesmiddelengebruik na een verhuizing naar een woonzorgcentrum maar met 2 procentpunt af. ‘Dat komt om te beginnen doordat veel woonzorgcentra tegenwoordig meer aandacht hebben voor hun medicatiebeleid’, zegt Paul Callewaert, algemeen secretaris van Solidaris. ‘Daarnaast is er ook geïnvesteerd in de opleiding van coördinerende en raadgevende artsen (CRA), die in een woonzorgcentrum instaan voor het medische beleid.’ Een andere oorzaak voor de daling die Solidaris aanhaalt, is de invoering van individuele medicatievoorbereiding en de tarificatie per eenheid. Daardoor bewaren bewoners hun medicijnen niet zelf, maar krijgen ze telkens de pillen die ze op dat moment moeten innemen. Hoewel veel ouderen die maatregel betuttelend vinden, blijkt hij wel vruchten af te werpen.

Gezonder dan thuis

Voor sommige groepen geneesmiddelen is de daling echt groot. Liefst de helft van de ouderen die voor hun verhuizing ontstekingsremmers namen, stopte daar in het woonzorgcentrum mee. ‘Ontstekingsremmers zijn eigenlijk bedoeld om een paar dagen of weken te nemen bij een acuut medisch probleem’, zegt directeur medisch beleid Bart Demyttenaere. ‘Maar ouderen, die bijvoorbeeld chronische heup- of kniepijn hebben, blijven ze vaak lange tijd slikken. Verhuizen zij naar een woonzorgcentrum, waar ze beter bewegen en aangepaste kinesitherapie krijgen, dan hebben ze vaak minder nood aan ontstekingsremmers.’ Opvallend is dat ook het gebruik van diabetesmedicatie na zo’n verhuizing met een derde afneemt. ‘Dat komt vooral doordat veel ouderen in een woonzorgcentrum evenwichtiger en gezonder eten dan thuis’, weet Callewaert. ‘Mensen met diabetes type 2 hebben daar soms zo veel baat bij dat ze minder medicatie nodig hebben.’

Minder goed nieuws is er op het vlak van de psychofarmaca, die worden voorgeschreven bij psychologische problemen of psychiatrische aandoeningen. Slikt 35 procent van de thuiswonende ouderen antidepressiva dan loopt dat in woonzorgcentra tot 38 procent op. Een kwart van de bewoners begint die pillen pas te gebruiken nadat ze in een woonzorgcentrum zijn ingetrokken. Ook de helft van de rusthuisbewoners die antipsychotica nemen, zijn daar pas na hun verhuizing mee begonnen. ‘In veel gevallen worden zulke middelen voorgeschreven om de grote stress die met die overgang samenhangt onder controle te houden’, zegt Callewaert. ‘Positief is wel dat de stijging is afgeremd. Het gebruik van antidepressiva en antipsychotica neemt na een verhuizing naar een woonzorgcentra niet meer zo sterk toe als tien jaar geleden.’

Zelf beslissen

Hoe dan ook is er de voorbije tien jaar heel wat vooruitgang geboekt in de strijd tegen de overconsumptie van medicatie in woonzorgcentra. Om het geneesmiddelengebruik nog verder af te bouwen, pleit Solidaris ervoor om apothekers systematisch meer bij het medicatiebeleid in woonzorgcentra te betrekken. Daarnaast zou de rol van de CRA nog moeten worden versterkt. ‘Veel bewoners doen een beroep op hun eigen huisarts, die zelf bepaalt welke geneesmiddelen hij voorschrijft. Dat zou minstens in overleg met de CRA moeten gebeuren’, vindt Demyttenaere. ‘Als we nog stappen vooruit willen zetten, zal de absolute vrijheid van voorschrijven in woonzorgcentra voor een stuk aan banden moeten worden gelegd.’

Het is ook niet zo dat álle woonzorgcentra vandaag al inspanningen leveren. Op sommige plaatsen worden opvallend meer geneesmiddelen voorgeschreven dan elders. ‘Daar moeten we echt iets aan doen’, zegt Callewaert. ‘Door woonzorgcentra op dat hoge medicatiegebruik aan te spreken, maar vooral door instellingen die het goed doen op de een of andere manier te belonen.’

En de bewoner? Heeft hij of zij dan niets te zeggen? ‘Natuurlijk wel’, zegt Demyttenaere. ‘In ideale omstandigheden moeten bewoners zelf kunnen beslissen wat ze wel willen en wat niet. Veel geneesmiddelen nemen ze voor aandoeningen die pas op langere termijn impact hebben terwijl hun levensverwachting eerder beperkt is. Dus zouden ze de vrijheid moeten hebben om met die medicatie te stoppen als ze vinden dat de voordelen niet tegen de nadelen opwegen. Bij heel kwetsbare bewoners is dat minder evident, maar zij kunnen dan bijvoorbeeld door een familielid of vertrouwenspersoon kunnen worden bijgestaan.’