Rouwen in tijden van corona: ‘Knuffels zijn het krachtigst, maar niet de enige vorm van troost’

Afscheid nemen is nooit gemakkelijk. Zeker vandaag niet. De coronacrisis hertekent het rouwproces. Geen laatste groet, geen koffietafel en geen gecondoleerde schouderklop. Rouwexperte Katrijn Desteghe vertelt wat dit met rouwenden doet.

De situatie waarin rouwenden zich vandaag bevinden, is allesbehalve ideaal. Begrafenissen kunnen niet onder normale omstandigheden doorgaan, wat rouwen nog een extra lading geeft, zegt Katrijn Desteghe. Zij is rouwexperte bij O’Revoir, een organisatie die werkt rond rouwbegeleiding. ‘In de ideale rouwsituatie, als er al zoiets bestaat, komen mensen in verbinding met hun dierbaren. Niet alleen door open met elkaar over het overlijden te praten, maar ook door elkaar aan te raken.’

Fysiek contact werkt volgens Desteghe enorm troostend. En dan gaat het niet alleen over hartverwarmende knuffels van goede vrienden. ‘Ook fysiek contact met de overleden persoon kan voor sommigen van belang zijn. Een laatste keer iemands hand kunnen vastnemen of zelfs maar even de kist aanraken, kan enorm helend zijn.’

Normaliter zet de begrafenis en zijn voorbereidingen het rouwproces in gang. ‘Hoe meer van jezelf je daarin kwijt kan, hoe beter’, weet Desteghe. ‘Een begrafenis gaat niet alleen over de dood, maar ook over het leven. Je eert het leven en dat liefst op een zo persoonlijk mogelijke manier.’

Begrafenissen kunnen vandaag nog doorgaan, maar onder uiterst strikte voorwaarden. ‘Zo mogen er maximaal twintig aanwezigen zijn, inclusief uitvaartmedewerkers. Fysiek contact moet zoals overal vandaag vermeden worden, waardoor je niet meer op de klassieke manier kan condoleren. Ook de kist en de gedenkprentjes mogen niet aangeraakt worden. En net zoals koffietafels, kunnen ook bloemen niet langer.’

Bij ons voorlopig dus nog geen verbod op begrafenissen. De keuze voor een begraving of een crematie is ook nog steeds vrij. Situaties zoals die in Noord-Italië, waar lichamen in afwezigheid van nabestaanden anoniem worden begraven of waar ze gestockeerd worden tot na de crisis, zijn hier niet aan de orde.

Behoed je voor uitgestelde rouw

‘Een van de grootste gevaren waar wij gezien de huidige maatregelen voor vrezen, is dat veel mensen in een uitgestelde rouw zullen terechtkomen’, vertelt Desteghe. ‘Dat zou betekenen dat het rouwproces tijdelijk on hold zal worden gezet, net zoals het dagelijks leven vandaag. Mensen gaan zich sterk houden, maar krijgen een klop zodra deze hele crisis voorbij is en het gewone leven weer op gang komt.’

Het gevaar schuilt erin dat veel rouwenden zullen aangeven dat het pijn doet, maar dat het al bij al wel gaat. Toch wil dat niet zeggen dat die rouw er niet meer zit. ‘Vaak vindt die rouw dan op een onverwacht moment zijn weg naar buiten, bijvoorbeeld in de vorm van een buitenproportionele reactie wanneer het hondje van de buurvrouw sterft. Niet alleen voor de buurvrouw, maar ook voor de persoon zelf kan dat schrikken zijn. Het verlies is dan al zo lang geleden, dat hij op dat moment niet meer kan plaatsen waar het verdriet vandaan komt. Hierdoor is het vaak ook moeilijk om deze mensen op een goede manier te helpen.’

‘Ook kan uitgestelde rouw mensen erg ziek maken. Van migraines, maag- en darmklachten en hartkloppingen tot depressies en burn-outs. Het probleem hier is dat vaak alleen de symptomen worden aangepakt. De oorzaak, de rouw, blijft daarbij onbehandeld. Zo kan iemand de diagnose depressie krijgen en behandeld worden met antidepressiva, terwijl hij eigenlijk het meest gebaat zou zijn bij een goede rouwbegeleiding. Na deze crisis verwachten ik en mijn collega’s een mentale achteruitgang met een serieuze stijging in het aantal gediagnostiseerde depressies en burn-outs.’

Daarnaast stellen veel mensen zich de vraag hoe lang rouw mag duren. Haast iedereen in rouw krijgt op een bepaald moment wel het gevoel dat de omgeving er klaar mee is, dat het lang genoeg heeft geduurd. Maar hoe lang is lang genoeg? Een week? Een maand? Een jaar? ‘Professioneel kunnen we daar geen termijn op plakken, maar mensen hebben vaak wel een persoonlijke termijn van hoe lang ze ergens begrip voor willen of kunnen opbrengen. Uitgestelde rouw kan het proces enorm rekken. Een half jaar later kan een rouwende vaak niet meer op hetzelfde begrip rekenen als de eerste dagen na het overlijden. Toch heeft hij op dat moment meer dan ooit nood aan troost en ondersteuning.’

Troostende knuffelalternatieven

Fysiek contact bij troosten is van onschatbare waarde. Dat knuffels ons gelukkiger maken, bewijst volgens Desteghe ook de wetenschap. ‘De stoffen en hormonen die bij aanrakingen vrijkomen, houden het rouwproces dragelijk. Wie dat allemaal moet ontberen, heeft veel meer kans om in een depressieve state of mind terecht te komen, alleen al omdat hij die stofjes niet aanmaakt. Vandaag zijn de troostmogelijkheden beperkter, maar niet onbestaande. Op huisgenoten hun schouder kan je nog steeds uithuilen.’

Knuffels zijn de krachtigste, maar gelukkig niet de enige opwekkers van geluksstofjes. Er zijn nog tal van andere gebaren waarmee je een rouwende kan tonen dat je aan hem denkt. Een smsje, een kaartje, een cadeautje dat je voor de voordeur legt. Dagelijks contact is cruciaal. Zo lanceerde O’Revoir de campagne #rouwenisliefde. Hiermee willen ze mensen aanmoedigen om rouwenden te laten weten dat ze aan hen denken en hen te tonen dat er oog is voor hun verdriet.

Desteghe meent dat nabestaanden van coronaslachtoffers het niet per se moeilijker hebben dan anderen, aangezien de meeste voorzorgsmaatregelen achter de schermen bij de begrafenisondernemer gebeuren. Wel kan het zijn dat bij deze groep de waarom-vraag en schuldgevoelens om het overlijden prominenter aanwezig zijn. ‘Denk aan huisgenoten die niet ziek werden, maar misschien wel het virus overdroegen. Dat kan heel wat emotionaliteit teweeg brengen. Iedereen gaat daar anders mee om.’

Nieuwe kansen

De huidige situatie brengt volgens Desteghe en haar collega’s ook wel kansen met zich mee. ‘Ondanks dat we weten dat persoonlijkere, creatievere begrafenissen gunstiger zijn voor het rouwproces, lopen de meeste begrafenissen vandaag volgens een vast stramien. De huidige maatregelen breken met dat stramien en verplichten ons om alternatieven op te zoeken. Hopelijk zorgt dit voor een kentering in het begrafeniswezen en komt er meer ruimte voor creativiteit.’

Het leven staat vandaag op verschillende vlakken stil. Het schept tijd en ruimte om eens wat vaker oog te hebben voor de gemoedsrust van een ander. ‘Ik heb het gevoel dat mensen vandaag sneller stilstaan bij hoe rouwenden deze situatie beleven. Rouw lijkt zo makkelijker bespreekbaar dan voordien. Ik hoop dat deze openheid niet samen met het virus verdwijnt.’

De gouden tip van een rouwexperte: reik uit. ‘Blijf er niet alleen mee zitten. Steek je rouw niet weg. Reik uit. Naar je omgeving of naar professionals, al dan niet virtueel. Voor alles is een oplossing, ook vandaag.’