‘Maak het bespreekbaar’: wat zegt u tegen uw kind dat bang is voor oorlog?

We zijn bang. Met nachtmerrieachtige nieuwskoppen en Poetin en Trump als dreigende monsters onder het bed is het als volwassene al moeilijk om rustig te blijven, laat staan voor een kind. Wat kunt u tegen uw kind zeggen als het bang is voor de oorlog? ‘Vraag je kind wat het voorbij ziet komen en wat het daarvan vindt. Maak het bespreekbaar’, zegt Bram Vervliet (KU Leuven).

Angst is een gevoel dat we allemaal kennen. Dokter Bram Vervliet, hoogleraar psychologie en pedagogische wetenschappen aan de KU Leuven en auteur van het boek Waarom we bang zijn, legt uit waar angst vandaan komt.

‘Voor zowel volwassenen als kinderen heeft angst twee voedingsbodems: onzekerheid en controleverlies. Een onvoorspelbare situatie triggert onzekerheid: je weet dat er gevaar is maar niet precies hoe en wanneer.’ Een gebrek aan controle over die onzekere situatie versterkt die angst.

‘Het heeft vooral te maken met hoe je situaties inschat’, verklaart Vervliet. ‘Emoties zijn verstrengeld met ons denken.’ En dat is precies waar kinderen nog niet zo goed in zijn. Angst is een gevolg van risico-inschatting. Het is een aangeleerd gevoel, het is gebaseerd op ervaringen waarin we leren of iets veilig of onveilig is. Kinderen hebben vaak nog niet de benodigde positieve leerervaringen gehad waardoor ze het gevaar, of het gebrek daaraan, niet goed kunnen inschatten.

Daarom is het ook heel normaal dat kinderen van bepaalde leeftijden met specifieke angsten kampen, zoals vreemdenangst of angst voor ziektes en het donker. Voor oorlog geldt hetzelfde. ‘Omdat ze het risico nog niet bewust kunnen inschatten, zit hun hoofd vol met flitsgedachten die het angstige gevoel veroorzaken.’

Reguleren

Kinderen hebben nog niet geleerd hoe ze die emoties kunnen reguleren. ‘Ze zijn een speelbal’, zegt Vervliet. Dat is waar u als ouder uw kind uit de brand kunt helpen: ‘Reguleer met ze mee.’ Maak het bespreekbaar door gewoon wat vragen te stellen, maak duidelijk dat u uw kind ziet. ‘Natuurlijk moet je jouw kind niet uitlachen, maar probeer de emoties te valideren. Negeer de emotie niet, maar durf ze samen met je kind in de ogen te kijken. Dan kun je er samen stap voor stap mee aan de slag gaan.’

Heb oog voor uw kind

Het is niet altijd makkelijk om te zien of uw kind ergens mee zit. ‘Kinderen kunnen zich ook zorgen maken om iets zonder dat ze het delen.’ Maar probeer oog voor uw kind te hebben. Let op de subtielere signalen, zoals slechter slapen of geprikkeld zijn. In plaats van het te negeren, of zelf geïrriteerd te reageren, kunt u zich afvragen wat erachter zit.

Stap voor stap duiden

Een ander verschil tussen volwassenen en kinderen is dat angst bij volwassenen genuanceerd kan zijn. ‘Als volwassenen bezorgd zijn over oorlog, denken ze niet meteen dat die morgen uitbreekt. Kinderen kennen die nuance minder en daardoor is het soms lastig om je in te leven in de ervaring van kinderen’, licht Vervliet toe.

Maar u kunt uw kind nog steeds helpen door duiding te geven. Vertel het bijvoorbeeld dat jullie hier in huis veilig zijn, dat een oorlog niet ineens gaat gebeuren er dat er ook oplossingen zijn voor zijn angsten. ‘Door duiding te geven in de wereld van je kind en zo in stapjes oplossingen te zoeken, kun je het gevoel van controle wat teruggeven.’

Mentale gezondheid: een beetje bang zijn is best oké

Positieve draai geven

Daarbij is het niet erg om aan uw kind toe te geven dat u zelf bezorgd bent. Het is normaal om bang te zijn en angst hoeft niet verkeerd te zijn. ‘Bezorgdheid betekent ook dat we betrokken zijn. We zijn niet onverschillig, maar het raakt ons als bijvoorbeeld de democratie gevaar loopt, en we vinden het spannend als we ineens zouden moeten vechten. Het toont aan wat belangrijk is voor ons.’

Angst is een goede richtingaanwijzer voor onze waarden, iets wat belangrijk is voor een kind om te leren. Door ook daarop te focussen, kunt u het negatieve gevoel een positievere draai geven.

Vervliet adviseert wel voorzichtig te zijn: ‘Bedenk wel dat je als ouder een beschermingsfiguur bent. Het is goed om je bezorgdheid te delen, maar verwacht niet dat je kind op hetzelfde niveau zit als een volwassene. Je bezorgdheid delen zorgt voor herkenbaarheid en begrip, maar alles komt wel zwaarder binnen. Bied dus altijd het beschermende aan, ook als je de noodzaak ertoe niet zo voelt. Want zonder dat beschermende blijven de kinderen vastzitten in het gevoel van machteloosheid.’

In de gaten houden

‘Het is ook goed om een beetje in de gaten te houden waaraan je kind wordt blootgesteld, bijvoorbeeld de beelden in het journaal.’ U hoeft uw kind er niet van weg te houden, maar kijk wat het met hem doet en ga er opnieuw gewoon over in gesprek. Voor social media geldt hetzelfde. ‘Praat erover, met een open en nieuwsgierige houding. Een verbod is helemaal niet nodig, maar vraag je kind wel wat het voorbij ziet komen en wat het daarvan vindt. Maak het bespreekbaar.’

Afleiding

Naast al dat praten is het soms ook goed om gewoon iets te doen. Afleiding is het gouden angstmedicijn. ‘Je moet niet wachten tot het piekeren voorbij is, maar iets doen zodat het piekeren voorbijgaat.’ Speel bijvoorbeeld samen een spelletje, of doe iets creatiefs, iets wat u en uw kind leuk vinden. Of maak eens een wandelingetje in de natuur, en wijs uw kind erop dat ondanks alles wat er gebeurt, de bomen nog altijd groeien. Dat relativeert lekker.

Voor uzelf is dat bovendien ook nog goed. U hoeft ook als ouder uw eigen angstige gevoel niet te negeren, dat werkt averechts. ‘Zorg ervoor dat je niet constant in de stressmodus zit, maar dat je een beetje rust neemt van dat gespannen gevoel. Dat kan wat zelfzorg zijn, je nieuwsconsumptie verminderen, of iets afleidends doen. Zolang je het tegenovergestelde gevoel maar opzoekt.’

‘Creëer een veilige omgeving en zorg ervoor dat je kind bij je terechtkan’, concludeert Vervliet. Dat geeft zowel u als uw kind wat meer het gevoel van controle. Heb oog voor uw kind, help het zijn of haar emoties te reguleren en ga de angst in kleine stapjes aan. Het is niet erg om samen bang te zijn. Durf er gewoon hand in hand met uw kind mee om te gaan.

Problematisch gebruik van sociale media bij jongeren, en dan vooral bij meisjes, zit in de lift