Wanneer ouders scheiden: hoe vertellen we het de kinderen?

Een scheiding heeft gevolgen voor het hele gezin. Auteur Nicola Schmidt weet hoe je de beste gesprekken met kinderen kunt voeren en welke fouten ouders moeten vermijden.

Wanneer moeten ouders hun kinderen vertellen dat ze uit elkaar gaan? Zodra de beslissing is genomen, of wachten ze beter tot ze een beetje tijd hebben gehad om tot zichzelf te komen?

Schmidt: De eerste belangrijke tip is om het de kinderen pas te vertellen als ze een beslissing hebben genomen en het echt zeker weten. Niet als ze er alleen maar over nadenken. Dat maakt kinderen bang en onzeker. Voordat je als ouder naar de kinderen gaat met die boodschap, moet je duidelijk zijn over wat je wil en hoe je het wilt realiseren. Het is nooit goed om dingen in het heetst van de strijd aan te kondigen, of dat nu verdrietig of boos is. Je praat beter met de kinderen als de eerste schok voorbij is en je de kalmte hebt hervonden.

Is er een bepaalde setting nodig? Of is het beter om er niet te veel ophef over te maken?

Schmidt: Alles wat drama veroorzaakt, verhoogt de stress. Daarom is het beter om het de kinderen te vertellen in hun vertrouwde omgeving. Misschien in het weekend, tijdens een familiebijeenkomst of tijdens een gezamenlijke lunch. Tijdens het avondeten is geen goed moment, iedereen is moe en de kinderen kunnen daarna misschien niet goed in slaap vallen. Idealiter begin je er ook niet over als er morgen school is of als er nog huiswerk moet gemaakt worden. Maar ik weet dat je daar in de praktijk niet altijd voor kunt kiezen.

Een ouder verhuist niet altijd onmiddellijk na de scheiding – de huizenmarkt laat dat niet toe. Daardoor merken kinderen de scheiding in eerste instantie misschien niet eens. Of merken ze het wel en is het beter om het ze meteen te vertellen voordat ze zich te veel zorgen gaan maken?

Schmidt: Laten we onszelf niets wijsmaken: zeker oudere kinderen weten het meestal toch al. Als het voor de ouders duidelijk is dat ze uit elkaar gaan, moeten ze dat communiceren en het niet langer uitstellen. Als beide ouders in eerste instantie samen in hetzelfde huis of dezelfde flat blijven wonen totdat een van hen kan verhuizen, is dat een kans voor een soepele overgang – maar dan moeten ze er wel in slagen om vreedzaam met elkaar om te gaan. Ze kunnen de kinderen dan uitleggen wat er zal veranderen, zelfs als mama of papa voorlopig in de flat blijft wonen, en dat ze allemaal langzaam in de nieuwe situatie zullen groeien.

Maar stellen kunnen niet altijd goed genoeg met elkaar opschieten om een flat te delen. Wat doe je als je het gewoon niet meer aankunt om samen te wonen?

Schmidt: Als er te veel spanning is, bijvoorbeeld omdat één ouder te veel lijdt, dan moet er een andere oplossing gezocht worden. Eén ouder kan bijvoorbeeld tijdelijk in een vakantiewoning gaan wonen, bij vrienden of bij de eigen ouders. De kinderen voelen spanningen meteen. Maar er is geen pasklare oplossing voor alle gezinnen. Je kan dingen uitproberen, fouten maken en het opnieuw proberen.

De beslissing om te scheiden is genomen en de partners zijn het ook eens geraakt over hoe het in de toekomst verder moet. Hoe vertel je het aan de kinderen?

Schmidt: ‘Wij volwassenen hebben besloten en jullie hebben er niets mee te maken.’ Dat is wat de kinderen moeten horen. Je vertelt de kinderen wat er nu gebeurt, niet wat ze verliezen: ‘We gaan uitzoeken hoe we weer een gezin kunnen zijn’ in plaats van ‘We zijn nu gescheiden’. Laten we niet vergeten: kinderen geven zichzelf vaak de schuld. Typische gedachten die kinderen hebben zijn bijvoorbeeld: ‘Als ik beter was geweest, hadden ze niet zo vaak ruzie gemaakt. Als ik echt lief ben, komt alles misschien weer goed.’

Kunnen ouders op de een of andere manier schuldgevoelens voorkomen?

Schmidt: Het eerste gesprek over de scheiding met de kinderen voeren ouders best samen. Idealiter zeggen ze dat het een gezamenlijke beslissing is en dat ze er als ouders altijd voor hen zullen zijn. Het is belangrijk dat je je niet richten op wat verloren gaat, maar op wat nog komt. Je kijkt vooruit en vermindert daardoor de angst voor de toekomst. Kinderen hebben geborgenheid nodig en het gevoel dat hun ouders er altijd zullen zijn en dat ze om hen geven – en dat is precies wat je in dat eerste gesprek aan hen willen overbrengen.

Moeten de ouders al vóór het gesprek met de kinderen hebben afgesproken hoe ze de kinderopvang in de toekomst zullen organiseren?

Schmidt: Ja, dat zou ideaal zijn, zo zijn ze voorbereid op de vragen van de kinderen. Studies tonen aan dat scheiden een proces is dat wel twee jaar kan duren – dus je hoeft niet alles meteen te beslissen. Maar je vertelt de kinderen gewoon beter de waarheid: ‘We gaan het proberen en kijken wat jij en wij ervan vinden’, en daarna zal blijken of die regeling voor iedereen werkt. De oplossingen moeten aangepast zijn aan de ontwikkeling van de kinderen. Het is belangrijk om oudere kinderen serieus te nemen en naar hun mening te vragen: ‘Als het niet werkt voor jou, als iets je dwars zit of niet bij je past, praat dan met ons.’

Oudere kinderen, die misschien zelf hun eerste liefde al hebben meegemaakt, zullen zeker eerder begrijpen waarom ouders uit elkaar gaan. Welke uitleg begrijpen jongere kinderen?

Schmidt: Uit mijn onderzoek voor het boek bleek dat de beste manier om het uit te leggen de wereld van het kind is. We nemen voorbeelden die zij begrijpen: ‘Stel je voor dat je beste vriendin alleen nog maar geïnteresseerd was in mode en niet meer in karate – zou je dan nog steeds elke middag met haar willen doorbrengen?’ Of bij jongere kinderen: ‘Stel je voor dat je vriendin alleen nog maar in op afstand bestuurbare auto’s wil rijden en ineens Lego onzin vindt. Dan zouden jullie veel minder samen spelen, ook al zijn jullie allebei nog steeds geweldige kinderen.’

Stel dat een van de partners is vreemdgegaan en je daarom uit elkaar gaat: moet je de kinderen vertellen dat dat de reden is?

Schmidt: Dat is niet de reden waarom je uit elkaar gaat – het is meer een symptoom. Zulke dingen horen niet thuis in een gesprek met de kinderen, net zomin als uitspraken over wie wel of niet schuld treft. Zaken als ‘papa is vreemdgegaan’ of ‘mama wil niet meer met me naar bed’ zijn irrelevant en helpen de kinderen niet. Focussen op de echte reden, namelijk het uit elkaar groeien, de verschillende behoeften, helpt ook de volwassenen om na te denken over de scheiding.

Wat hebben kinderen op dat moment nodig?

Schmidt: Kinderen hebben twee ouders nodig die elkaar niet beschuldigen in hun gekwetstheid, maar zich gedragen als volwassenen. Je moet hen geruststellen en duidelijk maken dat je er voor hen bent. Kinderen moeten weten dat ze niemand zullen verliezen en dat ze contact kunnen blijven houden met hen beiden. Ouders kunnen dat niet vaak genoeg benadrukken, het is vaak hun grootste zorg.

Sommige kinderen hebben veel vragen, andere trekken zich terug en willen met rust gelaten worden. Hoe reageer je op die terugtrekking?

Schmidt: Ook hier is het belangrijk om te laten zien dat je er bent. Ongedwongen gesprekken zijn nu bijzonder nuttig, niet de grote crisisgesprekken, maar eerder tijdens het autorijden, samen koken of spelen met jongere kinderen. Zinnen als ‘Wat vind je ervan dat we nu anders leven?’ of ‘Ik heb de indruk dat je mama soms mist, is dat zo?’ zijn goede startvragen. Het is belangrijk om de kinderen de andere ouder te laten missen.

Bij zeer emotionele zaken zoals een relatiebreuk gaan de dingen niet altijd volgens plan of zoals ze in theorie zouden moeten gaan. Verwijten inslikken is vaak makkelijker gezegd dan gedaan, vooral als de wonden nog vers zijn. Wat is de beste manier voor een ouder om zich te gedragen als de ander gewoon niet wil meespelen en een kleinzielige oorlog begint, mogelijk in het bijzijn van de kinderen?

Schmidt: De ervaring leert dat het geen oorlog is als je er niet op ingaat. Dat betekent: reageer niet op beledigingen met beledigingen, maar stuur het gesprek altijd terug naar de feiten. Objectiviteit wint, dus je kunt beter niet reageren op provocaties. Dat geldt ook en vooral voor zeer controversiële scheidingen. In zulke gevallen moet er in een vroeg stadium professionele hulp gezocht worden.

Heeft het op de lange termijn gevolgen voor de kinderen als het gesprek over een scheiding uit de hand loopt?

Schmidt: Dat hoeft niet het geval te zijn. De onderzoeken tonen duidelijk aan dat scheiding een proces is. Daarom moeten ouders zichzelf niet te veel onder druk zetten tijdens dat gesprek. Het is niet één gesprek, maar er volgen nog veel meer gesprekken met de kinderen, vaak met slechts één ouder. Dingen mogen helen, relaties mogen helen.

Een slecht geweten is niet nodig?

Schmidt: Ik schrijf in mijn boek dat scheiding niet het leven van de kinderen bepaalt. Er bestaat goed onderzoek over dit onderwerp. Een onderzoek van E. Mavis Hetherington onder 1400 deelnemende gezinnen toonde aan dat de meeste gezinnen na twaalf maanden een zekere mate van stabiliteit herwinnen. Driekwart van de kinderen in dat onderzoek vertoont gedrag dat net zo normaal is als dat van kinderen uit niet-gescheiden gezinnen. Het is niet de scheiding die de koers bepaalt voor de rest van hun leven, maar hoe ze ermee omgaan. Het is belangrijk dat de kinderen ten minste één empathische, betrokken ouder hebben die hen door dat proces begeleidt.