Opgejaagd door het tempo van het leven? Wat als we als samenleving op een andere manier naar tijd zouden kijken?
Waarom razen we als hazen door het leven? Hoe kan het dat we slaven van onze klok geworden zijn? En wat willen we nog doen met de tijd die ons rest? Het zijn vragen die we onszelf weleens stellen. Tijd is immers de grondstof van het leven, en net als fossiele brandstoffen is ze niet oneindig. Hoe langer we leven, hoe minder we ervan hebben.
Meer dan ooit worstelen we vandaag met tijdarmoede, ook al hebben we was- en vaatmachines, kant-en-klare maaltijden, thuisleveringsdiensten, huishoudhulp, flexibele werkschema’s, telewerk en zorgverloven. Nog meer dan de koopkracht is het de tijdsdruk die onze maatschappij in de klem houdt.
‘De individuele arbeidsduur was vandaag met gemiddeld 38 uur nog nooit zo laag’, zegt Lieveke Norga, vakbondsverantwoordelijke bij ACV Puls. ‘Maar door de evolutie van het kostwinners- naar het tweeverdienersmodel werken we vandaag op gezinsniveau opnieuw bijna evenveel als in de periode voor de Tweede Wereldoorlog. De individuele arbeidstijd in een gezin is verdubbeld. Tegelijk blijft de onbetaalde arbeid in het huishouden, die ook nog altijd moet gebeuren, constant rond de 27 uur per week per gezin.’
Technologische vooruitgang heeft op huishoudelijk vlak zelfs amper verbetering gebracht. In vergelijking met 40 jaar geleden zijn er heel wat extra taken bijgekomen. Kinderen moeten van hot naar her gebracht worden en we willen allemaal de perfecte ouder, vriend en collega zijn. ‘Tijdskrediet, halftijdse en vierdagenstelsels kunnen in individuele situaties een deel van de oplossing zijn,’ meent Norga, ‘maar dat vereist een zekere financiële draagkracht. Zulke stelsels zijn niet geschikt om de maatschappelijke druk weg te nemen in een context waarin voltijds werken de norm is. Een meer structurele oplossing is dat we collectief ons ritme aanpassen.’
Ratrace op de digitale snelweg
Ook digitale tools ontlasten ons nauwelijks van de tijdsdruk. Om alles gedaan te krijgen, wordt elke seconde van de dag zo efficiënt mogelijk ingevuld, met de smartphone als eerste go-to. Tijdens de lunch snel even Whatsapp, Teams en Slack checken. Onderweg naar de crèche even oma opbellen. Of tussendoor wat e-mails lezen in de wachtrij aan de kassa van de supermarkt. Allemaal samen wordt dat te veel. Daarbovenop verliezen we tijd aan digitale administratie, het aanmaken van registraties, het boeken van reizen en online shoppen om het ultieme hebbeding te vinden. Ook op dat gebied ligt de lat almaar hoger.
En dan vergeten we nog de door algoritmes gedicteerde activiteiten op onze smartphone die meestal niet bijdragen aan een rijker leven. ‘Druk, druk, druk’ betekent niet altijd ‘productief’.
Geen tijd om te herstellen
In haar boek Tijd tekort, tijd genoeg legt Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie aan de Universiteit van Tilburg, uit wat de gevolgen zijn van dat constante gevecht met de tijd en het voortdurend ‘moeten’ uitvoeren van allerlei taken. ‘Je hebt minder tijd om te ontspannen en te herstellen, alles wordt zwaarder en er treden mentale en lichamelijke aandoeningen en klachten op. Je kunt minder tijd aan gezonde voeding en sporten besteden. Dat heeft gevolgen voor de balans tussen werk en privé, of voor hoe tevreden je bent met je werk en je leven in het algemeen.’
Sitskoorns waarschuwing komt niet uit de lucht vallen: veel mensen zijn moe, mentaal en fysiek uitgeput… Volgens een onderzoek van de UGent geeft 22 procent van de Vlaamse werknemers aan dat ze niet uitgerust raken na het werk. Het aantal burn-outs blijft toenemen en de verkoop van slaapmiddelen is torenhoog, niet het minst bij jongeren.
Uit de pas met onze interne klok
Tijdarmoede is nochtans niet onvermijdelijk. ‘Alles hangt af van hoe je tijd ervaart’, zegt Sitskoorn. Tijd is een aangeleerd concept, een illusie die alleen bestaat omdat anders “alles tegelijk zou gebeuren”, zoals de meester van de tijdwetenschap, Albert Einstein, het verwoordde. Geen enkel ander levend wezen op de planeet leeft volgens een klok. Tijd is ongrijpbaar en oncontroleerbaar. Waarom martelen we er onszelf dan mee?
Tijd is relatief. Iedereen kent de flow waarin je opgaat tot je geen besef van tijd meer hebt. Op andere, minder aangename momenten slepen uren, minuten en zelfs seconden zich tergend traag voort. Ook de tijd die bepaald wordt door onze biologische klok raakt verwaarloosd. Wie naar zijn gevoel veel te vroeg moet opstaan om te beginnen werken om 9 uur, zal niet te best functioneren. Net zoals iemand die na drie dagen rouwverlof niet klaar is om terug aan de slag te gaan.
Het probleem in het Westen is volgens Sitskoorn dat ons hele leven ingesteld staat op de objectieve kloktijd: de externe klok die ervoor zorgt dat we als mens renderen, en die ons helpt om afspraken met elkaar te maken, efficiënt en productief te zijn.
Zijn we wel gebaat met een efficiëntere samenleving?
Maar wat hebben we aan een samenleving die almaar efficiënter wordt als we er geen extra tijd mee krijgen? We raken losgekoppeld van menselijke behoeften, zoals onze gezondheid en echt contact met naasten. Denken en handelen richten zich op kortetemijnbeslissingen en kwantiteit. Belangrijke menselijke eigenschappen zoals zingeving, behoefte aan herstel, zelfgekookte voeding, autonomie, vertrouwen en sociale interactie komen onder druk.
Pas wanneer we in vakantiemodus zijn, wanneer we niksen, dromen of zomaar wat hangen, komen we weer langzaam in de pas met de tijd die we intern ervaren. ‘We moeten ons bewuster gaan afvragen wat ons mensbeeld is’, besluit Sitskoorn. ‘Zijn we als mens werkelijk gebaat bij voortdurende efficiëntie en groei?’
Pleidooi voor voltijdse 30-urige werkweek
‘Te veel mensen houden het aan dit tempo niet meer vol’, beaamt Lieveke Norga van ACV Puls. ‘Ook werkgevers worden geconfronteerd met de problemen die veroorzaakt zijn door de almaar oplopende druk op werknemers. Een vijfde week betaalde vakantie kan op korte termijn de gemiddelde arbeidsduur verminderen. In heel wat sectoren is 20 dagen vakantie immers nog altijd de realiteit. Maar je kunt de maatschappelijke tijdsdruk alleen maar aanpakken door de arbeidstijd op wekelijkse basis te laten zakken. Daarom willen wij als vakbond de voltijdse 30-urige werkweek met collectief behoud van loon bespreekbaar maken.’
‘Collectieve arbeidsduurvermindering is een manier om tijd en middelen gelijk te verdelen zodat iedereen aan de minimale eisen van een goede levenskwaliteit kan voldoen. Een haalbare arbeidsduur en een fatsoenlijk inkomen hoeven elkaars tegengestelden niet te zijn. Het stelsel kan geleidelijk en planmatig geïntroduceerd worden in combinatie met de stijging van de productiviteit, bijvoorbeeld om de twee jaar gedurende een periode van 20 jaar. We hebben wel degelijk de keuze om de opbrengsten van de groeiende productiviteit en de technologische vooruitgang terug te laten vloeien naar manieren om het werk lichter te maken. Als de lat daarentegen steeds hoger wordt gelegd in functie van hogere winstmarges, blijven we meedraaien in de mallemolen.’
Meer tijd, duurzamere samenleving
Een collectieve arbeidsduurvermindering maakt tot slot ruimte vrij voor een duurzame maatschappijorganisatie en kan een deel van het antwoord op het klimaat- en duurzaamheidsvraagstuk zijn.
‘Omdat we vaak weinig tijd hebben, maken we niet altijd keuzes die goed zijn voor de planeet’, zegt Norga. ‘Kant-en-klare maaltijden besparen ons wel tijd, maar het milieu is er minder mee gebaat. Zullen we vliegreizen de rug toekeren als we minder gaan werken? Zo simpel is het niet. Een kortere arbeidsduur is geen voldoende, maar wel een noodzakelijke voorwaarde om duurzamere keuzes te maken.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier