Waarom een man van 50 een sportauto koopt: de midlifecrisis uitgelegd

Een nieuwe auto of een jong lief: mannen van middelbare leeftijd maken allerlei veranderingen door. De Italiaanse psycholoog Pasqualina Perrig-Chiello onderzoekt waarom de midlifecrisis zo anders verloopt bij mannen dan bij vrouwen. ‘Vooral wie perfectionistisch is, krijgt het hard te verduren.’

De dichter Dante Alighieri beschreef de middelbare leeftijd als een hel. Welke ingrijpende ervaringen komen samen in de midlifecrisis?

PasqualinaPerrig-Chiello: In de wetenschap spreken we liever niet over een midlifecrisis omdat het geen eenduidige of korte crisis is. Integendeel: bij veertigers en vijftigers stapelen de crisissen zich op. Ik zou dan ook eerder zeggen dat de middelbare leeftijd een crisisgevoelige periode is. Het welzijn en de geestelijke gezondheid zijn ervoor en erna aantoonbaar hoger. En dat geldt in alle landen. Het aantal burn-outs piekt tijdens die leeftijd en de meeste echtscheidingen komen voor bij wie bijna vijftig is. Scheidingen zijn op hun beurt geen walk in the park. Daarom kunnen we spreken van een periode van chronische stress.

Terwijl het eigenlijk het moment is waarop je eindelijk zou kunnen genieten van alles wat je jarenlang hebt opgebouwd.

Perrig-Chiello: Veel mensen bevinden zich professioneel en privé op een toppunt. Maar tegelijkertijd staan ze voor belangrijke overgangen. Hun kinderen worden volwassen en verlaten het huis. Hun ouders worden hulpbehoevend. Ze moeten zich aanpassen aan nieuwe rollen. Lichamelijk treedt veroudering op. En omdat men de balans van het leven opmaakt, verandert er ook psychologisch heel wat.

Men heeft een zekere weg afgelegd en vraagt zich af: Is dit het? Wat heb ik bereikt?

Perrig-Chiello: Door de langere levensverwachting zijn dat cruciale vragen. Deze fase is dan ook noodzakelijk om orde op zaken te stellen, opnieuw te bepalen wat belangrijk is en beslissingen te nemen voor de oude dag. We hebben nog vele jaren te gaan, dus loont het om bepaalde zaken anders te organiseren. Dat vraagt om reflectie.

Welke ontwikkelingspsychologische fase maken we in deze levensfase door?

Perrig-Chiello: We moeten onszelf opnieuw definiëren en de zin van het leven vinden of opnieuw bepalen. Zowel professioneel als relationeel gaat men steeds vaker twijfelen. De beroemde psychiater Carl Gustav Jung zei ooit dat je de tweede helft van je leven niet kunt doormaken volgens het programma van de eerste helft. De mensen die ik met mijn team heb geïnterviewd, vertelden dat zij in de eerste helft van hun leven veel compromissen hebben gesloten en vooral erg oppervlakkig hebben geleefd. Zo vonden ze hun plaats in de wereld, professioneel en familiaal. Maar op een bepaald moment beseften ze dat het leven niet eindeloos is. Het perspectief wordt beperkter. De eindigheid komt in beeld, en daarom ook vragen als: Waar sta ik? Wat waren mijn dromen en wat kan ik nog realiseren? We stelden bij alle geïnterviewden een grotere introspectie vast. Het geeft geen voldoening meer om ambitieus te zijn en te streven naar meer prestige. Mannen die onder grote druk hebben gestaan, vinden dat ze niet meer altijd aan alles mee hoeven te doen. Ze ontdekken een nieuwe vrijheid door de genderstereotypen af te wijzen en te relativeren.

‘Het oestrogeengehalte van oudere vrouwen daalt en er komt testosteron in het spel, waardoor ze assertiever worden. Mannen worden dan weer zachter.’

Hoe evolueren die klassieke genderrollen?

Perrig-Chiello: De geslachtsspecifieke hormonen nemen af bij zowel mannen als vrouwen. Het oestrogeengehalte van vrouwen daalt en er komt testosteron in het spel, waardoor ze assertiever worden. Mannen worden dan weer emotioneler en zachter.

Maar we worden toch niet alleen bepaald door onze hormoonspiegels?

Perrig-Chiello: Natuurlijk worden we gevormd door onze rol in de maatschappij, maar ook hormonen spelen een rol. Vrouwen stellen bijvoorbeeld verbaasd vast dat hun man moet huilen bij een film. En mannen schrikken dat hun vrouw wil gaan studeren. We spreken van ‘androgynisering’: zowel mannen als vrouwen vertonen naarmate ze ouder worden een evenwichtiger verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke kenmerken. Dat zorgt voor zowel mannelijke als vrouwelijke copingstrategieën, en dus voor probleemoplossende vaardigheden. Dat is het beste middel tegen ziekte en afhankelijkheid op hoge leeftijd. Uit ons onderzoek bleek dat mannen die zacht zijn en hulp aanvaarden het hoogste gevoel van welzijn hebben. Zowel mannen als vrouwen hebben bepaalde aspecten van hun persoonlijkheid onderdrukt en willen dat nu compenseren. De bereidheid om zich op genderstereotiepe wijze te gedragen neemt significant af.

Ze halen in wat ze tot dan toe gemist hebben.

Perrig-Chiello: Het leven dat we in de eerste helft van ons bestaan hebben geleid, proberen we in de tweede helft aan te vullen. Jung zag dit als de voltooiing en vervollediging van de persoonlijkheid en gebruikte het beeld van Yin en Yang. Vrouwen laten van zich horen, want het willen behagen schenkt de vrouw geen voldoening meer en op oudere leeftijd levert het frustraties op over haar zelfbeeld. Denk maar aan filmsterren die zichzelf vooral definieerden via hun vrouwelijkheid en het moeilijk hadden met het beeld van zichzelf als oudere vrouw, zoals Marilyn Monroe, Romy Schneider of Greta Garbo. Garbo verborg zich vanaf haar veertigste achter een zonnebril en liet zich niet meer fotograferen. Ook mannen die hun zelfbeeld baseren op hun mannelijkheid worden daar op latere leeftijd niet gelukkiger van.

De filosofe Susan Sontag sprak in een essay nochtans van de ‘double standard of aging’. Mannen worden met de leeftijd verfijnder, terwijl vrouwen verwelken zonder dat met competenties te kunnen corrigeren. De man wordt dus beter oud, terwijl de vrouw gedevalueerd en gediscrimineerd wordt. Wat blijkt uit uw onderzoek?

Perrig-Chiello: Ook oudere vrouwen worden inderdaad nog steeds in eerste instantie beoordeeld op basis van hun uiterlijk, zoals Sontag schreef. Bij partnerkeuze op latere leeftijd speelt haar beroepsstatus nauwelijks een rol. ‘Ze ziet er nog goed uit voor haar leeftijd’, klinkt het.

Is dat geen cliché?

Perrig-Chiello: Ik snap dat het enigszins zo klinkt, maar dat is nu eenmaal wat ons onderzoek uitwijst. Vrouwen zijn op zoek naar een man met een goed diploma, iemand die gecultiveerd is. Ze willen vooral geen loser. Voor mannen die in de tweede helft van hun leven een nieuwe levenspartner zoeken, is de opleiding van de vrouw niet belangrijk. Een mogelijke partner moet er bovenal jong, goed en gezond uitzien. En ook datingsites bevestigen dat: mannen zoeken contact met jongere vrouwen. Het is erg onrechtvaardig hoe we oudere vrouwen nog steeds minderwaardig vinden.

‘Mannen die op latere leeftijd een nieuwe partner zoeken, kiezen voor jongere vrouwen. Vrouwen willen vooral geen loser.’

Tot zover het wetenschappelijke onderzoek. Het woord ‘midlifecrisis’ doet velen spontaan grijnzen. We denken aan mannen die een sportauto aanschaffen of een nieuw leven beginnen met een piepjonge vrouw. Waarom gedragen ze zich zo?

Perrig-Chiello: Zulke extreme beslissingen komen vaker bij mannen voor dan bij vrouwen. Ons onderzoek bevestig dat. Daar is een goede verklaring voor: vrouwen praten meer en kunnen zo stoom afblazen. Zij staan ook meer open voor professionele hulp en beschikken over persoonlijke netwerken. Mannen beseffen niet dat er een probleem is of houden het stil tot het ontploft. Hun angst voor verandering zorgt ervoor dat ze op een dag de radicale stap moeten zetten die hen bevrijdt. Concreet betekent dit dan dat ze hun vrouw en kind verlaten, een sportwagen kopen of in het klooster gaan.

Ze zien te laat in dat het zo niet verder kan, waardoor een radicale nieuwe start de enige oplossing is.

Perrig-Chiello: Die neiging tot een radicale verandering komt bovendien overeen met traditioneel mannelijke persoonlijkheidskenmerken. Veel mannen doen alsof ze alles onder controle hebben. Op middelbare leeftijd merken ze dat ze de controle grotendeels kwijtraken. Ze worden vergeetachtig en hun lichaam laat het afweten, om nog maar te zwijgen over hun gevoelens. Sommigen vergroten daardoor de controledwang als tegenreactie op de indruk dat ze niet langer alles beheersen. Tot het plotseling niet meer lukt. Dat leidt vaak tot extreme reacties.

De man in een midlifecrisis stuit tegenwoordig op vrouwen van de MeToo-generatie, die de oude witte man met zijn machogedrag eerder belachelijk vinden. Maakt dat hem nog kwetsbaarder?

Perrig-Chiello: De sociale context waarin de midlifecrisis zich afspeelt is momenteel inderdaad sterk aan het veranderen. Er zijn twee tendensen. Enerzijds heb je de onzekere man die geconfronteerd wordt met de zelfbewuste en goed opgeleide vrouwen uit het MeToo-tijdperk en in een nog grotere identiteitscrisis terechtkomt. Anderzijds houden sommige mannen zich net meer vast aan traditionele rollenpatronen als tegenreactie op de heterogeniteit en pluraliteit van de waarden en gendervoorstellingen in de huidige samenleving.

Volgens sociologen zorgde de coronapandemie ervoor dat mannen en vrouwen meer traditionele genderrollen opnamen. Voedt de pandemie ook de midlifecrisis? De mogelijkheden van een professionele en persoonlijke verandering zijn beperkter geworden.

Perrig-Chiello: Uit onderzoek blijkt dat de pandemie bestaande problemen verscherpt. Moeilijke relaties worden nog meer op de proef gesteld, heeft onderzoek in China uitgewezen. Datingsites staan er vol zoekertjes van zowel getrouwde als ongetrouwde mannen en vrouwen. De pandemie versterkt dus ook crisissen op middelbare leeftijd. Wie deeltijds werkt en dus veel tijd heeft, piekert ook veel en maakt sneller de balans op. Tegelijkertijd kunnen velen geen time-out inlassen en kunnen ze zich niet terugtrekken omdat de partner tijdens de lockdown bijna altijd aanwezig is. Dat maakt de situatie erg moeilijk.

‘We moeten afscheid nemen van het idee van de perfecte vrouw, de perfecte man of het perfecte gezin.’

Hoe kunnen we de middelbare leeftijd beter doorkomen?

Perrig-Chiello: Mensen die niet bang zijn voor veranderingen hebben natuurlijk een voordeel. Verandering betekent onzekerheid. Wie zich verschanst in zijn comfortzone zal sneller in een crisis verzeild raken. Vooral wie te perfectionistisch is, wie geen schakeringen ziet tussen goed en fout, krijgt het erg hard te verduren. Het leven wordt complex, vooral voor veertigers en vijftigers. Voor mij schuilt hierin een opgave: we moeten illusies leren op te geven, afscheid nemen van het idee van de perfecte vrouw, de perfecte man of het perfecte gezin, en nieuwe denkpatronen ontwikkelen die in overeenstemming zijn met de tijd. Dat leidt tot meer rust en zorgt ervoor dat de tevredenheidscurve weer sneller omhoog gaat.

U zegt dat de midlifecrisis een state of mind is. Wat betekent dat?

Perrig-Chiello: Mensen van middelbare leeftijd zitten in een tussenstadium. Ze behoren niet langer tot de jongeren, maar ook niet tot de ouderen. Ze merken dat er iets verandert en ook moet veranderen. Helaas bestaat er, in tegenstelling tot de puberteit, nog weinig kennis over de middelbare leeftijd. Ons onderzoek toont evenwel aan hoe belangrijk onze levensstijl in die jaren is om goed ouder te worden. Dat kan gaan over triviale zaken: hoeveel televisie we kijken, hoeveel beweging we hebben, hoe we onszelf intellectueel blijven uitdagen of hoe we onze vriendschappen onderhouden. Maar er is meer onderzoek nodig.

Verandert de midlifecrisis door de tijdgeest en door het feit dat vrouwen op steeds latere leeftijd kinderen krijgen?

Perrig-Chiello: Op bepaalde vlakken wordt het leven gemakkelijker. Maar er ontstaan ook nieuwe uitdagingen. Een vrouw kan tegelijk een baby en bejaarde ouders hebben. Die zogenaamde sandwichgeneratie ervaart steeds meer stress.

Helpt humor om de midlifecrisis te overwinnen?

Perrig-Chiello: De positieve psychologie gaat ervan uit dat bepaalde karaktereigenschappen de veerkracht bevorderen. Mensen met een gevoel voor humor vinden oud worden bijvoorbeeld minder erg. Ze stijgen boven zichzelf uit, relativeren hun ego. De ontwikkelingspsycholoog Erik Erikson zegt dat mensen van middelbare leeftijd minder met zichzelf, en meer met de volgende generatie moeten bezig zijn. Wie alleen op zichzelf en zijn eigen levensomstandigheden gericht is, wordt eenzaam.

(c) Der Spiegel / Interview: Stefanie Maeck / Vertaling: Els Snick