De smartphone maakt ons ziek: constant verbonden zijn met je telefoon leidt tot chronische stress en burn-out, ook en zeker bij jonge mensen, ziet neuropsychiater Theo Compernolle. ‘Je moet je leren beschermen tegen deze weapons of mass distraction.’
Nooit eerder waren er in België zoveel werknemers langdurig ziek bleek deze week uit een heel ruime steekpoef van hr-dienstverlener Securex. De stijging is vooral groot bij jonge werknemers tussen 25 en 34 jaar oud. Zij lopen, aldus Securex, met name een hoog risico op burn-out. Als mogelijke verklaring wijst het hr-bedrijf richting intens socialemediagebruik.
Heel aannemelijk, meent de bekende neuropsychiater, emeritus hoogleraar en bestsellerauteur Theo Compernolle. Voortdurend bezig zijn met digitale media, appjes en schermen is funest voor onze mentale en fysieke gezondheid. Compernolle ziet de burn-outcijfers spectaculair toenemen – een stijging met 80 procent tussen 2007 en 2017 – bij jonge volwassenen sinds de millennials, de eerste generatie digital natives, in de statistieken opdoken. ‘En dat blijkt ook in alle andere landen waar ze hierover gegevens verzamelen.’
Maar hoe leidt veel schermgebruik tot burn-out?
Theo Compernolle: Kijk, een volwassene zit gemiddeld 3 uur per dag op zijn telefoon. 80 keer per dag laten we onze aandacht onderbreken door appjes. Maar voor het switchen van de taak waarmee je bezig was naar de telefoon en weer terug, betaal je een ongelooflijk hoge prijs.
Wat betreft mentale energie?
Compernolle: Zeg maar gewoon wat betreft energie. Het is heel vermoeiend voor je brein en lichaam. Elke keer dat je wisselt, verlies je je concentratie. Het terug opbouwen van die concentratie vergt veel meer tijd dan mensen denken. Elke pop-up of melding op je laptop of telefoon, zelfs als je er niet op ingaat, veroorzaakt een dip van je concentratie. Nadien duurt het 20 à 30 minuten voor je weer aan hetzelfde concentratieniveau zit. Dat is allemaal verspilde energie. Over een tekst die je goed geconcentreerd in een half uur zou kunnen lezen, doe je dan twee keer zo lang. En je onthoudt door de onderbreking ook minder goed wat je hebt gelezen.
‘Burn-out is eerder een sociologische dan een psychologische aandoening’
Wat zijn nog gevolgen van dat constant afgeleid worden?
Compernolle: We gaan minder diep nadenken, en hebben dus minder inzicht. Goed nadenken vergt immers concentratie. We gaan ook minder vooruitzien. Al die wissels tussen de virtuele en de echte wereld hebben verder ook negatieve invloed op je creativiteit. Wie vaak wordt afgeleid, maakt ook meer fouten. Dat zorgt allemaal voor heel veel extra stress. Ons brein is gewoon echt niet goed in multitasken. Het enige dat je ermee bereikt, is dat je veel taken tegelijk gaat verknoeien, en onnodige stress en soms zelfs ook gevaar creëert.
De echte oplossing voor ons brein is in blokken werken, en zorgen dat je per blok ook maar met één zaak bezig bent.
Hoezo gevaar?
Compernolle: Als je op de belastingdienst een fout maakt door slechte concentratie, krijg je op de donder van je baas en dat is niet leuk. Maar in een fabrieksomgeving kunnen fouten mensenlevens kosten. Vandaar de grote belangstelling voor het thema van afleiding door schermgebruik bij mensen die bezig zijn met veiligheid op de werkvloer. Verder hebben al die onderbrekingen trouwens ook een negatieve invloed op je humeur. Constant afgeleide mensen zijn prikkelbaar en gestrest, en dat is bovendien besmettelijk op de werkvloer. Het gaat ook niet alleen over werken natuurlijk. Bij elke activiteit, ook in hun vrije tijd en privéleven, laten mensen zich voortdurend onderbreken. Bijna een vijfde van de mensen onderbreekt zelfs een vrijpartij voor een telefoonsignaal. Waar ben je dan mee bezig?
Maar dus dat overbelaste, constant afgeleide brein, kan ook bij jonge mensen zulke ernstige mentale en fysieke klachten veroorzaken dat ze er langdurig ziek van worden?
Compernolle: Absoluut. Ik ga natuurlijk al lang mee. Dertig jaar geleden was ik heel sterk bezig met stressmanagement. In die tijd was stress nog echt een taboe in het bedrijfsleven. Met boeken en trainingsprogramma’s ben ik toen op mijn preekstoel gaan staan om overal managers aan het verstand te brengen dat niet over stress praten geen oplossing is. Veel bedrijven zijn nu gelukkig met stressmanagement bezig, maar de slinger is wat in de andere richting doorgeslagen. Als ik zeg dat iedereen ook een eigen verantwoordelijkheid heeft om zijn stress in balans te houden, wordt me dat niet in dank afgenomen. Maar een van de belangrijkste factoren die mensen vandaag uit balans krijgen en chronische stress veroorzaken, is juist continu verbonden zijn met een telefoontje.
Burn-outrisico voor werknemers stijgt met 40 procent op 10 jaar tijd
Wat kan of moet een individu dan doen om stress als gevolg van schermgebruik binnen de perken te houden, op het werk en daarbuiten? De telefoon uit het raam gooien?
Compernolle: Dat hoeft nu ook weer niet, maar wat je wil voorkomen, is een brokkelbrein. Dat wil zeggen, een brein dat niet meer in staat is doelgerichte, ononderbroken, lang volgehouden aandacht te geven aan één zelfgekozen taak. Het nemen van regelmatige, korte pauzes van 5 à 10 minuten is een van de belangrijkste zaken die je zelf kunt doen om je stress in te dammen. Ik heb héél veel mensen gezien met een burn-out. Van topmensen in organisaties tot jonge medewerkers. Maar ik heb werkelijk nog nooit iemand ontmoet met burn-out verschijnselen die regelmatig pauzeerde. Het gaat natuurlijk wel om échte, schermloze pauzes, weg van je bureau en je telefoon. En een heel belangrijke pauze voor je brein is natuurlijk ook slaap.
Mensen moeten die mentale hygiëne dus ook na het werk een beetje doortrekken?
Compernolle: Zeker. Het is zoals stoppen met roken. Je kan niet zeggen dat je niet meer rookt op het werk, maar thuis ga je volop door. Dan is de gezondheidswinst verwaarloosbaar. De echte oplossing voor ons brein, en wat iedereen moet leren, is in blokken werken. Het komt erop neer dat je al je activiteiten, of het nu voor het werk is of privé, opdeelt in aparte, gescheiden blokken, en dat je per blok dan ook maar met één zaak bezig bent. Het moeilijkste daarbij is je beschermen tegen wat ik de weapons of mass distraction noemde. Je moet een bunker om je heen bouwen waarin je niet kan worden gestoord. Dat betekent: maar een paar keer per dag tijd inlassen om naar je berichtjes te kijken. Naast blokken om te werken, maak je ook blokken voor tijd met je kinderen, je partner, om te sporten, maar altijd zonder door digitale media te worden gestoord. En na elke activiteit neem je een pauze. Dat is niet alleen goed voor de stressbalans, maar ook heel belangrijk voor ons brein. Want als we niet actief zijn met ons denkbrein, komt ons archiverende brein in actie, dat al de informatie die we opnemen moet kunnen verwerken. Dat hebben we ook nodig om af en toe creatief uit de hoek te komen.