‘De verhuftering van de maatschappij’: waarom verkeersagressie toeneemt

Op sociale media duiken opvallende beelden van verkeersagressie op. Hoe komt het dat mensen letterlijk uit hun krammen schieten in het verkeer? En hoe ga je het best om met die hufterigheid? Twee sociaal wetenschappers proberen onze frustraties te verklaren.

Bestuurders van twee bestelwagens die met elkaar op de vuist gaan in Aalst, een fietser die dol draait en zich vastklampt aan een rijdende auto in Brugge: het zijn hallucinante beelden op sociale media. Dat soort incidenten lijkt steeds vaker op te duiken. In Antwerpen roept de politie in een nieuwe campagne voor verkeersveiligheid op om wat meer wederzijdse hoffelijkheid te tonen in het verkeer.

Het aantal gevallen van fysieke agressie tussen bestuurders is inderdaad gestegen, zo blijkt uit een enquête van het Belgisch kenniscentrum voor verkeersveiligheid, Vias. Vooral de extremere vormen van agressie nemen toe. 7 procent van de bestuurders zegt er het voorbije jaar slachtoffer van geworden te zijn, ten opzichte van 2 procent in 2017.

1 op de 15 bestuurders (6,5 procent) zegt ook uit zijn auto gestapt te zijn ‘om het uit te vechten’ met een andere bestuurder. Vijf jaar geleden was dat 2,5 procent. In Brussel gaat het zelfs over 1 op 8 bestuurders(13 procent).

Posttraumatische coronastress?

De coronapandemie lijkt ervoor gezorgd te hebben dat bepaalde vormen van agressie vaker voorkomen achter het stuur, verklaart Vias de cijfers. We hebben met z’n allen het beste van onszelf gegeven tijdens de lockdowns en nu moeten we alweer de energiecrisis bezweren. Maar is posttraumatische stress na een pandemie en de bijbehorende lockdowns wel een afdoende verklaring voor ons huidige gedrag?

Sociaal psycholoog Alain van Hiel betwijfelt of de postcoronatijd en de energiecrisis belangrijke factoren zijn bij zware verkeersagressie. Maar dat stress in het verkeer zelfs de braafste huisvader over de rooie kan doen gaan achter het stuur, betwist hij niet. ‘Er is de toenemende drukte en een veelvoud aan verkeersborden. Mensen maken dus meer fouten. Een specifiek element aan het verkeer is bovendien dat het een sociale situatie is waarin je niet kunt communiceren met elkaar. Wanneer we in de auto zitten, zijn we van de buitenwereld afgesloten en dringen de meestal niet-agressieve bedoelingen van de tegenpartij minder goed door. Als een voetganger je de pas afsnijdt, kan hij oogcontact zoeken en zich excuseren. Autobestuurders hebben die mogelijkheid veel minder. Bestuurders die al gestresseerd zijn door allerlei andere factoren, zullen ook sneller agressief reageren.’

Dat de stijgende cijfers een reden tot bezorgdheid zouden moeten zijn, weerlegt Van Hiel. ‘Het is niet duidelijk of de cijfers een structurele stijging aangeven. Voor fysieke agressie in het algemeen is er op langere termijn een dalende trend. Zo zitten de moordcijfers al langer in een neerwaartse spiraal. Ze zijn vandaag historisch laag. Daarnaast is er in de media altijd opmerkelijk veel aandacht voor verkeersagressie. We hebben er zelfs speciale labels voor bedacht, zoals het mooie road rage in het Engels.’

Kinderen vertellen hoe hun mama of papa zich gedragen in het verkeer:

Verhuftering van de maatschappij

Sociaal filosoof François Levrau (UAntwerpen) beschouwt de zware verkeersagressie als de meest extreme uiting van de verhuftering van de samenleving.  ‘Je merkt het aan de hondenpoep op straat, voorbijrazende e-steps, spookfietsers die tegen het verkeer in rijden, het vele getoeter in de straten. De hufter heeft lak aan regels en sociale normen en trekt zich niets van andere weggebruikers aan.’

Maar waarom lijkt er juist nu zo veel hufterigheid te bestaan? Volgens Levrau heeft dat te maken met een eenzijdig begrip van vrijheid, een concept dat dankzij covid-19 een haast heilige invulling kreeg. ‘Vrijheid wordt vandaag te veel en te snel begrepen als “niet gehinderd worden in je doen en laten”. Rechten zonder plichten. We willen allemaal onszelf kunnen zijn. “Mijn vrijheid, mijn blijheid”, “Verboden te verbieden”, “Wie ben jij om mij dit te zeggen?”, “Het is mijn recht om…” Het zijn allemaal zinnetjes die de tijdgeest capteren. De sociale normen, conventies, tradities, regels worden meer en meer begrepen als obstakels voor die vrijheidsnotie.’

Toch zijn het net die normen en conventies die vrijheid mogelijk maken. ‘Wat zou er gebeuren als iedereen zelf bepaalt hoe hij zich in het verkeer gedraagt? We zouden niet meer op onze bestemming raken. De regels zijn belangrijk, zeker in een context waar er veel individuen zijn. Als iedereen zich de uitzonderingspositie toeëigent, wordt het publieke goed kapot gemaakt. Helaas werkt hufterig gedrag aanstekelijk. Wanneer mensen zien dat er veel freeriders zijn, blijkt dat een stimulus om zich ook op die manier te gedragen.’

Hoe kunnen we het dan beter doen?

‘Haal af en toe eens diep adem’, is het simpele advies van Van Hiel voor de rat race van de road rage. ‘Het helpt ook niet dat meer dan de helft van de mensen denkt dat hij of zij een betere chauffeur is dan een ander. Als je ervan uitgaat dat je af en toe zelf weleens een fout maakt, kun je dat de andere veel makkelijker vergeven.’

Naast zware straffen uitspreken voor verkeersagressie ijvert Levrau onder andere voor ‘nudging’ of automatische gedragsbeïnvloeding als mogelijke oplossing. Wegen kunnen zodanig ingericht worden dat het verkeersgedrag dat je wilt bereiken vanzelfsprekend wordt. Maar nog belangrijker is dat iedereen het goede voorbeeld blijft geven. Want niet alleen hufterigheid, maar ook hoffelijkheid werkt aanstekelijk. ‘Wie zich niet als hufter gedraagt, toont aan dat de sociale norm nog steeds van kracht is’, besluit Levrau.