Armoede is een grotere voorspeller van eenzaamheid dan leeftijd, zegt onderzoekster Leen Heyen (Thomas More), die doctoreerde op eenzaamheid bij ouderen.
Het percentage mensen dat zich eenzaam voelt in westerse landen zoals België schommelt al jaren rond de 30 à 40 procent. Dat zijn hoge cijfers. Vlaams minister van Welzijn Hilde Crevits (CD&V) lanceerde begin vorige week een onlinecampagne met een oproep om samen te strijden tegen eenzaamheid. Maar een beetje eenzaamheid hoort bij het leven, zei psychiater Dirk De Wachter op Knack.be.
Dat klopt, eenzaamheid bestaat al zo lang als er mensen zijn. Maar je mag het fenomeen ook niet weg relativeren. Chronische eenzaamheid geldt als een echte killer, even slecht voor de gezondheid als obesitas of 15 sigaretten per dag roken.
Wanneer is er sprake van problematische eenzaamheid?
Leen Heylen: Als mensen zich gedurende heel lange tijd eenzaam voelen. Dan spreken we van chronische eenzaamheid, die kan leiden tot ernstige fysieke en mentale gezondheidsklachten, zoals stress, verhoogde bloeddruk en hart- en vaatziekten, depressie, en uiteindelijk, een hoger mortaliteitsrisico. Chronisch eenzame mensen komen ook in een vicieuze cirkel terecht. Omdat ze zich eenzaam voelen, gaan ze nog meer terugtrekken uit het sociale leven. Vaak hebben ze een negatief zelfbeeld, waardoor het moeilijker is om zich tussen anderen te begeven.
Je kunt met vrienden samen in het café zitten en je super eenzaam voelen.
Eenzaamheid wordt door experts omschreven als een gevoel, zoals honger en dorst, niet als een staat?
Heylen: Precies, en daarom is eenzaamheid voor iedereen anders. Maar iedereen kent wel het gevoel. Je hoeft zelden iemand uit te leggen wat eenzaamheid betekent. Meestal is ze tijdelijk. Eenzaamheid ontstaat vaak na ingrijpende veranderingen. Je bent pas verhuisd, je verliest je werk, je gaat op kot en moet nieuwe vrienden maken. Ook een scheiding kan veel eenzaamheid veroorzaken. Meestal raken mensen daar na een tijdje zelf uit. Maar kwetsbare mensen, die langdurig eenzaam zijn en vaak ook met andere problemen kampen, hebben hulp nodig.
U noemt ingrijpende gebeurtenissen of bepaalde levensfasen. Zijn er nog andere risicofactoren, zoals leeftijd?
Heylen: We hebben vaak het idee dat eenzaamheid iets van ouderen is. Gezondheidsproblemen of het verlies van je partner op oudere leeftijd zijn zeker ook risicofactoren. Maar eenzaamheid is van alle leeftijden. Ook jongeren hebben er veel last van. Een grotere risicofactor dan leeftijd is armoede. Er zijn aanzienlijke verschillen qua eenzaamheid tussen de hoogste en laagste inkomens.
Hoe werkt dat?
Heylen: Op veel manieren. Zuiver financieel, omdat je niet genoeg geld hebt om deel te nemen aan het maatschappelijk leven en een sociaal netwerk uit te bouwen. Maar armoede is ook sociale uitsluiting: je geen onderdeel voelen van de samenleving, je niet gezien voelen. Dat gaat veel verder dan louter financiële beperkingen. Eenzaamheid kan dus iedereen overkomen, maar de kans dat het je overkomt is heel ongelijk verdeeld.
Onderzoek naar eenzaamheid zit de laatste jaren in de lift. Betekent dit dat de eenzaamheid is toegenomen, of vooral de aandacht voor het fenomeen?
Heylen: Het tweede. En dat is een goede evolutie, omdat steeds meer studies laten zien dat eenzaamheid geen zuiver individuele kwestie is. Er wordt nu gefocust op de maatschappelijke oorzaken van eenzaamheid.
Het aantal mensen dat zich eenzaam voelt, is sowieso onheilspellend hoog. Gaat het daarbij vooral om een tekort aan diepgaand menselijk contact met anderen?
Heylen: Dat is één facet van eenzaamheid, een emotioneel gemis. Heb je echt een goede affectieve band met iemand? Vaak zit die band in een partnerrelatie, maar evengoed kan een vriend of vriendin die rol vervullen. Maar je kunt een goede partnerrelatie hebben en je toch heel eenzaam voelen, omdat je geen sociaal netwerk hebt buiten die relatie. Je kunt met vrienden samen in het café zitten en je super eenzaam voelen. Sommige mensen hebben juist veel mensen om zich heen nodig, anderen kunnen perfect alleen wonen zonder zich eenzaam te voelen. Het gevoel van eenzaamheid blijft dus ook altijd iets subjectiefs.
Eenzaamheid hoeft niet altijd meteen te worden opgelost.
Vaak schieten mensen na verloop van tijd zelf in actie als ze een langere periode eenzaamheid ervaren. Wat helpt?
Heylen: Bij sommigen helpt het om actief op zoek te gaan naar sociale contacten. Maar voor velen is het lastig: ze voelen zich mislukt, of een beetje zielig. Wat daarom ook helpt, is beseffen dat je niet alleen bent met dat gevoel. En dat eenzaamheid niet je eigen schuld is of iets om je voor te schamen, maar gewoon iets wat je overkomt.
Een overheidscampagne rond eenzaamheid is zeker zinvol. Daarmee kunnen we het stigma dat erop rust proberen weg te halen. Wat soms ook kan helpen is wat gaan wandelen, of op andere manieren afleiding zoeken. Een luisterend oor of professionele psychologische hulp kan natuurlijk ook helpen.
Wat kunnen we als samenleving doen om het sociale weefsel te herstellen en eenzaamheid te bestrijden?
Heylen: Heel veel. Lokale besturen, thuiszorgorganisaties, huisartsen: ze kunnen in hun werking een sociale rol vervullen en iets betekenen voor eenzame mensen. Denk ook aan buurtwinkeltjes, waar mensen een praatje kunnen maken. Het gaat ook om de openbare ruimte en de publieke infrastructuur, met plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Het gaat om mobiliteitsbeleid. Neem de hervorming bij De Lijn. Die raakt sommige mensen niet alleen in hun mobiliteit, maar evengoed in hun sociale leven.
En het gaat natuurlijk om de structurele strijd tegen armoede. In Scandinavische landen, met een hoog welvaartsniveau en goede sociale voorzieningen, rapporteren oudere mensen minder eenzaamheid dan in Zuid-Europa.
En publieke infrastructuur, dat betekent dat een gemeente zorgt voor zaken zoals zitbanken en parkjes?
Heylen: We weten uit de literatuur dat de aanwezigheid van groen in de buurt, veilige straten, en laagdrempelige ontmoetingsplekken – denk aan openbare bibliotheken – eenzaamheid kunnen bestrijden. Creëer dus kansen voor sociale contacten.
Natuurlijk, wie zich emotioneel eenzaam voelt na een scheiding zal daar misschien weinig aan hebben. We moeten ook leren omgaan met eenzaamheid, en het een plek geven in onze samenleving, als iets normaals en typisch menselijks. Eenzaamheid hoeft niet altijd meteen te worden opgelost, en dat kan ook niet altijd. Soms helpt het al als eenzaamheid er gewoon mag zijn.
In haar campagne ‘Samen tegen eenzaamheid’ roept minister Crevits Vlamingen op om elkaar op straat wat vaker ‘hallo’ te zeggen. Is dat echt een tip?
Heylen: Goeiedag zeggen en vluchtige sociale contacten – we noemen dat weak ties – kunnen betekenisvol zijn in de strijd tegen eenzaamheid. Maar met ‘hallo’ alleen kom je er niet. Het gaat over veel meer dan dat. Denk ook aan een goede buurtwerking, door lokale dienstencentra of andere professionals, zoals buurtregisseurs. Soms volstaat het om ergens de deuren open te zetten waar mensen welkom zijn voor koffie, koekjes en een babbel. Zonder dat het iets geforceerd wordt en mensen denken dat ze iets moeten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier