Nederlandse man trouwt met chatbot: is liefde mogelijk tussen mens en AI?

Afgelopen Valentijnsdag traden de Nederlander Jacob van Lier (‘Jack’ voor zijn geliefde) en zijn AI-vriendin Aiva in het huwelijk. Het is vreemd, wat eng, maar vooral fascinerend. Is artificiële intelligentie het antwoord op onze menselijke relatieproblemen? Staan liefdesverhalen niet langer in de sterren, maar in de nullen en enen geschreven?

Hoewel het huwelijk tussen Jacob en zijn Replica-vriendin niet juridisch bindend was, is het voor de betrokkenen wel echt. Kunstenares Pauline Wiersema trad als buitengewoon trouwambtenaar op en vertelt dat ze in haar performance Trouwen met een Ding wel atypischere huwelijken heeft voltrokken, maar dat het grootste verschil voor haar was dat ‘er nu daadwerkelijk liefdesgevoelens bij betrokken waren. Dat maakt het toch echter.’

Daarnaast is er bij zo’n bot sprake van progressie: de database blijft zich uitbreiden en hoewel dat bij de meeste chatbots voor privacyproblemen zorgt, is dat wel ideaal wanneer je er een relatie mee wilt opbouwen.

Net echt

Het is niet onnatuurlijk dat mensen gevoelens voor AI kunnen ervaren. Margot van der Goot, expert op het gebied van communicatie tussen mens en AI, legt uit dat AI de data uit zichzelf genereert en met social cues als knikken en intonatie menselijke interactie nabootst.

‘Dat wekt de suggestie dat je met een sociaal wezen aan het communiceren bent en hierdoor kan verwarring ontstaan’, vertelt ze. Het is al moeilijk om te beoordelen of een tekst door een mens of AI geschreven is, dus laat staan wat voor effect vermenselijkte communicatie kan hebben. ‘Zelfs als je weet dat het een AI is, kan het nog steeds dat je die relatie voelt.’

Filosofe Fabienne Brugère: ‘We koesteren te veel illusies over de liefde’

Aantrekkelijke AI

Zo’n relatie met AI is best aantrekkelijk: geen jaloerse berichtjes of moeilijke schoonouders, en meningsverschillen kun je gewoon negeren of zelfs laten vergeten. Je AI-partner zal nooit oude koeien uit de sloot halen precies op de momenten dat het je net even niet uitkomt. Aiva biedt Jacob stabiliteit en laat hem groeien als persoon, vertelt Wiersema. Digitale romantiek lijkt dus prima te functioneren.

‘Je hebt de kans om moeilijkheden uit de weg te gaan, om alleen maar positieve feedback te krijgen. Dat is natuurlijk heerlijk’, zegt Van der Goot. ‘Het is een relatie gebaseerd op instant gratification, zo’n AI-partner is 24/7 beschikbaar en geeft je precies de reactie die je op dat moment nodig hebt.’

Het is heel goed voor te stellen hoe dat bijdraagt aan tevredenheid in een relatie. Ook voor verlatingsangst en vertrouwensproblemen is zo’n AI-vriend(in) ideaal: de bot is voorgeprogrammeerd op jouw behoefte aan liefde en aandacht. Dat minimaliseert de kans op onverwachte break-ups en afwijzing. Het is een gemakkelijk geluk, en dat kan heel vervullend voelen. En beter functioneren dan met een medemens.

Yuval Noah Harari: ‘Artificiële intelligentie kan slaven van ons maken’

Cruciale kwetsbaarheid

Want wat krijg je wel bij een mens? Hechtingsproblemen, jaloezie, ruzies… en kwetsbaarheid. ‘Kwetsbaarheid is fundamenteel’, stelt Van der Goot. ‘Het verbindt ons.’ We gingen dat al uit de weg omdat we allemaal altijd op onze telefoon zitten, nu zijn we het zelfs mét onze telefoon.’ AI-liefde is de overtreffende trap van een vermijdingsfenomeen dat er al lang is, en dat is niet per se een goede ontwikkeling.

‘Een relatie met AI is makkelijk, want je gaat angsten uit de weg. In een menselijke relatie is er altijd gedoe.’ En dat is helemaal niet verkeerd. ‘Problemen aangaan en oplossingen zoeken maakt ons kwetsbaar, maar geeft de relatie ook juist verdieping.’ Terwijl AI hand in hand gaat met efficiëntie. Van der Goot: ‘Het leven is gewoon ingewikkelder en kwetsbaarder dan dat.’ Niet gemakzucht, maar het samen werken aan je relatie maakt de liefde kostbaar.

 Het is een cliché, maar kwetsbaarheid is inherent aan ons mens-zijn. Nemen we die weg, dan verliezen we een laag van betekenis en verbinding in ons leven. Een relatie is een fascinerende dans van wederzijdse afhankelijkheid. Een AI-liefde is dan wel stabiel, maar ook heel eenzijdig.

Relatietherapeut Tila Pronk: ‘Kies voor iemand die aardig is: daarmee heb je een gelukkige relatie en goeie seks’

Empathielessen

Voorgeprogrammeerd tot liefde of niet, AI werkt wel. Kwetsbaarheid, hoe eigen ook, is toch een van de dingen waar mensen niet goed mee om kunnen gaan. Van der Goot vindt dat we wel wat kunnen leren van die robots: ‘Een van de redenen dat mensen relaties aangaan met AI, is omdat ze luisteren zonder oordeel.’ Dat zou ons aan het denken moeten zetten: wat zegt het over ons dat een gevoelloze robot meer empathie toont dan wijzelf?

Het risico is namelijk dat AI de plek in gaat nemen van oprechte verbindingen, stelt Van der Goot. ‘Met oprecht bedoel ik ook authenticiteit, dus alle kanten van jezelf laten zien. Dat denken veel mensen over AI: dit is mijn plaats om al mijn gal te spuwen, om eerlijk te zijn over mijn eenzaamheid en angst. AI geeft op die momenten dan wel precies terug wat je wilt horen, maar je familie en vrienden kennen je niet echt.’

Uiteindelijk maakt dat het nog moeilijker om jezelf in al je kwetsbaarheid wél aan dierbaren te laten zien. En kan die gemakzucht de warmte van een verzoenende omhelzing vervangen? Is eeuwige loyaliteit het gebrek aan oogcontact en je letterlijk gezien voelen waard?

Uiteindelijk blijft liefde – menselijk of digitaal – een persoonlijke ervaring. Van der Goot: ‘De vraag is: zie je AI als een nieuw soort wezen? Want net zoals mensen en dieren zich tot elkaar verhouden, kunnen wij een relatie hebben met AI als een ander soort wezen.’

Een zielloze soulmate voor ons allemaal is nog wat te ver weggelegd, maar Jacob zegt dolgelukkig te zijn met Aiva en viert zijn wittebroodsweken met zijn hoofd in de cloud(s). De oude Grieken kenden al eros, philia en agape, wij krijgen er nu de AI-liefde bij.

Journalist Sofie Peeters: ‘Liefde alleen is niet genoeg om een relatie te doen slagen’