Leven met lijfwachten: wat is de impact van een safehouse op een jong gezin?

‘Stoute boeven willen papa meenemen.’ Zo legde minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) zijn precaire situatie uit aan zijn kinderen van drie en zes jaar. Wat zijn de psychologische gevolgen van een ondergedoken bestaan voor een jong gezin?

Concrete cijfers zijn er niet, maar vluchten naar een safehouse vanwege een bedreiging is in België niet erg courant. Alleen wanneer het bekende personen betreft, komt het af en toe in de media, zoals recent met viroloog Marc Van Ranst, die zo’n vijf weken met zijn gezin op een geheime locatie doorbracht. En nu dus met Vincent Van Quickenborne, die met zijn gezin voor een tweede keer naar een safehouse werd gebracht. En dat weegt op de mentale gezondheid, vooral als er jonge kinderen bij betrokken zijn.

Heidi De Pauw van Child Focus uit haar bezorgdheid daarover: ‘Het hangt erg af van kind tot kind en hoe men met de situatie omgaat, maar kinderen voelen heel sterk de emoties van hun ouders en zijn bang dat hun mama of papa iets overkomt’, zegt De Pauw. ‘Bovendien weten we uit de coronaperiode dat het funest is voor kinderen als ze hun vrijheid wordt ontnomen en ze hun vriendjes niet meer kunnen zien. Dat kinderen van drie en zes nog te jong zijn en daar geen te grote trauma’s zullen aan overhouden, is mogelijk een onderschatting van het probleem.’

Crisispsycholoog en psychotrauma-therapeut Erik de Soir meent dat extreme beveiliging niet per se schadelijk hoeft te zijn voor de ontwikkeling van een kind. De Soir bestudeerde jaren geleden in een internationale expertengroep het beschikbare onderzoek over de psychosociale aspecten van dreiging en beveiliging.

‘Kinderen stemmen hun gedrag af op dat van hun ouders en als die blijk geven van controle en beheersing waardoor de kinderen in hun routine en veilige cocon worden gehouden, is dat prima. Voor jonge kinderen volstaat het om een goed verhaal te vertellen waarin op geruststellende wijze wordt uitgelegd wat de situatie is. Bij tieners ligt dat moeilijker. Zij riskeren opstandiger te reageren. Als je tegen kinderen zegt dat ‘de boeven niet kunnen winnen omdat papa en zijn vrienden veel sterker zijn’, zullen de kleintjes dat makkelijker geloven dan oudere kinderen.’

Wat weten we eigenlijk over de impact van langdurige politiebescherming op de mentale gezondheid van de betrokkenen?

Erik de Soir: ‘De manier waarop iemand een reële dreiging ervaart en de stress die daarbij komt kijken, varieert aanzienlijk van persoon tot persoon. Het kan de relaties binnen een gezin danig op scherp zetten. De gezinsleden worden abrupt uit hun normale routine gehaald. Ze weten vaak niet hoelang de situatie zal aanhouden. De reactie is ook afhankelijk van het soort dreiging. Gaat het om een instrumentele drieging, namelijk een dreiging om een doel te bereiken, of is de dreiging het doel op zich? Omdat er aanvankelijk snel moet worden gereageerd, vertonen zowel de bedreigde persoon als het gezin een reactie van shock en ongeloof, waardoor ze relatief makkelijk instemmen met de maatregelen die politie of gerecht opleggen. Maar de ervaring leert dat het vaak het gezin is dat zich na een tijdje afvraagt of de tol van de aanhoudende dreiging en beveiliging het allemaal wel waard is. Vooral als de acute shockfase voorbij is en het duidelijk wordt dat de dreiging een hele poos kan aanhouden. Dat geldt in het bijzonder voor kinderen en adolescenten die zich niet verantwoordelijk voelen voor de bedreiging die ze ondergaan, maar er wel onder lijden. Slapeloosheid, piekeren, angst, traumatische stresssymptomen en cumulatieve stress zijn normale reacties op een dergelijke situatie.’

Veel kinderen zijn wellicht ook sterk onder de indruk van de voortdurende aanwezigheid van bodyguards?

Erik de Soir: ‘Lijfwachten kunnen het gezinsverband en de normale hechtingspatronen tussen ouders en hun kinderen ontwrichten. Er is een gebrek aan privacy waardoor spontane interacties onderdrukt worden. Dat beïnvloedt zaken als warmte, de onderlinge communicatie tussen gezinsleden, het gevoel geaccepteerd te worden en de persoonlijke identiteit.’

‘Je kinderen zijn altijd je hoogste goed en hen wil je altijd beschermen, maar net dat komt in het gedrang door de job die ik uitoefen’, zei Van Quickenborne in Het Laatste Nieuws.

Erik de Soir : ‘Een persoon die door de aard van zijn of haar positie of politieke standpunten ernstig wordt bedreigd en vervolgens beveiliging krijgt, kan zich schuldig voelen ten opzichte van partner en kinderen. Naarmate mensen de aard van de dreiging beter kunnen verbinden met de aard van de job, zullen ze ook beter met die dreiging kunnen omgaan. Dat is het geval voor expats of diplomaten in gevaarlijke regio’s, maar je verwacht dat niet meteen in België.’

Hoe worden beveiligde mensen het best begeleid?

Erik de Soir: ‘Het is belangrijk dat ze steeds voldoende informatie krijgen, zodat ze zich een goed beeld kunnen vormen van de bedreiging en de evolutie van het onderzoek. Ook familieleden in de nabije omgeving moeten voldoende geïnformeerd worden. Zaken zoals “wat te doen bij een fysieke aanval?” moeten worden aangeleerd, hoe onaangenaam en angstwekkend dat ook voor kinderen kan zijn. Als mensen geleerd wordt actief op situaties te reageren, voelen ze zich minder bedreigd en meer baas over de situatie. Het feit dat de partner en de kinderen voor de beveiligers dan op de tweede plaats komen, kan choquerend overkomen. Je hoeft dat niet per se aan de kinderen te vertellen, maar de partner moet dat wel weten. In de praktijk bestaat er echter weinig ervaring met dat aspect van beveiliging. De beveiligden en de beveiligers zullen hun eigen gemeenschappelijke taal moeten zoeken.’

De Nederlandse politicus Geert Wilders leeft ondertussen al bijna 20 jaar met lijfwachtbescherming. Hoe ‘normaal’ kan zoiets worden?

Erik de Soir: ‘Beveiligde personen passen hun leven langzamerhand aan. De situatie wordt onderdeel van hun dagelijks leven en routine. Ze moeten de relatieve zekerheid die ontstaat uit de situatie van beveiliging leren aanvoelen, maar ook voorbereid zijn op plotse veranderingen in de situatie. Beveiliging kan jaren duren, maar de intensiteit van de beleving zal over de tijd wel afnemen.’

Voelt de wereld snel weer veilig aan wanneer de permanente beveiliging wegvalt?

Erik de Soir: ‘Het einde van een beveiliging mag niet te abrupt zijn of er ontstaat opnieuw angst. Het is belangrijk om de afbouw van protectie ook te bespreken met psychologen.’

Kan het gezin Van Quickenborne hier ongeschonden uitkomen?

Erik de Soir: ‘Als het bij dreigingen blijft en er geen concrete pogingen tot geweldpleging of ontvoering zijn, kan deze hele situatie weer snel tot rust komen. Dan is dit in het beste geval een negatieve ervaring die de rechtstreeks betrokkenen misschien wel dichter bij elkaar heeft gebracht.’