Waarom dromen we over uitvallende tanden, achtervolgingen of vallen in een put?

Terwijl we slapen, kent onze fantasie geen grenzen. Onze dromen zijn spectaculair of dramatisch, maar nooit saai. We hebben erotische dromen, dromen waarin we achtervolgd worden of in een put vallen. Wat heeft dat allemaal te betekenen? Psycholoog en droomexpert Michael Schredl legt het uit.

De afgelopen 30 jaar hebt u meer dan 12.000 dromen geanalyseerd. U hebt daar nu een boek over geschreven, Analyzing a Long Dream Series. Hoe hebt u dat aangepakt?

Michael Schredl: Ondertussen zijn het er al 18.000. In het boek zitten alleen mijn dromen tot 2016. Ik was als student erg geïnteresseerd in psychologische thema’s en heb me in de boeken van Erich Fromm verdiept. Hij was een van de medeoprichters van de zogenaamde humanistische psychologie. Hij heeft een boek over sprookjes, mythen en dromen gepubliceerd, waarin hij zeer positief over dromen schreef. Ik kon me mijn dromen nooit herinneren. Ik heb toen een notitieboekje gekocht, de datum van de volgende dag opgeschreven en het ‘s avonds naast mijn bed gelegd.

En toen?

Schredl: Ik kon me de volgende ochtend voor het eerst in jaren mijn droom herinneren. Sindsdien heb ik consequent mijn dromen opgeschreven, geordend en statistisch geanalyseerd.

Wat zijn de opvallendste bevindingen uit uw analyse?

Schredl: Wat me vooral verbaasde, is hoe alledaagse, banale thema’s in onze dromen creatief naar voren komen. Geld bijvoorbeeld, dat in acht procent van mijn dromen voorkomt. In een van mijn dromen zag ik een broek van 500 euro. Zoiets zou ik in het echt nooit overwegen te kopen, en ik deed het ook niet in mijn droom. Een droom weerspiegelt dus niet direct mijn werkelijkheid, maar speelt in op psychologische thema’s die me bezighouden, zoals iets willen wat onbereikbaar of te duur is.

U analyseerde ook uw erotische dromen. Welke conclusies kon u daaruit trekken?

Schredl: Waarom droom ik over seks met iemand anders, terwijl ik een relatie heb? Veel mensen stellen zich die vraag. Bij mij ging het in ongeveer de helft van mijn erotische dromen zo. Vaak kwamen daar ex-partners of familieleden in voor, zelden beroemdheden. Soms droomde ik dat ik intiem was met iemand anders en dacht ik in mijn droom: wat doe ik hier? Ik heb toch een vriendin!

Kun je in je slaap vreemdgaan?

Schredl: In principe zie ik zulke dromen niet als bedrog. Het speelt zich in mijn droom af en niet in het echte leven. Schuldgevoel, jaloezie en afwijzing komen natuurlijk ook voor in dromen. In een lucide droom maakte ik mee dat ik seks wilde met een vrouw die me afwees. Dat was teleurstellend.

Wat zijn lucide dromen?

Schredl: Dat zijn dromen waarin je je ervan bewust bent dat je droomt en zelf beslissingen kunt nemen. Geoefende dromers kunnen in hun lucide dromen bijvoorbeeld opstijgen of vliegen. Ik liep het liefst door muren.

Is er een verschil tussen de erotische dromen van mannen en vrouwen?

Schredl: Ons onderzoek toont aan dat mannen meer erotische dromen hebben dan vrouwen. Dat hangt niet samen met hoe vaak iemand seks heeft, maar met hoeveel seksuele fantasieën die persoon overdag heeft. Ook daarin lopen mannen voorop. Er zijn ook negatieve seksuele dromen, die vaker bij vrouwen voorkomen. Ze voelen zich bijvoorbeeld bedreigd en moeten zich verdedigen tegen iemand die zonder toestemming iets van hen wil. Alles wat overdag gebeurt, komt ook in dromen voor.

Vaak hechten mensen veel belang aan hun dromen. Heeft het wetenschappelijk gezien zin om betekenis te geven aan je dromen?

Schredl: Nee, niet op die manier. Ik zie dromen niet als dingen die je moet interpreteren, het zijn juist ervaringen waaruit je kunt leren. Daarom noem ik het werken met dromen. Ik vraag me dus niet af wat mijn droom betekent, maar wat ik uit die ervaring kan leren. Dat doen de meeste mensen overdag ook wanneer ze iets onaangenaams meemaken. Hoe is het gebeurd en wat kan ik volgende keer beter doen?

U somt in uw boek ook de meest voorkomende dromen op: in een put vallen, achtervolgd worden, uitvallende tanden, examens, toiletten, … Wat betekent dat allemaal?

Schredl: We spreken hier over typische dromen omdat er een basispatroon in zit. Laten we het vallen als voorbeeld nemen. Mensen hebben het gevoel dat ze in een put vallen, maar worden vlak voor ze de bodem raken weer wakker. Stel je voor dat je als filmregisseur het gevoel van hulpeloosheid dramatisch zou moeten afbeelden, dan is een valscenario perfect. Je springt uit een vliegtuig zonder parachute en je weet hoe het zal aflopen. Zo’n droom beeldt hulpeloosheid op een dramatische manier uit. Omdat mensen zich overdag ook weleens hulpeloos voelen, komt het droompatroon geregeld voor.

Veel mensen dromen dat hun tanden uitvallen. Welke betekenis schuilt daarachter?

Schredl: Een droom over tanden is iets ingewikkelder. De onderliggende reden is vaak angst. Angst dat iets onherstelbaar kapot zal gaan. In ons onderzoek viel het op dat niemand op het idee kwam om naar de tandarts te gaan. Iets wat we in het echte leven wel zouden doen. Ik ben in mijn dromen daadwerkelijk enkele keren naar de tandarts geweest.

Terugkerende dromen: waarom droomt de Belg over tanden die uitvallen?

Hoe zit het met dromen waarin we achtervolgd worden?

Schredl: Die zijn best eenvoudig te begrijpen, het gaat om angst en vluchten. In de psychologie noemen we het vermijdingsgedrag. In het echte leven vermijd je iets, en in je droom word je achtervolgd door een vijand of een monster.

Monsters komen vaker bij kinderen voor, toch?

Schredl: Ja, bijzondere wezens duiken eerder bij kinderen op. Dinosaurussen zagen we in ons onderzoek alleen bij kinderen.

Waarom zijn dromen vaak zo dramatisch?

Schredl: Daar zijn twee belangrijke redenen voor. Ten eerste zijn onze dromen vaak overdreven, vooral bij angstdromen. Het gevoel van angst wordt dan enorm uitvergroot. Ten tweede zijn dromen als een filmset. Als je droomt dat je ruzie hebt met je baas, zou je in je droom agressief en woedend kunnen reageren. Je kunt dan nadenken over hoe je op een constructieve manier met je woede kunt omgaan, zonder te veel betekenis achter de droom te zoeken.

Ik had onlangs een intense droom. Ik zat achterin een auto bij een collega, we werden achtervolgd en plots stopte hij met rijden. We waren zo dicht bij veilig terrein, maar hij reed gewoon niet verder.

Schredl: Heb je hem aangesproken?

Ik denk het niet.

Schredl: Dat is precies het hoofdthema van de droom. Een constructieve benadering zou zijn om de volgende keer zelf actie te ondernemen, bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Rij door, we worden achtervolgd.’

Twee dagen later vertelde een collega over een soortgelijke droom. Hij zat ook in een auto, maar dan achter het stuur. Zijn auto was zo oud dat hij kapot ging en niet meer verder kon.

Schredl: In die droom zal de auto ook niet het hoofdthema geweest zijn. In het echte leven is hij waarschijnlijk bezig met hoe iets verder kan en hoe hij daarbij geholpen kan worden. Of hij is bang dat er iets mis kan gaan. In een droom wordt dat gevoel creatief en levendig voorgesteld.

Kan het ook gaan om onderdrukte problemen?

Schredl: Nee, de thema’s die naar boven komen, zijn geen verdrongen zaken uit ons onderbewustzijn. Dromen geven ons eerder hints. Als iemand bijvoorbeeld iets onbenulligs tegen me zegt dat me normaal gesproken niet raakt, kan dat in een droom toch sterk naar voren komen. We ervaren dromen emotioneel veel intenser. Dat kan ook psychologisch verklaard worden, want als we slapen is ons emotiecentrum actiever.

Is het mogelijk om meerdere keren per nacht te dromen?

Schredl: Ik denk dat mijn record van dromen die ik me kon herinneren op twaalf staat. Toen ik nog studeerde, stond ik ‘s nachts verschillende keren op om mijn dromen op te schrijven. Een onderzoek met psychologiestudenten heeft aangetoond dat 10 tot 15 procent van hen zich ’s ochtends meerdere dromen kon herinneren.

Bestaan er ook saaie dromen?

Schredl: Ja, niet iedere droom is bizar of intens. Oersaaie dromen zul je nooit hebben, want zoals in een goede film zit er altijd wel een beetje actie in. Het zijn de verbluffende, bizarre dromen die vaak blijven hangen.

Over Michael Schredl

Michael Schredl is psycholoog en een van de bekendste droomonderzoekers ter wereld. Hij is wetenschappelijk directeur van het slaaplaboratorium aan het Central Institute of Mental Health (Mannheim) en doet al meer dan 20 jaar onderzoek naar de relatie tussen dromen en de werkelijkheid. Daarnaast is hij ook redacteur van het gratis online tijdschrift International Journal of Dream Research.

Vertaald door Fleur Valette