Hoe worden we gelukkig? ‘Eenvoud is de sleutel’

De Duitse filosoof en podcastmaker Jörg Bernardy schreef een boek over de kracht van eenvoud in turbulente tijden. ‘Het gaat niet om de grote gelukzaligheid maar om kleine dingen in het dagelijkse leven.’

‘Het gevoel dat de wereld steeds ingewikkelder en complexer wordt, is historisch gezien niets nieuws’, zegt Jörg Bernardy, auteur, doctor in de filosofie en medewerker van The School of Life Berlin. ‘Zelfs filosofen als Seneca schreven over het oude Rome, hoe snel alles ging en dat mensen alleen maar bezig waren met hun drukke leven in plaats van met hun geluk. Door de geschiedenis heen hebben mensen altijd het gevoel gehad dat alles hen boven het hoofd groeit en dat ze het niet meer kunnen bijbenen.’

Vooruitgang en constante verandering zijn voor veel mensen inderdaad een uitdaging. Hoe kunnen we daarmee omgaan?

Jörg Bernardy: Gelukkig zijn onze hersenen heel flexibel en hebben ze een groot aanpassingsvermogen. Een gemiddelde stadsbewoner ziet tegenwoordig meer nieuwe gezichten in de loop van een dag dan een dorpsbewoner uit de middeleeuwen in een heel jaar. En dan hebben we het nog niet eens over de digitale stortvloed aan prikkels en informatie. In die context is eenvoud voor mij een basisdeugd, die gekoppeld is aan een houding. Uiteindelijk gaat het erom het eenvoudige in het complexe te zien en het complexe in het eenvoudige. Het gaat juist om het oplossen van deze veronderstelde paradox: de wereld wordt steeds complexer, dus is het des te belangrijker om eenvoudiger te leven.

Verhogen gidsen die ons proberen uit te leggen hoe we eenvoudiger kunnen leven niet de druk en daarmee ons stressniveau?

Bernardy: Eenvoud en efficiëntie sluiten elkaar niet uit. Maar ik heb Über die Kraft der Einfachheit in turbulenten Zeiten (’Over de kracht van eenvoud in turbulente tijden’, nvdr) niet als een gids voor optimalisatie geschreven. Het boek heeft als ondertitel ‘22 filosofische inzichten’. Ik beweer nergens dat die inzichten gemakkelijk te implementeren zijn.

Hoe bent u tot die inzichten gekomen?

Bernardy: Ik droomde er al heel lang van om over dit onderwerp te schrijven, maar toen ik jonger was, had ik dat niet gekund. Ik ben gepromoveerd, wat veel academisch werk met zich meebrengt. En ik heb mijn levenscrises gehad. En juist die ervaring, dat ik een fase heb gehad waarin het leven helemaal niet gemakkelijk was, maakt daar ook deel van uit.

Als jongeman gaf u televisie-interviews met internationale sterren zoals Beyoncé, Kylie Minogue en Ricky Martin en deed u toelatingsexamen voor de beroemde Royal Academy of Dramatic Arts in Londen. Maar toen kreeg u een zenuwinzinking. Wat gebeurde er daarna?

Bernardy: Dat was de eerste keer in mijn leven dat mijn lichaam de controle overnam en me liet zien dat het niet meeging in alles wat ik wilde. De zenuwinzinking werd gevolgd door meer dan twee jaar van regelmatige angst- en paniekaanvallen. Ik kon ze niet zomaar van me afschudden en doorgaan met mijn normale leven. Het was allesbehalve gemakkelijk om die situatie op zo’n jonge leeftijd te accepteren, terwijl mijn vrienden aan de universiteit begonnen of een jaar in het buitenland verbleven. Soms wist ik niet zeker of ik ooit weer een ‘normaal’ leven zou kunnen leiden. Als ik er nu op terugkijk, besef ik natuurlijk dat het me op een bepaalde manier volwassen heeft gemaakt. Een volwassenheid waar ik vandaag de dag nog steeds profijt van heb.

Op welke manier?

Bernardy: Eén ding was in het reine komen met het feit dat acteur en presentator zijn misschien toch niet het juiste voor me was. En toen vroeg ik me af wat voor leven ik zou kunnen leiden met die angsten en paniek. Op dat moment, toen ik 19 was, begon ik met mediteren en therapie. Kort daarna besloot ik filosofie te gaan studeren.

Was het niet moeilijk voor u om afscheid te nemen van het leven dat u had gepland, of waar u op zijn minst op hoopte?

Bernardy: Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat stress kan ontstaan als we niet krijgen wat we willen. Ik heb gekozen voor het pad van de eenvoud. Dat betekent ook dat ik voortdurend mijn verwachtingen controleer en kijk of ze te hoog, te laag of gepast zijn. Te hoge verwachtingen maken ons inflexibel en dogmatisch, en bovenal verhinderen ze dat we speelruimte hebben.

Is het dan niet goed om jezelf doelen stellen en die proberen te bereiken?

Bernardy: De weg van de eenvoud betekent ook dankbaar zijn voor wat je hebt. Ik kijk niet naar wat ik nog mis. Het gaat erom dat we ons niet richten op opoffering en ontbering en denken aan wie we zouden kunnen zijn, maar dat we ons bewust zijn van wie we zijn. En niet alleen op een goede manier, maar met al onze negatieve gevoelens of zwakheden. Ik heb een favoriete oefening die ik doe als onderdeel van een relatieworkshop. Die houdt in dat je zo objectief mogelijk naar jezelf kijkt: twintig minuten lang kijk je naar je slechte punten en dan vertel je aan de groep wat er zo moeilijk is aan leven met jezelf. Na wat aanvankelijke irritatie worden er lange lijsten opgesteld en ontstaat er een uitgelaten stemming. Je afvragen wat anderen eigenlijk vervelend aan je vinden, helpt je nederig te zijn en je verwachtingen bij te stellen.

Hoe kan ik leren tevreden te zijn met wat ik ben en wat ik heb?

Bernardy: Met behulp van veel rituelen en activiteiten waarvan ik weet dat ze goed voor me zijn. Ik kan bijvoorbeeld een half uur door het park lopen, bewust genieten van die wandeling en er voldoening uit putten. Het gaat niet om de grote gelukzaligheid. Misschien kan een kort gesprekje of een uitgewisselde glimlach op straat me al een goed gevoel geven. Het gaat niet om de perfecte ervaringen, maar om kracht putten uit de eenvoudige dingen in het dagelijks leven. En dat kan voor iedereen iets anders zijn, sport bijvoorbeeld, of sociale interactie. Het hangt altijd af van je innerlijke houding. Iedereen kan dat toepassen. Die kleine rituelen en handelingen zijn als ankers in stormachtige tijden.

Over ankers gesproken: leven betekent verandering. Hoe slagen we erin om vergankelijkheid niet als iets negatiefs te zien?

Bernardy: Ik moedig mensen aan om zich de vraag te stellen wat ons eigenlijk toebehoort. Dan besef je al snel: niets. Ons eigen lichaam behoort ons niet eens toe, want op een gegeven moment moeten we het afgeven. Naarmate we ouder worden, moeten we ook aanvaarden dat we veel dingen niet meer kunnen doen zoals vroeger. Maar daar staat emotionele groei tegenover. Terwijl we aan de buitenkant verlies ervaren, groeit er iets aan de binnenkant. Ik geloof dat dit een fundamenteel, vitaal inzicht is. De gedachte aan verlies kan beangstigend zijn. Maar het kan ook bevrijdend zijn als je beseft dat het uiteindelijk gaat om loslaten.

U beschrijft ook de ‘intuïtieve krachten van het niet-weten’ en hoe uw houding ten opzichte van kennis is veranderd door het jarenlange werken met kinderen. Kunt u dat uitleggen?

Bernardy: Natuurlijk weten kinderen veel minder dan wij, maar ze hebben hun eigen intuïtieve relatie tot hun onwetendheid en komen zo met ideeën en oplossingen die voor volwassenen verborgen blijven. Als ik met kinderen werk, doe ik vaak alsof ik niet veel weet, zodat we samen vanuit een bepaald perspectief naar de wereld kunnen kijken en antwoorden op vragen kunnen vinden. Daardoor krijg ik nieuwe ideeën en gedachten en zie en begrijp ik plotseling dingen die ik eerder niet zag of begreep.

Welke vragen kunnen je helpen om een eenvoudiger leven te leiden?

Bernardy: Kijk ik regelmatig naar wat ik heb, of denk ik vaak aan dingen die ik nog wil of die ik misschien nog mis? Haal ik voldoening uit eenvoudige activiteiten? Ken ik mijn bronnen van kracht? En ben ik me eigenlijk wel bewust van het goede dat schuilt in de negatieve dingen die ik heb meegemaakt? We neigen vaak naar perfectionisme, of we zijn met te weinig dingen tevreden. Eenvoud betekent zijn wie je bent. Jezelf niet groter maken, maar ook niet kleiner.