Waarom gaan we vreemd? ‘Zelfs in een gelukkige relatie kun je verliefd worden op een ander’

Iedereen die vreemdgaat is ongelukkig? Dat is een mythe, zegt de Duitse relatietherapeut en auteur Melanie Mittermaier. Ze spreekt uit ervaring. ‘Mijn man en ik doen ons best om monogaam te leven, maar als het niet lukt, praten we erover en vinden we een oplossing.’

Mittermaier is zelf 20 jaar getrouwd en heeft zich gespecialiseerd in vreemdgaan na een relatiecrisis. Intussen begeleidt ze al jaren koppels die het moeilijk hebben als gevolg van een affaire. ‘Het belangrijkste is dat mensen achteraf niet opnieuw het slachtoffer worden van Hollywood-romantiek en denken dat het hen nooit meer zal overkomen. Ze moeten er allebei rekening mee houden dat het weer kan gebeuren.’ 

Is een affaire een indicator dat er iets misloopt in de relatie? 

Melanie Mittermaier: Niet per se. Zelfs in een gelukkige relatie kan iemand verliefd worden op een ander. Natuurlijk komt een affaire sneller als er een gebrek is aan seks of waardering in een relatie. Maar een professionele of persoonlijke crisis, zoals het overlijden van een ouder, kan ook leiden tot overspel. Zodra de hersenen dopamine vrijgeven, kunnen negatieve gevoelens zoals verdriet en pijn gemakkelijk worden onderdrukt en voelen we ons weer levend. 

Dus affaires zijn op zich niet slecht? 

Mittermaier: Vreemdgaan is ten diepste menselijk. 

Met welke zaken wordt u in de praktijk het vaakst geconfronteerd? 

Mittermaier: Het klassieke geval is het heteroseksuele stel van midden 40 waarvan de kinderen volwassen zijn en een van hen zich afvraagt: is dat alles? Het stel heeft vaak al lang geen seks meer gehad. Een lange blik of een lange knuffel is soms al genoeg om een affaire te beginnen. De klassieke manier om erachter te komen is via WhatsApp-berichten die verschijnen als de mobiele telefoon op tafel ligt. 

Hoe is het bij u gegaan? 

Mittermaier: Mijn seksuele crisis begon na de geboorte van de kinderen. Mijn man en ik waren een zeer seksueel koppel, maar als moeder was mijn verlangen verdwenen, mijn lichaam was veranderd en mijn hormoonhuishouding ook. Ik concentreerde me op mijn kinderen en begon daarnaast mijn eigen bedrijf. Op vlak van seks dacht ik: wat moet ik anders doen? Mijn man wachtte eerst af, maar toen de kinderen een jaar of acht en tien waren, zei hij resoluut: ‘Zo kunnen we niet doorgaan. Als je niet wilt vrijen – dan zoek ik wel iemand!’ Ik was boos en vroeg hem: ‘Wil je mijn fiat om vreemd te gaan?’ Toen dacht ik erover na en kwam tot de conclusie dat hij eigenlijk gelijk had. Waarom zou zijn behoefte minder tellen dan de mijne? Als hij me zou voorstellen om samen een triatlon te doen, zou ik hem voor gek verklaren. Maar ik zou het hem niet verbieden. Waarom zou dat anders zijn voor seks? 

Hoe hebben jullie het probleem opgelost? 

Mittermaier: Om te beginnen zaten we de hele nacht op de rand van het bed te discussiëren. Daarna hebben we samen het boek Passionate Marriage: Sex, Love & Intimacy in emotionally committed relationships van de Amerikaanse sekstherapeut David Schnarch gelezen. Dat deed me beseffen: mijn lusteloosheid is normaal! Schnarch legt ook uit dat emotionele versmelting een rem zet op verlangen. Mijn man en ik waren heel close, we moesten leren om onszelf te onderscheiden en te zeggen: ‘Dit gaat je nu niets aan, ik wil mijn eigen ding doen.’ Meer afstand hielp om weer verlangen te creëren. We hebben ook geleerd om over seks te praten. 

Hoe zijn jullie uit die crisis geraakt? 

Mittermaier: Mijn man en ik hebben eerst een open relatie geprobeerd. Maar mijn hersenen raakten zo snel gewend aan de andere persoon dat het eerder een belasting was dan een opwinding. Veel mensen denken dat het openstellen van de relatie de oplossing is voor alle seksuele problemen – maar dat klopt niet. In een open relatie krijg je te maken met veel negatieve gevoelens zoals jaloezie, zelftwijfel en angst voor verlies. Jeugdtrauma’s en oude relatiepatronen kunnen naar boven komen. Ik denk niet dat polyamorie het op de lange termijn wint van monogamie.

Vandaag leven jullie monogaam, wat betekent dat voor jullie? 

Mittermaier: We doen ons best om monogaam te leven, maar als het niet lukt, praten we erover en vinden we een oplossing. Mijn man geeft de voorkeur aan harmonie boven eerlijkheid, terwijl ik er juist meer over wil praten. Tegelijkertijd ben ik veel jaloerser dan mijn man. Maar ik aanvaard dat en weet dat ik zal overleven als er iets buiten het huwelijk gebeurt. 

Adviseert u mensen in het algemeen om een affaire op te biechten?

Mittermaier: Het woord ‘opbiechten’ is verkeerd. Het hangt eigenlijk af van de motivatie. Gaat het er alleen om je eigen schuldige geweten te zuiveren en vergeving te krijgen? In onze maatschappij is een affaire een last voor degene die bedrogen is, en dus een last voor de relatie. Als je erover wilt praten uit eigenbelang, dan is dat een belasting voor de ander. Maar als je eerlijk en meer jezelf wilt zijn en bereid bent om alle consequenties te aanvaarden, is het een goed idee om open kaart te spelen. We leven allemaal in een spanningsveld tussen authenticiteit en gehechtheid, en als we niet authentiek kunnen zijn in onze gehechtheid, zal dit een negatieve fysieke impact hebben, zegt arts en trauma-expert Gabor Maté. We moeten ons daarom afvragen: hoe authentiek kan ik zijn, hoe sterk is de relatie, hoe open is mijn partner?

Hebben we te hoge verwachtingen van monogame relaties? 

Mittermaier: Onze verwachtingen van de koppelrelatie zijn steeds hoger geworden. We geloven graag dat mensen elkaar vroeger trouw waren. Ook dat is een mythe: grootmoeders knepen alleen een oogje dicht omdat ze economisch afhankelijk waren. Monogamie heeft niets te maken met romantiek, het was een controlefunctie van het patriarchaat. Het zorgde ervoor dat het kind in een huwelijk van de man was. Sinds vrouwen deelnemen aan het sociale leven en hun eigen geld verdienen, zijn ze er met behulp van romantiek van overtuigd geraakt dat monogamie iets geweldigs is. 

Is dat niet zo? 

Mittermaier: Monogamie kan vele jaren goed werken, zelfs levenslang. Of het goed is voor mensen en of ze een bevredigend seksleven hebben, dat is andere koek. Monogamie vereist dat we altijd seks hebben met dezelfde persoon. Een langdurige relatie is daarom biologisch gezien complete onzin. Het is niet de bedoeling van de natuur dat we 50 jaar lang met dezelfde persoon paren zonder dat er iets uitkomt.

Dat klinkt alsof monogamie en lust niet samengaan.

Mittermaier: Als we vaak seks hebben met dezelfde persoon, raken onze hersenen eraan gewend en verliezen ze hun interesse. Als we elke dag spaghetti met tomatensaus eten, verliezen we uiteindelijk ook onze interesse. Het zogenaamde Coolidge-effect treedt op, namelijk gewenning aan de seksuele partner en de daarmee gepaard gaande afname van het verlangen. De naam gaat terug op een anekdote over de voormalige Amerikaanse president Calvin Coolidge. Die gaat als volgt: Hij bezocht met zijn vrouw een boerderij, ze was verbaasd dat er maar één haan was, en haar werd uitgelegd dat de haan tientallen keren per dag paart. Toen zei ze: “Vertel dat maar aan mijn man!” Hij vroeg: “Doet hij het elke keer met dezelfde hen?” – “Nee, elke keer een andere.” Coolidge antwoordde: “Vertel dat maar aan mijn vrouw!” 

Verschillen vrouwen en mannen als het gaat om monogamie? 

Mittermaier: Veel vrouwen raken sneller uitgekeken op monogamie dan mannen omdat visuele prikkels voor hen niet genoeg zijn om lust op te wekken. Vrouwen raken niet automatisch opgewonden als een man met een stijve penis voor hen staat. Natuurlijk geldt dit niet voor iedereen, maar na 20 jaar huwelijk of in een moeilijke relatiedynamiek verlangen veel vrouwen niet meer naar een man. In affaires zoeken ze niet alleen het gevoel dat ze begeerd worden, maar ook het gevoel dat ze naar zichzelf verlangen.

Dat klinkt alsof je een affaire nodig hebt voor een gepassioneerde langdurige relatie… 

Mittermaier: Als de affaire voorbij is, hebben langetermijnkoppels vaak de seks van hun leven. Daarna zakt het weer weg. Het drama is weg – en de lust ook. Je kunt geen passie hebben zonder onzekerheid en gevaar. Maar veel mensen willen dat niet in hun relatie inbouwen. 

Wat kunnen stellen doen om lusteloosheid tegen te gaan zonder op zoek te gaan naar een affaire? 

Mittermaier: Als de een groter libido heeft dan de ander, kan de persoon met minder lust proberen weer lust te krijgen door gedachten, fantasieën of nieuwe gebeurtenissen zoals een bezoek aan een parenclub. Je kunt er ook gewoon kijken. Mijn man en ik checken regelmatig: hoe gaat het nu met je, is het nog spannend genoeg, moeten we iets veranderen? Maar de persoon die meer wil, moet leren accepteren dat drie dagen zonder seks niet het einde van de wereld is.

En hoe herken je dat een relatie niet meer te redden is?

Mittermaier: De seksuoloog Christoph Joseph Ahlers zei: ‘Relaties eindigen wanneer stellen niet meer over elkaar praten.’ Dat betekent dat ze het alleen nog maar over praktische zaken hebben: wie haalt de kinderen op en wanneer, waar gaan we op vakantie? In plaats van te vragen: wie zijn wij als koppel? Op dit punt zeggen veel vrouwen vol afschuw: ‘Mijn man praat niet – is dit het einde van onze relatie?’ Als de vrouw accepteert dat haar man is wie hij is, kan het nog steeds een bevredigende relatie zijn.

Welke andere tekenen wijzen op een einde?

Mittermaier: Stellen die zichzelf als individu verliezen en alleen oog hebben voor het “wij” zijn ook problematisch. Veel stellen willen zekerheid, veiligheid en gelukzaligheid – en zijn verbaasd dat hun relatie aanvoelt alsof hun voeten in slaap zijn gevallen. Velen gaan toch niet weg: vanwege het gezelschap, het huis, de kinderen, de financiën. Als je om zo’n reden blijft, moet je je verwachtingen van de relatie naar beneden bijstellen om te voorkomen dat je blijvend ongelukkig bent. Het wordt echter moeilijk als je je partner niet meer kunt ruiken of aankijken tijdens het eten. Dat is het einde, want hoewel je een ongezonde relatiedynamiek kunt oplossen, kun je de ander niet veranderen.

En wat doe je als de affaire interessanter lijkt dan je partner?

Mittermaier: De meeste affaires zijn zeepbellen en een stabiel gevoel van eigenwaarde helpt je om niet meteen voor een flirt te vallen of je te laten misleiden. Verliefdheid is slechts een illusie van de hersenen en een projectie op een persoon. Als mensen verliefd worden op iemand anders, raad ik aan om het gevoel uit te zitten. Maar natuurlijk kan een verhouding ook veranderen in een goede relatie. In onze maatschappij is het zo dat als je opnieuw verliefd wordt, de oude relatie voorbij is en je verder moet gaan met de nieuwe. Maar als je een tweede kind krijgt, geef je de eerste dan op voor adoptie? Je kunt van meerdere mensen tegelijk houden.

Bestaat er een gepatenteerd middel om met monogamie en affaires om te gaan? 

Mittermaier: Nee, de oplossing is om te accepteren dat er geen perfecte oplossing is. Daarom zeg ik tegen alle stellen die hun ups en downs overleven: wees trots op jezelf! We zouden tegen elkaar moeten zeggen: “Het is geweldig dat je het nog steeds met me uithoudt!” in plaats van voortdurend te mopperen over kleine dingen.