Balanceert het gros van de Vlaamse jongeren op de rand van een burn-out? Psycholoog en burn-outexpert Gert Braeken gelooft van niet. ‘Al is er wel degelijk iets aan de hand met hun mentaal welzijn.’
Jongeren worstelen vandaag meer dan ooit met hun mentaal welzijn. Dat werd nog maar eens duidelijk in Eerste keus, een VRT-programma waarin Tom Waes op zoek gaat naar wat first voters zoal bezighoudt. Toen het thema mentaal welzijn hier ter sprake kwam, vroeg Waes aan een gezelschap van een honderdtal zesdejaars of ze weleens tegen een burn-out aan zitten. Zo goed als alle vingers gingen de hoogte zin. Onrustwekkend? Volgens psycholoog Gert Braeken, auteur van Het burn-outvaccin (2022) en een ervaren hr-consultant, zegt het in de eerste plaats iets over de veranderde tijdgeest. ‘Dat zestienjarigen zich soms niet lekker in hun vel voelen, is normaal en van alle tijden. Ik voelde me op die leeftijd ook niet altijd top. Het verschil met vandaag is dat je erover mag praten. Toen ik jong was, was het absoluut niet evident om je kwetsbaar op te stellen. Het contrast met vandaag is groot. Rolmodellen als popsterren, acteurs of topsporters, praten openlijk over hun mentaal welzijn, en krijgen daar ook respect voor. Uiteraard is dat een heel goede zaak. Maar het zorgt er ook voor dat jonge mensen soms nogal kwistig omspringen met termen als burn-out of hoogsensitiviteit. Ze zijn op zoek naar de correcte verwoording van hun malaise.
Speelt hier ook mee dat die termen niet precies gedefinieerd zijn?
Gert Braeken: Over wat een burn-out is, bestaat stilaan wel een wetenschappelijke consensus. Zo zijn er een vijftal signalen of aanwijzingen die, als ze zich samen manifesteren, in de richting van een burn-out wijzen.
Over welke signalen gaat het?
Braeken: Een eerste signaal is wat men noemt het cognitief disfunctioneren. In mensentaal: je kunt niet meer helder nadenken. Een tweede signaal is een verstoorde emotionele huishouding. Terwijl je vroeger emotioneel stabiel was, word je plots te overvallen door mood swings of huilbuien. Daarnaast zijn ook emotionele én fysieke vermoeidheid twee signalen. Mensen met een burn-out laten vaak ook letterlijk de schouders hangen. Een laatste, wat minder evidente aanwijzing heeft te maken met betrokkenheid, of beter: de afwezigheid ervan. Mensen met een burn-out worden cynisch. Waar ze zich vroeger engageerden, nemen ze meer en meer afstand van de dingen.
Een burn-out ontstaat op het moment dat iemand zich herhaaldelijk en langdurig onrechtvaardig behandeld voelt. In veel gevallen is de oorzaak te zoeken bij slecht leiderschap.
Wanneer wordt een burn-out een depressie?
Braeken: Er is een wezenlijk verschil, dat iemand voor mij ooit al eens heel kernachtig heeft samengevat. Iemand heeft een burn-out als hij zegt: “Ik kan niet meer.” Hij heeft een depressie als hij zegt: “Ik wil niet meer.”
Is er ook consensus over de oorzaken van burn-out?
Braeken: Daar bestaan veel misverstanden over. Heel vaak wordt burn-out gezien als een gevolg van overbelasting. In sommige gevallen kan hoge werkdruk inderdaad een probleem zijn, maar het is zelden de hoofdoorzaak voor burn-out. In essentie ontstaat een burn-out op het moment dat iemand zich herhaaldelijk en langdurig onrechtvaardig behandeld voelt: zijn grenzen worden overschreden of zijn waarden worden geschonden. In veel gevallen is de oorzaak te zoeken bij slecht leiderschap. Mensen zijn veerkrachtige wezens. Als ze gedreven en gemotiveerd zijn, kunnen ze héél veel aan. Maar ze gaan eronderdoor als ze zich niet erkend voelen, of niet gerespecteerd voelen in hun waarden. Een probleem dat geregeld opduikt, heeft te maken met het gebrek aan leiderschapskwaliteiten of het persoonlijkheidsprofiel van leidinggevenden. In veel gevallen zijn dat zeer intelligente, strategisch en conceptueel denkende mensen. Maar ze scoren vaak minder goed op menselijke kwaliteiten als inlevingsvermogen of inzicht in menselijk gedrag. Leidinggevenden die de twee uitstekend combineren, zijn eerder uitzonderingen.
‘Burn-out is eerder een sociologische dan een psychologische aandoening’
In Eerste keus schreef een zestienjarige haar burn-out toe aan de zware combinatie school en turnen.
Braeken: Het idee dat het aan die combinatie ligt, berust wellicht op de misvatting waar ik het net over had. Veel jongeren halen, net als volwassenen, net veel energie uit hun sport. Het wordt pas problematisch als de uitoefening ervan gepaard gaat met te veel emotionele stress, die bijvoorbeeld het gevolg kan zijn van veeleisende coaches of ouders die te veel druk uitoefenen. Soms leggen jongeren zelf veel druk bij zichzelf omdat ze het zeer goed willen doen of omdat ze graag willen tegemoetkomen aan de verwachtingen. Een goede begeleiding is dan noodzakelijk.
Ik denk dat we ook te weinig beseffen hoe de algoritmes jongeren in een negatieve spiraal kunnen duwen.
Jongeren geven veel vaker dan tien jaar geleden aan dat ze met mentale problemen worstelen. Is dat enkel te verklaren door de grotere bespreekbaarheid?
Braeken: Nee, er is wel degelijk iets aan de hand. Jongeren ervaren vandaag ongetwijfeld meer stress. Dat heeft voor een deel te maken met een grotere bezorgdheid over wat er in de grote wereld gebeurt. Greta Thunberg is daar een extreem voorbeeld van. Toen ik die leeftijd had, was ik nog absoluut niet bezig met de grote problemen in de wereld. Die grote aandacht voor het collectieve is erg nobel. Ze sluit ook aan bij wie wij als mensen zijn. Maar het wordt problematisch als ze de eigen, persoonlijke ontwikkeling beginnen te overschaduwen: wie ben ik, wat zijn mijn waarden, waar wil ik naartoe? Het helpt ook niet dat het vaak om problemen gaat waar ze persoonlijk nauwelijks impact op kunnen hebben.
Nu, ik denk dat hier ook nog wat anders speelt. Ik las zonet in De Standaard dat meer en meer jonge ouders met postnatale depressies kampen of antidepressiva slikken. Dat sluit volgens mij aan bij een meer algemene tendens binnen het ouderschap. Ouders leggen zichzelf steeds meer druk op. Ze willen alles perfect doen, en dat leidt tot veel stress en onzekerheid. Het kan niet anders dan dat die kinderen dat voelen. Ze missen soms veiligheid, zekerheid, geborgenheid, waardoor ze niet echt tot rust kunnen komen en de stress van de dag onvoldoende kunnen afbouwen. Veiligheid is een fundamentele behoefte, en zeker voor een opgroeiend kind. Ik denk dat het ons vaak ook aan de tijd ontbreekt om hen die te bieden. Dat heeft voor een deel te maken met het tweeverdienersmodel. Maar ook op de school is er vaak geen tijd meer voor een rustige, geruststellende babbel. Dat is ook het grote drama van de ouderenzorg, hè. Door het personeelstekort is er geen tijd over voor het menselijke.
Neurobioloog kreeg een burn-out van haar burn-out: ‘Mijn brein zal nooit meer hetzelfde zijn’
De problemen met het mentaal welzijn van jongeren worden vaak gekoppeld aan smartphonegebruik.
Braeken: Ook dat speelt zeker een rol. Een onderschat aspect daarvan lijkt me hier vriendschap, en hoe die in de digitale wereld functioneert. Vriendschap is hier vaak erg polariserend. Ofwel ben je mijn beste vriend, ofwel ontvriend ik je. De vaardigheden om een conflict rustig, face tot face uit te praten, worden nog nauwelijks aangeleerd. Ik denk dat we ook te weinig beseffen hoe de algoritmes jongeren in een negatieve spiraal kunnen duwen. Om een voorbeeld te noemen: als ik paar donkere songs van Billie Eilish opzet, gewoon omdat ik fan ben of omdat het me ondersteunt als ik een beetje down ben, zal het algoritme mij steeds verder in die richting duwen. Dat maakt het bijzonder moeilijk om die knop af te zetten of om uit die gedachtenspiraal te raken.
Zijn jonge mensen burn-outgevoeliger?
Braeken: Dat denk ik wel, ja. Al speelt persoonlijkheid nog altijd een belangrijkere rol dan leeftijd. Je hebt ook jongeren die nooit last zullen hebben van een burn-out. Dan heb ik het over persoonlijkheden die sterk op zichzelf en hun eigen doelen gefocust zijn en daar soms zelfs op een nogal brutale wijze voor opkomen. Eerder dan een burn-out te krijgen, zullen ze die veroorzaken bij anderen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
