Hoe Nederlandse antivaxers een Knack-poll kaapten

Een internetpoll op de Knack-website zorgde de voorbije week voor ophef op sociale media. Facebook-campagnes door Nederlandse tegenstanders van vaccinatie leidden tot een heftig schommelend en onbetrouwbaar resultaat.

Alles begon bij een academische paper die recent gepubliceerd werd in The European Journal of Health Economics. Gezondheidseconomen ondervroegen 7664 personen uit zeven landen over hun bereidheid om zich te laten inenten met een hypothetisch coronavaccin, eenmaal dat voorhanden zou zijn. 73,9 procent van de respondenten antwoordde positief. Uit interesse in de mening van haar lezers – er waren in de studie geen landgenoten opgenomen – publiceerde de online redactie van Knack op 1 juli een poll: ‘Indien er een coronavaccin ter beschikking komt, zult u zich dan laten vaccineren?’ En toen liep het mis.

Cocktail

Op zaterdag 4 juli bleek dat na 20.000 stemmen slechts 21 procent op ‘ja’ had geklikt. ‘Wie zijn die mensen die zich niet zouden vaccineren?’ vroeg viroloog Marc Van Ranst zich op Twitter ongerust af. Koen Baumers, journalist bij Het Nieuwsblad, merkte als eerste op dat de Knack-peiling druk besproken en gedeeld werd op fora waar antivaxers elkaar vinden. Misleidende informatie op het internet over vaccinaties enerzijds en over het coronavirus anderzijds bestonden al langer, en de cocktail van beide is dubbel gevaarlijk. Nathalie Van Raemdonck, analiste bij een Europese denktank die zich lange tijd onderdompelde in antivaxernetwerken, bevestigde dat oproepen om te stemmen op de Knack-website circuleerden in Facebook-groepen die bulken van de complottheorieën, met namen als ‘NEE tegen 1,5 meter’ (171.000 leden) en ‘Viruswaanzin Privé’ (28.000 leden). Er heerste ook enige verwarring over het gewicht van de peiling, die omschreven werd als een ‘EU-poll’.

Op zondagmiddag, kort na de tweet van Marc Van Ranst, keerde tijdelijk het tij. Op zondagnamiddag stond de teller op 40.000 stemmen en 62 procent ‘ja’. In de Facebook-groep ‘NEE tegen 1,5 meter’ rijpte daardoor een tweede offensief: ‘Belangrijk! Stem eens allemaal neen! Poll Gates-vaccin’, deelde iemand opnieuw de link, insinuerend dat ‘WHO-handpop Van Ranst’ de bevraging gemanipuleerd had. Enkele uren later was de slinger opnieuw omgeslagen naar het nee-kamp. Uiteindelijk sloot Knack de poll zondag om middernacht af. Na bijna 100.000 stemmen toonde het eindresultaat dat zogezegd slechts 29 procent een coronavaccin zag zitten.

Clickfarms

Online polls zijn relatief eenvoudig te manipuleren. Soms volstaat het om in je browser de cookies te wissen, zodat je handmatig meerdere keren kunt stemmen. Met een computermacro of gratis software zoals AutoHotKey kun je dat stemproces automatiseren. Als je er een klein bedrag voor veil hebt, kun je zelfs clickfarms of vote brokers inschakelen die stemmen volgens je instructies. Maar deze methodes waren bij de bewuste poll op de Knack-website niet eens nodig. Eenvoudig de pagina refreshen volstond lange tijd om een tweede, derde of twintigste keer te stemmen.

Gezonde argwaan tegenover de resultaten is dus altijd aangewezen. Leerde deze poll ons dan niets over de houding ten opzichte van vaccinatie? Toch wel, stelt Van Raemdonck: ‘De poll was niet-representatief, maar het is symptomatisch dat er een gemotiveerde groep mensen is die groepsimmuniteit moeilijk zal maken.’ In het bijzonder peilingen over maatschappelijke hete hangijzers zijn erg vatbaar voor bedrog. De uitslag is dan ook zelden een indicatie van de vox populi, maar eerder van de mobilisatiekracht van activistische groepen.