Aantal zwangerschapsdepressies neemt toe: ‘We moeten af van die roze wolk’

Bijna een op de vijf vrouwen krijgt te maken met een postnatale depressie. In de helft van de gevallen is die al aanwezig tijdens de zwangerschap. Dat heeft een impact op de gezondheid en de ontwikkeling van het kind. Snelle detectie en behandeling is belangrijk voor moeder, kind en hun ondersteunende omgeving.

Blijdschap, opwinding, grenzeloze liefde, tranen van geluk… Het lijkt allemaal te horen bij de geboorte van een baby, en je lijkt het automatisch te moeten voelen. ‘Toch is dat niet vanzelfsprekend. Een aanzienlijk aantal moeders krijgt af te rekenen met somberheid, angst en onzekerheid’, zegt Titia Hompes, perinataal psychiater aan het Universitair Psychiatrisch Centrum (UPC) KU Leuven.

Perinatale psychiatrie richt zich op het peripartum, de periode tussen bevruchting en één jaar na de bevalling. De focus ligt op het behandelen van psychisch lijden bij (aanstaande) ouders, en er wordt ingezet op het versterken van de band tussen ouder en kind.

‘We moeten echt af van het beeld van die roze wolk. Geen enkele belangrijke levensverandering is enkel roze gekleurd’, zegt Hompes. ‘Een kind krijgen gaat gepaard gaat met mooie, diepe emoties én met enorme stress. Tijdens de zwangerschap kunnen oude spoken weer opduiken. Onverwerkte trauma’s komen bovendrijven, de relatie met je eigen ouders of belangrijke zorgfiguren wordt tegen het licht gehouden, en je vraagt je af hoe je dat zelf allemaal zult bolwerken. Er is geen enkel ander moment in het leven waarop verleden, heden en toekomst zo nauw samenkomen. Een kind verandert je levenspad.’

Het nest rond het nest

‘Tien tot twintig procent van de moeders en aanstaande moeders heeft te kampen met een perinatale depressie, en dat aantal nam de voorbije jaren toe’, zegt Hompes.

Een postnatale depressie is in de helft van de gevallen al aanwezig tijdens de zwangerschap. Daarom spreekt men tegenwoordig liever van een perinatale depressie. De redenen voor de toename lopen uiteen. Vroeger werden kinderen mee opgevoed en opgevangen door een groter sociaal netwerk – it takes a village to raise a child, nietwaar? Het nest rond het nest is tegenwoordig vaker beperkt, terwijl de maatschappelijke verwachtingen vaak groot zijn. Jonge ouders moeten véél ballen in de lucht houden.

Hompes: ‘Met het verdwijnen van het sociale vangnet valt een van de belangrijkste beschermende factoren tegen psychische perinatale problemen weg. Gelukkig zie je een grotere alertheid bij zorgverleners voor depressies in die bijzondere levensfase.’

De eerste 1000 dagen

De impact van een perinatale depressie op het ongeboren kind en de pasgeboren baby is groter dan lang werd gedacht. ‘Wetenschappelijk onderzoek toont dat de eerste 1000 dagen – dat is de periode vanaf de bevruchting tot het einde van het tweede levensjaar – een bijzonder gevoelige tijdsspanne is’, zegt Hompes. ‘Wat daar gebeurt, laat sporen na op het verdere leven.’

Een van de grote lopende onderzoeken is de ALSPAC-studie (Avon Longitudinal Study of Parents and Children), waarbij duizenden moeders en kinderen, geboren begin jaren 1990, worden opgevolgd. Een kind van een moeder die met ernstige angststoornissen of depressie worstelde tijdens de zwangerschap ontwikkelt bijvoorbeeld vaker gedragsproblemen zoals ADHD.

Ook die kinderen blijken gevoeliger voor het ontwikkelen van een depressie. Daarnaast zijn er aanwijzingen voor een mogelijk effect op de stressfysiologie van de kinderen, waardoor ze mogelijk stressgevoeliger zijn.

‘Er is geen enkele fase in het mensenleven waarin je zo veel ontwikkelingsmijlpalen bereikt als tijdens de eerste 1000 dagen’, benadrukt Hompes. ‘In die fase wordt bijvoorbeeld ook gehechtheid ontwikkeld. Die is bepalend voor ons zelfbeeld en hoe we later functioneren in relaties.’

Expertisecentra

Vlaanderen investeert in expertisecentra voor de mentale gezondheid van moeder en kind. In 2018 richtte het Departement Zorg het Vlaams Expertise Netwerk Perinatale Mentale Gezondheid op. Momenteel zijn er drie van die centra in Vlaanderen: in Sint-Denijs Westrem (Karus), Zoersel (Bethanië) en Leuven (UPC KU Leuven).

Het expertisecentrum in Leuven richt zich op vrouwen en mannen met ernstige mentale problemen, gelinkt aan kinderwens, zwangerschap of postpartum. Patiënten komen er meestal terecht na doorverwijzing door hun huisarts, vroedvrouw, therapeut of andere hulpverlener.

Het gaat onder andere om vrouwen met een chronische psychiatrische problematiek, zoals een bipolaire stoornis, die een kinderwens hebben. Tijdens die zwangerschappen moeten moeder en kind met de nodige zorg omringd worden, en een goede opvolging komt hen allebei ten goede.

Daarnaast kunnen vrouwen die een belangrijk psychiatrisch probleem ontwikkelen tijdens de zwangerschap of na de bevalling in een expertisecentrum terecht. Afgelopen zomer begon het expertisecentrum in Leuven met een dagbehandeling onder leiding van Titia Hompes. ‘Die bestaat uit verbale en non-verbale groepstherapieën. We geven informatie over thema’s die vrouwen parten kunnen spelen tijdens de zwangerschap en het prille ouderschap, en we leren hen vaardigheden aan die hen kunnen helpen om met hindernissen om te gaan.’

Non-verbale therapie bestaat bijvoorbeeld uit mindfulness en relaxatietechnieken die vrouwen dichter bij hun lichaam brengen. ‘Wij zijn de “eerste 1000 dagen”-werkers’, glimlacht Hompes. ‘Dat is het mooie en hoopvolle aan onze job. Proberen om iets te betekenen voor een zwangere vrouw of moeder, en daarmee ook zorgen voor de baby en de toekomst van het gezin.’

Waar blijft de vader in dit verhaal? Hompes: ‘Voorlopig is het allemaal nog erg op de moeder gericht, maar ook mannen kunnen terecht in het expertisecentrum perinatale mentale zorg. Toekomstige vaders kunnen net zo goed psychisch lijden tijdens de zwangerschap. 5 à 10 procent ontwikkelt een perinatale depressie. Daar is meer aandacht voor nodig.’