Pedro Brugada: ‘Jonge vrouwen met hartklachten worden soms doorgestuurd naar de psychiatrie’

Almaar meer vrouwen onder de 50 worden het slachtoffer van een hartaanval. ‘De medische wereld moet collectief mea culpa slaan’, zegt cardioloog Pedro Brugada (UZ Brussel).

De ‘Hollywood-hartaanval’ moet eens en voor altijd de wereld uit, vindt de wereldvermaarde cardioloog Pedro Brugada (71). In films en tv-series zie je nog te vaak typische kenmerken van een acuut hartinfarct: een man die tijdens een inspanning plots neervalt, grijpend naar zijn borst en linkerarm. Toch is hartzeer evengoed een vrouwenzaak. Alleen zijn de symptomen bij vrouwen iets subtieler, gaande van misselijkheid, vermoeidheid, angst en braken tot pijn in de bovenbuik, kaak of rug (zie infografiek).

Uit een studie van de British Heart Foundation blijkt zelfs dat vrouwen 50 procent vaker een verkeerde diagnose krijgen wanneer ze een beginnende hartaanval hebben. ‘De medische wereld moet collectief mea culpa slaan voor de onrechtvaardige kloof die is ontstaan tussen man en vrouw in hartkwesties’, zegt Brugada. Hij is niet te beroerd om in eigen boezem te kijken. In de eerste editie van zijn hartbijbel Ons hart besteedde Brugada een schamele halve pagina aan de fysieke hartenpijnen van de vrouw. ‘Vandaag, vijf jaar later, kan ik dat niet meer maken. De wetenschap ontdekt almaar meer over hoe het vrouwenhart op sommige punten anders is dan het mannenhart.’

Pas als een vrouw met een hartslag van 200 op de spoed belandt, wordt er naar haar geluisterd.

Hoe komt het dat vrouwen al van bij het ontstaan van de cardiologie zo genegeerd worden?

Pedro Brugada: Zoek er geen kwade, seksistische bedoelingen van artsen achter. Ik spreek liever van een goedbedoelde historische misser. Om te voorkomen dat hun vruchtbaarheid geschaad zou worden, zijn vrouwen door de medische geschiedenis heen steevast uitgesloten van klinische onderzoeken naar nieuwe medicijnen of experimenten met diagnostische technieken zoals scanners. Dat leidde tot studies waarvan de resultaten enkel gebaseerd zijn op een grote groep mannen en slechts een specifieke groep vrouwen van oudere leeftijd. Dat het mannenhart de norm is, heeft gevolgen voor de diagnose en behandeling van hartkwalen, maar ook voor de klachten en prognose van patiënten.

Is er écht geen sprake van hardnekkig seksisme bij artsen? Een vrouw met hartkloppingen krijgt eerder een kalmeringsmiddel of antidepressivum mee naar huis dan een man.

Brugada: Een jonge vrouw met hartklachten zal in de praktijk inderdaad eerder de diagnose hyperventilatie, stress of angststoornis krijgen. En in extreme gevallen zal ze doorverwezen worden naar de psychiatrie. De basisgedachte dat een vrouw het niet ‘aan haar hart’ kan krijgen, is wijdverspreid. Dat zeggen ook de cijfers. Als vrouwen in het openbaar een hartaanval krijgen, hebben ze 27 procent minder kans dat er meteen met hartmassage wordt begonnen. Nog al te vaak denkt men bij een neervallende vrouw in eerste instantie aan een appelflauwte. Pas na een aantal minuten grijpt men daadwerkelijk in. Jonge vrouwelijke patiënten worden nog minder au sérieux genomen. Geneeskundeboeken vertellen dat de klassieke angina pectoris, de ‘pijn op de borst’ ten gevolge van een tekort aan zuurstof door een vernauwing in de kransslagader, zich manifesteert via een drukkend gevoel op de borst die uitstraalt naar de linkerarm. Dat is inderdaad het geval bij mannen. Vrouwen ervaren eerder een brandende of stekende pijn op de borst, maar ook soms pijn tussen de schouderbladen of tandpijn.

(Lees verder onder de preview)

Hoezo, tandpijn?

Brugada: Vernauwingen in de hartslagaders kunnen bij vrouwen kaakpijn opwekken, maar dat weten veel artsen niet. Mijn eigen schoonmoeder liep jarenlang rond met pijn aan de onderkaak en tanden, maar de tandarts kon niets vinden. Uiteindelijk bleek ze op vrij jonge leeftijd een bypassoperatie nodig te hebben. Andere vrouwen denken dat ze griep hebben of gewoon moe zijn. Er gaan vaak jaren over vooraleer hun hartprobleem wordt ontdekt. Daardoor neemt het risico op een plotse hartaanval almaar toe. Het is bovendien een misverstand dat vrouwelijke artsen de klachten van jonge vrouwen ernstiger zouden nemen dan hun mannelijke collega’s.

Hoe is het toch mogelijk dat vrouwelijke patiënten nog altijd niet geloofd worden?

Brugada: Het toont alleen maar aan hoe diepgeworteld het idee in onze samenleving is dat vrouwen geen hartziekten kunnen ontwikkelen. Artsen willen het probleem ook vooral zelf kunnen vaststellen, anders bestaat het niet. Vergelijk het met een auto die lawaai maakt. Wanneer je bij de garage komt, is het lawaai weg, tot de garagist er zelf mee rijdt. Terwijl iedereen blijft zeggen dat er niets aan de hand is, blijven patiëntes de ritmestoornissen ervaren. Om gek van te worden. Geen wonder dat vrouwen op den duur aan zichzelf twijfelen. Pas wanneer een vrouw met een hartslag van 200 per minuut op de spoedafdeling van het ziekenhuis belandt, wordt er ineens naar haar geluisterd. Maar daar kan een proces van jaren aan voorafgaan.

De vrouwencardiologie is ondertussen aan een opmars bezig. Waarom is er nu wel aandacht voor het vrouwenhart?

Brugada: Vandaag worden hart- en vaatziekten bij vrouwen, maar ook bij mannen, makkelijker herkend door verbeterde technologieën. Tegelijkertijd is de levensstijl van vrouwen drastisch veranderd. De vrouw participeert evenveel aan de arbeidsmarkt, maar moet daarnaast nog vaak de zorg voor de kinderen en het huishouden op zich nemen. Het feminisme heeft ontegensprekelijk socio-economische voordelen opgeleverd, maar de keerzijde van de medaille is dat de vrouw is ingelijfd in een mannelijke structuur met waarden als prestatie, ambitie, competitie en rendement. Daar betaalt het vrouwenhart een zware prijs voor. De gevolgen zijn niet min: vrouwen zijn evenzeer het slachtoffer van de hamburgercultuur. Ik zie opvallend meer jonge meisjes roken en vapen om slank te blijven of om erbij te horen. Vapen is trouwens in geen geval gezonder voor het hart dan roken. Vrouwen én mannen moeten zich volledig bevrijden uit de doordravende efficiëntiemaatschappij. Het laatste wat we moeten doen is vrouwen op het niveau van de man brengen. Als mannen kinderen moesten baren, bestond de mensheid al lang niet meer. (lacht)

Mannen en vrouwen hebben hetzelfde hart, maar toch ontwikkelen vrouwen andere hartziekten dan de man. Hoe komt dat?

Brugada: Typisch voor jonge vrouwen zonder risicofactoren voor hart- en vaatziekten is spontane coronaire arteriële dissectie of SCAD, wat lijkt op een hartinfarct. Daarbij ontstaat een scheur in de binnenbekleding van een ader en maakt het lichaam een bloedklonter aan om het scheurtje te repareren. Maar die klonter belemmert de zuurstoftoevoer naar het hart. Waarom jonge vrouwen dat zeldzame fenomeen ontwikkelen, weten we niet precies. Mogelijk zijn er hormonale factoren in het spel. Bij jonge vrouwen bestaat er ook zoiets als syndroom X, dat vaak begint met pijn in de borst en eveneens kan leiden tot een hartaanval. ‘X’ staat voor ‘onbekend’ omdat we nog niet weten wat die ziekte bij vrouwen veroorzaakt. Het is een afwijking die een tekort aan zuurstof in het hart doet ontstaan, maar bij klassieke controles is er niets te zien op de medische beeldvorming. Er doen zich namelijk geen blokkades voor in de hoofdaders. In plaats daarvan is het mogelijk dat microscopisch kleine adertjes van een tienduizendste van een millimeter in het vrouwenhart niet goed meer opengaan.

Letterlijk sterven van verdriet: het kan, maar blijkbaar zo goed als alleen bij vrouwen?

Brugada: Het takotsubosyndroom of gebrokenhartsyndroom is inderdaad iets bijzonders en komt bijna uitsluitend voor bij vrouwen in de menopauze. Door een zeer stressvolle situatie, zoals een hevig conflict of het verlies van een geliefde, wordt door een enorme opstoot van adrenaline de bloedvoorziening naar het hart op het niveau van de microscopische adertjes zodanig verstoord dat het hart hetzelfde doet als bij een hartinfarct. Gelukkig herstellen de meeste patiënten volledig, maar blijvende schade is niet onmogelijk. In zeldzame gevallen kun je er zelfs aan sterven door een fatale hartritmestoornis of hartinsufficiëntie. We weten niet goed waarom het vrouwenhart zo veel gevoeliger is voor emotionele stress. Een hypothese is dat de oestrogeenproductie, die het hart beschermt, na de leeftijd van 50 jaar almaar meer stilvalt en haar beschermende effect verliest.

Ik zie opvallend meer jonge meisjes roken en vapen.

En toch zijn hart- en vaatziekten niet bij mannen maar wel bij vrouwen de grootste doodsoorzaak, ondanks die beschermende werking van oestrogeen?

Brugada: Oestrogenen beschermen uitsluitend tegen vernauwingen in de kransslagaders, die de oorzaak zijn van een hartaanval, niet tegen hartspierziekten en hartritmestoornissen. Een jonge vrouw bij wie de hartspier wordt aangetast door bijvoorbeeld het coronavirus loopt evenveel risico als een jonge man.

Verschillende enquêtes tonen aan dat vrouwen ook zelf hun hartklachten onderschatten. Moeten wij meer opkomen voor onszelf?

Brugada: Vrouwen maken zich in hun dagelijkse leven meer zorgen over borstkanker, hoewel die zo’n zes keer minder vrouwen doodt dan hart- en vaatziekten. Vlaamse vrouwen kennen de slogan ‘Laat naar je borsten kijken’. Ik zou daaraan willen toevoegen: ‘Laat naar je hart kijken.’ Ook artsen moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Ik roep iedereen in het vak op om naar de praktijkervaring te kijken en goed te luisteren naar wat vrouwelijke patiënten vertellen. Als een vrouw met klachten naar de dokter gaat, is daar een reden voor. Veel van mijn patiënten komen voor een derde, vierde, soms vijfde opinie bij mij terecht, en stellen dan vast dat er wel degelijk iets mis is met hun hart.

Vrouwen hebben 60 procent meer kans dan mannen op bijwerkingen wanneer ze cholesterolverlagers nemen. Is ook de behandeling van hartziektes bij vrouwen verschillend?

Brugada: De dosis statines voor vrouwelijke patiënten is volgens het standaardprotocol te hoog. Vrouwen hebben minder spiermassa en zijn dus gevoeliger voor bijwerkingen wanneer ze eenzelfde dosis krijgen als mannen. Maar eerlijk gezegd worden de bijwerkingen van statines nogal overschat. Vooral spierpijn wordt te snel in verband gebracht met statines. Uit onderzoek blijkt dat het aantal mensen dat daadwerkelijk last heeft van spierpijn door statines erg klein is. Ik begrijp dat bij primaire preventie, waarbij gezonde mensen preventief een cholesterolremmer krijgen, bijwerkingen door arts en patiënt veel minder geaccepteerd worden dan wanneer er al hartproblemen zijn. De remedie moet niet slechter zijn dan de kwaal. Het goede nieuws is dat bij de nieuwste generatie medicijnen het stukje van het molecuul dat spierpijn veroorzaakt, is weggenomen.

Heeft een vrouw ook andere behoeftes dan een man op het vlak van preventie?

Brugada: De preventie voor vrouwen overlapt grotendeels met die van mannen. Wie erfelijk belast is, moet extra uitkijken. Ik ijver al 20 jaar voor een systematische hartscreening van kinderen vanaf 12 jaar. We zien met de regelmaat van de klok jonge mensen bijna sterven aan een hartprobleem. Ga er niet van uit dat je lichaam ongezond gedrag vanzelf zal rechttrekken en laat geregeld preventief je bloeddruk, suiker en cholesterol nakijken. Hoe vroeger je ermee begint, hoe langer je het zult uithouden. Het proces van vernauwingen in de aders begint al op je twintigste. Weet je, het is zo ontzettend belangrijk dat je respect en trots toont voor je lichaam. Daarmee bedoel ik niet dat je er uit hoeft te zien als een jonge Brigitte Bardot of George Clooney. Het gaat om een ingesteldheid, het creëren van goede gewoontes. Dat lukt niet van vandaag op morgen. Ook voor een marathon moet je trainen. Moeder Natuur heeft je maar één lichaam gegeven. Je hebt de plicht er goed voor te zorgen.