Pancreaskanker: hoe herken je de alarmtekens?

Elk jaar krijgen ongeveer 1.150 mensen in België de diagnose pancreaskanker. Vaak wordt de grootte van de tumor pas laat ontdekt.

De alvleesklier ligt bovenaan in de buikholte, net achter de maag. Het is een orgaan met een dubbele functie: enerzijds spijsverteringssappen afscheiden in de darm die helpen bij de vertering van vetten en eiwitten, en anderzijds insuline en glucagon afscheiden in de bloedbaan, twee hormonen die de suikerhuishouding regelen. Als we spreken over pancreascarcinoom, ontstaat pancreaskanker in de cellen die instaan voor de productie van spijsverteringsenzymen en is hij vaak gelegen in de kop van het orgaan.

Levensverwachting bij alvleesklierkanker

Pancreaskanker – ook gekend als alvleesklierkanker – komt steeds vaker voor, stellen artsen vast, zonder goed te begrijpen waarom. Terwijl de behandeling van de meeste andere kwaadaardige aandoeningen de voorbije jaren steeds beter is geworden, blijven de vooruitzichten van een leven zonder pancreas somber. Vijf jaar na de diagnose overleeft amper 5 procent. ‘Toch moeten we af van het idee dat het een doodvonnis is’, stelt Marleen Wauters, oncoverpleegkundige en bezieler van de nieuwe vzw Pancreascommunity. ‘We willen een boodschap van hoop brengen, want er zijn wel mensen die de ziekte overleven.’ De nieuwe vereniging biedt begeleiding en ondersteuning aan patiënten en familieleden. ‘We gaan ons ook toespitsen op preventie’, zegt Wauters. ‘We willen mensen informeren over hoe je de kanker tijdig kunt ontdekken.’

Symptomen en risicofactoren

Zoals altijd is het belangrijk de kanker tijdig op het spoor te komen, zodat de tumor nog chirurgisch kan worden verwijderd. Aandacht voor mogelijke alarmsymptomen is belangrijk. Helaas zijn de klachten in veel gevallen niet meteen alarmerend. ‘Diarree, buikpijn en rugpijn zijn weinig specifieke symptomen van de ziekte’, bevestigt professor Karen Geboes, digestief oncoloog in UZ Gent. ‘Rugpijn wijst er zelden op, maar als de pijn verergert bij het strekken en verbetert bij het vooroverbuigen, moet er wel een belletje rinkelen. Andere meest voorkomende symptomen van een alvleeskliertumor zijn vetdiarree, verstoppingen van de aders (veneuze trombose) die moeilijk genezen, en geel verkleuren van het wit van de oogbollen. Ook diabetes die zonder duidelijke verklaring plots verergerd, moet aan alvleesklierkanker doen denken.’

Alvleesklierkanker treft vooral mensen ouder dan 60 jaar, maar professor Geboes ziet ook geregeld jongere patiënten. Roken is een bewezen risicofactor. ‘Naar schatting 20% van de sterfte wordt met roken in verband gebracht.’

Toch kan de toename in westerse landen niet door roken alleen verklaard worden. Een andere risicofactor is zwaarlijvigheid, vooral van het appeltype (vetopstapeling in de buik). Obesitas zou het risico verdrievoudigen, en dat verklaart vermoedelijk de stijgende trend. Verder hebben mensen met een chronische pancreasontsteking, soms als gevolg van alcoholisme, ook een hoger risico.

Screenen en behandeling van alvleesklierkanker

Alertheid voor risicofactoren en alarmsymptomen tijdig herkennen, zijn de belangrijkste manieren om de vroege stadium te verkennen. Geboes: ‘Sommige genetische syndromen, waaronder de syndromen van Peutz-Jeghers en van Lynch, verhogen het risico. Ook in families met een BRCA-mutatie, de oorzaak van erfelijke borstkanker, komt meer alvleesklierkanker voor.

Nieuwe behandelingen

In de Verenigde Staten stelt men sinds kort voor om bij alle mensen met alvleesklierkanker naar BRCA- mutaties te zoeken. Dat is deels ook omdat patiënten met zo’n mutatie een nieuwe, specifieke behandeling kunnen krijgen. Andere nieuwe kankertherapieën zoals immuuntherapie werken niet goed.

Patiënten met een hoger risico kunnen van nabij opgevolgd worden door radiologische en endoscopische onderzoeken van de pancreas. ‘We kennen momenteel echter nog niet het optimale interval tussen het lichaam onderzoeken, of de correcte leeftijd om te beginnen screenen’, zegt Karen Geboes. ‘Daarom bieden wij dit enkel aan in studieverband. Alvorens dit te veralgemenen, willen we zeker zijn of de controles wel een impact hebben op de overleving.’

Familiale alvleesklierkanker

Los van de erfelijke belasting komen in sommige families meer pancreastumoren voor dan in andere. ‘We noemen dat familiale pancreaskanker: als 3 familieleden de ziekte hebben, of 2 eerstegraadsverwanten, dan is er in die familie sprake van een verhoogd risico.’

‘Als we er tijdig bij zijn, is opereren de belangrijkste aanpak’, vervolgt Geboes. ‘Eventueel starten we eerst met chemotherapie om de tumor te verkleinen.’

Na een geslaagde chirurgische ingreep en verwijdering van de tumor blijkt het hervalpercentage nog steeds hoog, maar dat risico kan verminderd worden met chemotherapie.